Όσκαρ Ουάιλντ

Σε κάθε απόφθεγμα ή αφορισμό του βιβλίου εδρεύει το πνεύμα ενός από τους πλέον ιδιοφυείς καλλιτέχνες της εποχής του, και όχι μόνο, παγκοσμίως: παιγνιώδες, σαρκαστικό, πικρό και πικραμένο μέσα από προκλητικές παραδοξολογίες, οξυδερκές χιούμορ και ανατρεπτική ειρωνεία, και αποκαλύπτεται η σκέψη του κυριότερου εκπροσώπου του κινήματος του Αισθητισμού που εμφανίστηκε στη Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα.[...]

Σε σύγκρουση µε τα βικτωριανά ήθη της εποχής του, ο Όσκαρ Φίνγκαλ Ο’ Φλάερτι Ουίλς Ουάιλντ επέλεξε να ζήσει επιδεικτικά και κραυγαλέα. Σαφώς ιδιοφυής, ασύγκριτος συζητητής, εστέτ και λάτρης της οµορφιάς, κατάφερνε µε την πένα του να γοητεύει τους συγχρόνους του, χωρίς να πάψει ποτέ να σκανδαλίζει και να εξοργίζει, πράγµα που τον έφερνε συχνά στο στόχαστρο δηλητηριωδών δηµόσιων επιθέσεων. Το βιβλίο αυτό συγκεντρώνει µερικά από τα πιο πνευµατώδη, δηκτικά, ευφυή και µεστά αποφθέγµατά του: συµβουλές και κρίσεις για την αυταπάρνηση, τις συζητητικές ικανότητες, την προσευχή, τα µυθιστορήµατα, την αριστοκρατία και τα καπέλα. Mια θαυµάσια συλλογή αποσπασµάτων από έναν δάσκαλο του λογοπαιγνίου.

Σήμερα, σχεδόν εκατό χρόνια από το θάνατό του, η ανθρωπότητα εξακολουθεί να ασχολείται μαζί του κατά τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Οι ομοφυλόφιλοι τον χρησιμοποιούν σαν επιχείρημα για να προσδώσουν πνευματικότητα στις αγωνιώδεις αναζητήσεις ερωτικού συντρόφου, οι αστοί θέλγονται από τα πιπεράτα ανέκδοτα που διηγούνται για τη ζωή του και χρησιμοποιούν τις διάφορες παραδοξολογίες του σαν ρητά ή παροιμίες. Οι κομμουνιστές τον απεχθάνονται αλλά τον διαβάζουν κρυφά, οι ψυχολόγοι ακόμα ερευνούν τη συμπεριφορά του, το ίδιο και οι κοινωνιολόγοι. Κάθε χρόνο σε κάποια θέατρα σ' ολόκληρο τον κόσμο παίζονται και ξαναπαίζονται τα έργα του. Για τους εκδότες είναι ένας συγγραφέας που εξακολουθεί να πουλάει και, τέλος, οι υποκειμενιστές αναρχικοί τον διεκδικούν για άνθρωπο δικό τους. Ύστερα απ' όλα αυτά νομίζω πως μπορούμε να μιλάμε για "Φαινόμενο Όσκαρ Ουάιλντ". 

