Joseph Roth

Πριν πολλά χρόνια ζούσε στο Τσούχνοβο ένας άντρας ονόματι Μέντελ Σίνγκερ. Ήταν ευλαβικός, θεοσεβούμενος και συνηθισμένος, ένας Εβραίος σαν όλους..." Έτσι ξεκινά ο Ροτ το μυθιστόρημά του για την απώλεια της πίστης και τα βάσανα του ανθρώπου. Ο σύγχρονος Ιώβ δοκιμάζεται στα γκέτο της τσαρικής Ρωσίας και ύστερα στους ανελέητους δρόμους της Νέας Υόρκης. Ο Μέντελ Σίνγκερ χάνει την οικογένειά του, αρρωσταίνει βαριά και πέφτει θύμα σκληρής μεταχείρισης. Χρειάζεται ένα θαύμα... - Δεν θέλω να κάψω ένα μόνο σπίτι, δεν θέλω να κάψω έναν μόνον άνθρωπο. Θα τα χάσετε, αν σας πω τί είχα κατά νου να κάψω. Θα τα χάσετε και θα πείτε: τρελάθηκε κι ο Μέντελ, σαν την κόρη του. Αλλά σας βεβαιώνω: δεν είμαι τρελός. Τρελός ήμουν. Πάνω από εξήντα χρόνια ήμουν τρελός, σήμερα δεν είμαι. - Πες μας, λοιπόν, τι θέλεις να κάψεις! - Τον Θεό! Θέλω να κάψω τον Θεό! Είναι αδύνατον να περιγράψω τον λεπτό ποιητικό λόγο αυτού του βιβλίου, εγγυώμαι όμως για τις εκπληκτικές λογοτεχνικές αρετές του. (Thomas Mann) Ήταν αναμενόμενο ότι θα διάβαζα τον Ιώβ του Ροτ με ενδιαφέρον: Εκτίμησα τα χαρίσματα του Ροτ ήδη από τα πρώτα έργα του, και το τελευταίο βιβλίο του με ξάφνιασε πραγματικά, ιδίως χάρη στους ζεστούς τόνους που εμπλούτισαν την παλέτα του συγγραφέα. (Robert Musil) Η ζωή αυτού του καθημερινού ανθρώπου μας απορροφά, σαν να γράφει κάποιος για τη δική μας ζωή, τις δικές μας προσδοκίες, τους δικούς μας αγώνες. Η γλώσσα του Ροτ έχει την πειθαρχία και τη δύναμη της κλασικής γερμανικής λογοτεχνίας. Ένα σπουδαίο και συνταρακτικό βιβλίο, που κανείς δεν θα μπορέσει να το αγνοήσει. (Ernst Toller) Ο Ροτ ήταν πολιτιστικό μνημείο των Εβραίων της Γαλικίας: ειρωνικός, συμπονετικός, απόλυτα συντονισμένος με την καταστροφική εποχή όπου έζησε. (Harold Bloom) Το έργο του Γιόζεφ Ροτ είναι στο σύνολό του μια trag?die humaine, η οποία σφυρηλατείται με τις τεχνικές της σύγχρονης λογοτεχνίας. (Nadine Gordimer) Ίσως να μην υπάρχει άλλος σύγχρονος λογοτέχνης που να συνδυάζει με μεγαλύτερη μαεστρία τον μυθιστορηματικό και τον ποιητικό λόγο, τον εύρωστο, άφθαρτο ρεαλισμό με δυνατές αναλαμπές μεταφοράς και παρομοίωσης. (James Wood) Όποιος παραδοθεί στη συγκίνηση που προξενεί αυτό το βιβλίο, ας μην το έχει βάρος στη συνείδησή του: εκείνο που τον συντάραξε ήταν η θεμιτή επίδραση της ανόθευτης μεγάλης τέχνης. (Lion Feucht Wanger)

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ του Γιόζεφ Ροτ περιλαμβάνονται οι νουβέλες Ο θρίαμβος της ομορφιάς, μια κυνική ιστορία για τον έρωτα και την απιστία, γραμμένη με αδιάλειπτη πικρή ειρωνεία, και Η προτομή του αυτοκράτορα, μια σπουδαία ελεγειακή ιστορία για τη μεταπολεμική απώλεια της πατρίδας και του κόσμου της. Μαζί με τον Σταθμάρχη Φαλλμεράυερ, γράφτηκαν στην παραγωγικότατη περίοδο του Ροτ του 1934-1935. Οι τρεις νουβέλες αποτελούν μια «χρυσή» τριάδα.

O ιστός της αράχνης είναι το πρώτο µυθιστόρηµα του Γιόσεφ Ροτ, αποκαλυπτικό ήδη του ταλέντου και της ιδιαιτερότητας του ύφους που κατατάσσει το συγγραφέα στους σηµαντικότερους τεχνίτες του λόγου. Ήρωας του βιβλίου ένας ασήµαντος "µικρός άνθρωπος", ο Tέοντορ Λόζε: εθνικιστής, χαφιές, µέλος δολοφονικών παρακρατικών οργανώσεων, υποχείριο κάθε ισχυρού, όχι από πεποίθηση, αλλά από επιθυµία να ανέλθει µε κάθε τρόπο. Ο Ροτ µε διεισδυτικότητα και λεπτό σαρκασµό ψυχογραφεί τον ήρωά του, περιγράφοντας συνάµα µε εντυπωσιακή ακρίβεια το κλίµα της εποχής που γέννησε το φασισµό, της οποίας οι οµοιότητες µε το σήµερα αναδεικνύουν τη διαχρονικότητα του κλασικού αυτού έργου. Το βιβλίο γράφτηκε το 1923 και δηµοσιεύτηκε σε συνέχειες στη σοσιαλιστική εφηµερίδα της Bιένης Arbeiter-Zeitung τον Οκτώβριο και Nοέβριο του ίδιου έτους. Δύο µόλις µέρες αργότερα έγινε ακριβώς αυτό που ο Ροτ προφητικά ξορκίζει στο έργο: το πραξικόπηµα Xίτλερ-Λούντεντορφ.

"Η παράξενη ιστορία του Αυστριακού σταθμάρχη Άνταμ Φαλλμεράυερ αξίζει αναμφίβολα να γραφτεί, για να μην ξεχαστεί. Έχασε τη ζωή του -που ειρήσθω εν παρόδω δεν επρόκειτο να ήταν λαμπρή, ίσως ούτε καν ικανοποιητική- με τρόπο πολύ περίεργο. Σύμφωνα με όλα όσα ξέρουν οι άνθρωποι ο ένας για τον άλλον, κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει μοίρα ασυνήθιστη για τον Φαλλμεράυερ. Και όμως: Η μοίρα αυτή τον βρήκε, τον έπιασε στα χέρια της - και ο ίδιος φάνηκε μάλιστα να της παραδίδεται σχεδόν μ' ευχαρίστηση. [...]
Η θύελλα της αγάπης, που από τη μοιραία νύχτα της καταστροφής στο σταθμό του Α. είχε αρχίσει να φουντώνει στην καρδιά του Φαλλμεράυερ, είχε πια συνεπάρει και τη γυναίκα, την είχε ξεσηκώσει και την είχε πάρει χιλιάδες μίλια μακριά από το σπίτι και τη ζωή της, από την πραγματικότητα που ήξερε και ζούσε. Την είχε παρασύρει στον άγριο και άγνωστο τόπο των συναισθημάτων και των σκέψεων. Αυτός ο τόπος ήταν πια η πατρίδα της. Ό,τι κι αν γινόταν στον μεγάλο ανάστατο κόσμο δεν τους ένοιαζε τους δυό τους. [...] (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

"Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά για τον Σταθμάρχη Φαλλμεράυερ: Είναι ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του Ροτ. Δημοσιευμένο τα 1933, τον πρώτο χρόνο της κυριαρχίας των Ναζί στη Γερμανία, μέσα σε μια ανθολογία με συγγραφείς που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, είναι νομίζω μια από τις καλύτερες ιστορίες κεραυνοβόλου έρωτα, ή απλώς μια από τις καλύτερες νουβέλες που γράφτηκαν ποτέ. Εφάμιλλος της Κυρίας με το σκυλάκι του Τσέχοφ, ή με ένα διήγημα του Σοβιετικού συγγραφέα Κονσταντίν Παουστόφσκι, που μου έχει μείνει επίσης αξέχαστο (νύχτα, βροχή, ατμόπλοια στο Βόλγα, ένας αξιωματικός που φέρνει άσχημα νέα, μια χήρα) - και το οποίο, τώρα που τα σκέφτομαι, ίσως χρωστάει κάτι στον Ροτ". (ΜΑΪΚΛ ΧΟΦΜΑΝ)