Μόνο μια ιδιοφυΐα σαν τον Ουάιλντ θα μπορούσε να γράψει αυτές τις «παραδοξολογίες» και να διατυπώσει αυτούς τους υπέροχους και έξω από κάθε σύμβαση στοχασμούς. Και μόνον αυτός, ως αυθεντικός ελληνολάτρης, θρεμμένος με τα νάματα των αρχαίων Ελλήνων κλασικών, θα μπορούσε ως σύγχρονος αλεξανδρινός ποιητής να καταφεύγει -πάντα- στα φάρμακα της τέχνης που ξέρουν να γιατρεύουν τις πληγές, αφού «η Τέχνη ποτέ δεν μας πληγώνει». Ορκισμένος αντικομφορμιστής, αδυνατεί να συμβιβαστεί με την ασχήμια της ζωής, με την άθλια πραγματικότητα που ζούμε, γι' αυτό και στέκεται ανελέητα κριτικός απέναντι στην κυρίαρχη συμβατικότητα, τον υποκριτικό καθωσπρεπισμό. Σπίθες αυτής της μεγαλοφυΐας περικλείνει και αυτός ο τόμος. Με εκπληκτική άνεση ο Ουάιλντ διασχίζει τους κόσμους του Πλάτωνα, των σοφιστών, του Σαίξπηρ ή του Μπωντλαίρ για να καταλήξει στο ουσιαστικό συμπέρασμα ότι στην τέχνη δεν υπάρχει παγκόσμια αλήθεια. Αυτό το αστραφτερό ιρλανδέζικο πνεύμα θέλησε να φιμώσει ο βρετανικός βικτοριανός φιλισταϊσμός, και τα κατάφερε εξοντώνοντάς τον. Η νίκη του όμως ήταν προσωρινή. Γιατί όπως σημειώνει ένας άλλος σημαντικός, δικός μας αυτός, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης:«Σήμερα τα μαύρα νέφη σκόρπισαν, η φοβερή ανθρώπινη βλακεία, που, για μια στιγμή, σχεδόν θριάμβευσε, γύρω στην υπόθεσιν αυτή, έχει για πάντα κατανικηθεί κι η φυσιογνωμία του Ουάιλντ, σαν τον ήλιο, τον κρυμμένο μες στα σύννεφα, καταυγάζει πάλι το στερέωμα, με τη χρυσή και σταθερή του λάμψη, και το όνομα του θα συνδέεται για πάντα με κάθε έννοιαν ωραίου κι υψηλού».

Ποια θα είναι τα ρούχα του μέλλοντος σύμφωνα με τον Όσκαρ Ουάιλντ και πώς φαντάζεται το ιδανικό δωμάτιο ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε; Οι δύο συγγραφείς, ξεδιπλώνουν τη φιλοσοφία τους πάνω στην ένδυση και στην επίπλωση, αναδεικνύοντας το Ωραίο ως "αισθητική της ελεύθερης επιλογής" και όχι ως "αισθητική του ισχυρού", που γίνεται κυρίαρχη τάση της μόδας. Μέσω της αισθητικής -ως αναγωγή στην ατομικότητα- ο άνθρωπος όχι μόνο ανακαλύπτει και εκφράζει τον πυρήνα του, μα επινοεί εκ νέου τον άνθρωπο· με τις στυλιστικές του επιλογές να συνθέτουν την προσωπική του αφήγηση για τον κόσμο. Δύο εμβληματικά κείμενα για τους λάτρεις της αισθητικής που "για να ξεχωρίσουν, δεν χρειάζεται να ακολουθήσουν".