"Τα έργα στα οποία εγώ επιστρέφω μοιάζουν μέρη ενός και μόνο ασύγκριτου έργου - είναι το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, η Κρύπτη των Καπουτσίνων και ίσως το πιο σπουδαίο διήγημα που γράφτηκε ποτέ - εφάμιλλο, αν όχι ανώτερο, ακόμα και των διηγημάτων του Τσέχοφ: εννοώ τον Σταθμάρχη Φαλλμεράυερ". (ΝΑΝΤΙΝ ΓΚΟΡΝΤΙΜΕΡ)

Ο Άρνολντ Τσίπερ, ο φορτωμένος με ελπίδες γιος, επιστρέφει στην πατρίδα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, νιώθει ωστόσο άπατρις. Κάθεται σε καφενεία, ψάχνει ματαίως να βρει κάποιο νόημα σε μια μόνιμη δουλειά γραφείου ή ένα νέο ξεκίνημα…  Είναι ο «νεαρός άντρας της γενιάς τού [Α΄ Παγκοσμίου] πολέμου», η παραδειγματική μορφή μιας απογοητευμένης και αποδεκατισμένης γενιάς.

Και ο πατέρας του, ο γερο-Τσίπερ, είναι χαρακτηριστικό δείγμα της προηγούμενης γενιάς, που ξόδεψε μεγάλο μέρος της ενέργειάς της για να αναρριχηθεί από τη θέση του προλετάριου σε εκείνη του (μικρο)αστού.

Ως προάγγελος των μεγάλων μυθιστορημάτων του Ροτ, όπως το Εμβατήριο Ραντέτσκυ, με το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι εντάσσεται στην ίδια ενότητα, το έργο αυτό προϊδεάζει τον αναγνώστη για την εξέχουσα τέχνη του συγγραφέα να πλάθει χαρακτήρες που εκφράζουν μια ολόκληρη εποχή, η οποία τοποθετείται χρονικά πριν και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σε αυτό το βιβλίο συστεγάζονται το ομώνυμο κείμενο «Ο τυφλός καθρέφτης», με τον υπότιτλο «ένα μικρό μυθιστόρημα», καθώς και το «Απρίλης, η ιστορία μιας αγάπης», δημοσιευμένα αμφότερα το 1925. «Ο τυφλός καθρέφτης» αφηγείται τη δύσκολη ζωή της μικρής Φίνι στη Βιέννη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Φίνι μεγαλώνει σε ένα φτωχό και πικρόχολο περιβάλλον, εργάζεται σε ένα δικηγορικό γραφείο και ονειροπολεί. Η ενηλικίωσή της είναι απότομη, αλλά τότε γνωρίζει τυχαία τον Ράμπολντ, έναν πλανόδιο ρήτορα, και μεταφέρεται, για λίγο, στον κόσμο που επιθυμεί. Στον «Απρίλη», ο αφηγητής, ένας περιπλανώμενος μοναχικός άντρας, περιγράφει την άφιξη και τη διαμονή του σε μια μικρή πόλη της επαρχίας. Διηγείται την ερωτική σχέση του με την Άννα, την υπάλληλο του πανδοχείου, και τον εξ αποστάσεως ανεκπλήρωτο έρωτά του με μια ωραία άγνωστη. Ο Γιόζεφ Ροτ ζωντανεύει μια σειρά από εικόνες της καθημερινότητας, αναδεικνύοντας τις συνθήκες που διαμορφώνουν τη μοναδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και οδηγούν σε προσδοκίες που δεν ευοδώνονται.

Ήταν χαμένη. Χαμένη ανεπανόρθωτα. Ανήκε στον μεγάλο αυτοκράτορα, μα αυτός δεν την ήξερε, δεν ήξερε τίποτα γι’ αυτήν. Ήταν μικροσκοπική κι ασήμαντη, πιο ασήμαντη από τις ασήμαντες μυγούλες που βούιζαν στην κάμαρα του αυτοκράτορα, αόρατες ή κι ενοχλητικές ίσως γι’ αυτόν. Αόρατη η κι ενοχλητική ίσως : όπως κι αν ήταν, αυτή τον αγαπούσε. Η καρδιά της ήταν θερμή, τρυφερή, νέα. Κάποιες στιγμές, με το βλέμμα προσηλωμένο σε κάποιο από τα πορτραίτα του, ένιωθε κι η ίδια σαν τις μυγούλες που, μικροσκοπικές κι ασήμαντες κι ενοχλητικές, σέρνονταν πάνω στη ζωγραφιά.