"Αυτό που πάντα αναζητούσε ο άνθρωπος, δεν είναι ούτε ο πόνος, ούτε η χαρά, αλλά, απλά η Ζωή. Ο άνθρωπος επεδίωξε να ζήσει έντονα, ολοκληρωμένα, τέλεια. Όταν θα μπορεί να το κάνει αυτό, χωρίς να ασκεί περιορισμούς στους άλλους ή να τους υφίσταται ο ίδιος και οι δραστηριότητες του θα τον ευχαριστούν, τότε θα είναι πιο λογικός, πιο υγιής, πιο πολιτισμένος, περισσότερο ο εαυτός του. Η χαρά είναι η δοκιμασία της Φύσης, η ένδειξη της αποδοχής της. Όταν ο άνθρωπος είναι ευτυχισμένος, βρίσκεται σε αρμονία με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του. Ο νέος Ατομικισμός, στην υπηρεσία του οποίου ο Σοσιαλισμός, είτε το θέλει είτε όχι, δουλεύει, θα είναι η τέλεια αρμονία. Θα είναι αυτό που οι Έλληνες αναζήτησαν αλλά δεν μπόρεσαν να πραγματώσουν παρά μόνο στο επίπεδο του Στοχασμού, επειδή είχαν και έτρεφαν δούλους· θα είναι αυτό που αναζήτησε η Αναγέννηση αλλά δεν μπόρεσε να πραγματώσει εντελώς παρά μόνο στην Τέχνη, επειδή είχε δούλους που πέθαιναν από την πείνα. Θα είναι ολοκληρωμένος και χάρη σ' αυτόν κάθε άνθρωπος θα φτάνει στην τελειότητα του. Ο νέος Ατομικισμός είναι ο νέος Ελληνισμός". Στο βιβλίο του "Η Ψυχή του ανθρώπου στον Σοσιαλισμό" ο ιδιοφυής Ουάιλντ κατορθώνει με γλαφυρότητα ύφους και διαύγεια πνεύματος να χειριστεί με μαεστρία την πολυπλοκότητα του ζητήματος, συνθέτοντας ένα κείμενο δοκιμιακό, ριζοσπαστικό και συνάμα διαχρονικό. Προβαίνοντας σε ένα σύνολο επιχειρημάτων και κριτικών προσεγγίσεων, έρχεται για μια ακόμα φορά σε σφοδρή αντιπαράθεση με κάθε έννοια συμβατικότητας

Επίμετρο: "Το Χριστολογικό υπόβαθρο στα παραμύθια του Όσκαρ Ουάιλντ": [...] Τί θα μπορούσαν, λοιπόν, σήμερα, να μας μεταφέρουν, ποιο νόημα θα μπορούσαν να έχουν για μας αυτές οι δύο, εν πολλοίς διδακτικές, ιστορίες του Ουάιλντ; Οφείλω να σημειώσω, πως η προσέγγισή μου είναι από την οπτική γωνία της θεολογίας και αυτό παρακαλώ να μην θεωρηθεί περιοριστικό. Έστω κι αν η θεολογία δεν μπόρεσε ως προς τούτο να είναι πάντα πειστική, κατ' εξοχήν γνώρισμά της είναι ο δημιουργικός διάλογος με την πολιτισμική πραγματικότητα -τα διαχρονικά (καλλιτεχνικά και άλλα) έργα του χθες και τα αξιόλογα έργα του σήμερα. Γι' αυτό, πρέπει να ανοίγεται σε αναγνώσεις τέτοιων έργων που τα αξιοποιούν ως καλλιτεχνικά πράγματα, καθώς και η ίδια -ως τέχνη-μαρτυρία ζωής- δεν μπορεί να εκφραστεί πέρα και έξω από την ανθρώπινη γλώσσα και τους ποικίλους τρόπους της. Ως εκ τούτου, η λογοτεχνία είναι χώρος ικανός να εμπλουτίσει τη θεολογία, αποδεικνύοντας την ευχέρειά της να προσλαμβάνει από τον πολιτισμό τα καλά και τα όμορφα. Την ίδια στιγμή, η καλλιτεχνική ευαισθησία μπροστά στις (διαχρονικές) παθογένειες της κοινωνίας μπορεί να συναντήσει το φιλάνθρωπο, ασκημένο αισθητήριο της θεολογίας και έτσι, να μπολιάσει η τελευταία αναγεννητικά το λόγο της, μεταβάλλοντάς τον σε πιο καίριο, ρηξικέλευθο και ανθρώπινο. Σε πρώτο επίπεδο θα μιλούσε κανείς για δάνειο της θεολογίας από τη λογοτεχνία· μα, αν προχωρήσουμε βαθύτερα, πρόκειται για τη διάκριση χαρισμάτων που η θεολογία και η Εκκλησία απολαμβάνουν ως ίδια, παρ' όλη τη συχνή εκχώρησή τους στο βωμό της όποιας "εκκοσμίκευσης" που τις στερεί από το σώμα και το αίμα τους: το μυστήριο της σάρκωσης του Λόγου. Περί θείου Λόγου ο λόγος και αυτό μας οδηγεί συνειρμικά, μα απόλυτα φυσιολογικά, στο υπόβαθρο των δύο ιστοριών που μας αφηγήθηκε ο Ουάιλντ, ενάμισι σχεδόν αιώνα πριν, παραμένοντας το ίδιο επίκαιρος και παραστατικός. Γιατί, έχω έντονη την αίσθηση, ότι η ιστορία του Ιησού, του σαρκωμένου Λόγου του Θεού, που αποτέλεσε ασύγκριτο παράδειγμα κένωσης και θυσίας, είναι η βάση πάνω στην οποία κτίζονται με θαυμαστή μαεστρία οι αφηγήσεις του -παρότι παρατηρεί κανείς διαφορετικές επιμέρους εμφάσεις, το Χριστολογικό πρότυπο είναι διακριτό και στα δύο παραμύθια. Αυτό παρατηρείται, εξάλλου, και στα περισσότερα από τα υπόλοιπα της συλλογής η οποία τα συμπεριέλαβε, με κορυφαίο -ίσως- τον "Ευτυχισμένο Πρίγκιπα" που χαρακτήρισε, δικαίως, και τον τίτλο της.

Ο Όσκαρ Ουάιλντ ασχολήθηκε με τα παραμύθια όταν άρχισε να τα διηγείται στα δύο παιδιά του. Αργότερα κατέγραψε ορισμένα, που τα εξέδωσε σ' ένα τομίδιο. Σ' αυτά βλέπουμε την άλλη πλευρά του ταλέντου του, που τον κατέστησε κορυφαίο θεατρικό συγγραφέα: Το δηλητηριώδες χιούμορ γίνεται ευαισθησία και η κοινωνική κριτική γίνεται τρυφερότητα. Ο Όσκαρ Ουάιλντ ως πεζογράφος του ανεπανάληπτου "Ντόριαν Γκρέυ" και του πικρού αυτοβιογραφικού "De Profundis" συγκλόνισε τη συντηρητική βικτοριανή εποχή. Ως παραμυθάς συνεχίζει να μιλάει στις καρδιές όχι μόνο των παιδιών αλλά και των ενηλίκων που είναι, κυρίως στην πεζή εποχή μας, οι πιο φανατικοί του αναγνώστες.

Η ιστορία της ξεχωριστής φιλίας ανάμεσα σ’ ένα άγαλμα, τον Ευτυχισμένο Πρίγκιπα, και ένα νεαρό χελιδόνι. Το χελιδόνι διηγείται στον πρίγκιπα τα παράξενα και θαυμαστά που έχει δει στα ταξίδια του σε χώρες εξωτικές και ο πρίγκιπας του μιλάει για τη ζωή του, για τους ανθρώπους, για το καλό και το κακό, για τη δυστυχία και την ευτυχία. Και οι δύο αυτοί φίλοι, το χελιδόνι της καλοσύνης και ο πρίγκιπας της προσφοράς, ενώνουν τις δυνάμεις τους, σ’ αυτήν την κρύα πόλη του βορρά, για να βοηθήσουν τους φτωχούς και τους αρρώστους, τους πεινασμένους και τους καταφρονεμένους, δοξάζοντας το καλό.

Σαν ήμουνα ζωντανός και είχα ανθρώπινη καρδιά, τι ήτανε τα δάκρυα δεν ήξερα, γιατί ζούσα στο Παλάτι της Ξενοιασιάς, όπου δεν επιτρέπεται να μπει η θλίψη. Κι αλήθεια, ευτχισμένος ήμουνα, αν είν στ αλήθεια ευτυχία η απόλαυση...