Ένας από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους του 20ού αιώνα (Το Εμβατήριο του Ρανιέτσκι, Η κρύπτη των Καπουτσίνων), ο Γιόζεφ Ροτ (1894-1939) έγραψε τις συγκλονιστικές «ανταποκρίσεις» αυτού του βιβλίου στο διάστημα του Μεσοπολέμου. Οι "Περιπλανώμενοι Εβραίοι" εφιστούν την προσοχή στα ψευδή οφέλη της εβραϊκής προσαρμογής, αποκαλύπτουν το σχίσμα μεταξύ των Εβραίων της Ανατολής και των Εβραίων της Δύσης, αναλύουν την πολυπλοκότητα της εβραϊκής ταυτότητας, στρέφουν το βλέμμα με ανησυχία στο μέλλον της Γερμανίας. Ο Ροτ συνδυάζει στη γραφή του τη συγκρατημένη, ενδελεχή θεώρηση με τη ζωντάνια και τη φλόγα του επείγοντος, κι αυτό έχει ωθήσει σε συγκρίσεις και παραβολές με το έργο του Thomas Mann και του Isaac Babel. Οι "Περιπλανώμενοι Εβραίοι" προσφέρουν μοναδική εποπτεία της ευρωπαϊκής εβραϊκής εμπειρίας σε μια κρίσιμη καμπή της παγκόσμιας Ιστορίας. Ο Γιόζεφ Ροτ αγαπούσε ιδιαίτερα το δοκίμιο αυτό, την ποιητική και διαυγή απογραφή ενός σύμπαντος που ο συγγραφέας γνώριζε ότι απειλούνταν, αυτό των εβραϊκών οικισμών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Οι "Περιπλανώμενοι Εβραίοι" αναλύουν τους λόγους της αργής αποσύνθεσής του: τη φτώχεια που ωθεί τους κατοίκους των στετλ στην έξοδο, τον πειρασμό της αφομοίωσης στον δυτικό κόσμο. Ως πραγματικός πομπός πολιτισμού, ο αφομοιωμένος Εβραίος Ροτ ρίχνει μια ευγενική ματιά σε εκείνους τους Εβραίους με το παράξενο ιδίωμα, τους ντυμένους με καφτάνια, που συναντούσαμε άλλοτε σε ορισμένες γειτονιές της Βιέννης, του Βερολίνου ή του Παρισιού.

Είμαι ένας πολίτης των ξενοδοχείων. Ένας πατριώτης των ξενοδοχείων".

"Το ξενοδοχείο, που αγαπώ σαν πατρίδα μου, βρίσκεται σε ένα από τα μεγάλα ευρωπαϊκά λιμάνια, και τα βαριά χρυσά γράμματα-αντίκες, με τα οποία είναι γραμμένο το μπανάλ όνομά του (λάμποντας πάνω από τις στέγες των σπιτιών, που ανηφορίζουν μαλακά) είναι στα μάτια μου μεταλλικές σημαίες, υψωμένα μικρά λάβαρα που χαιρετούν αστράφτοντας αντί ν’ ανεμίζουν".

Τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 ο Γιόζεφ Ροτ ταξίδεψε πολύ σε μια Ευρώπη σε κρίση, στην Ευρώπη, περιπλανώμενος από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο και γράφοντας για τα μέρη από τα οποία περνούσε. Οξυδερκή, νοσταλγικά, γεμάτα περιέργεια και βαθιά παρατηρητικά -συγκεντρωμένα εδώ για πρώτη φορά από τον Άγγλο μεταφραστή του έργου του Ροτ Michael Hofmann- τα άρθρα του ζωγραφίζουν την εικόνα μιας ηπείρου που σπαράζεται από την αδήριτη βία της αλλαγής, γαντζωμένης ταυτόχρονα στην παράδοση.