Βιογραφία

Τον Μάρτιο του 1917, λίγους μήνες πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο τσάρος Νικόλαος Β΄ της δυναστείας των Ρομανόφ αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον θρόνο. Από εκείνη τη στιγμή μέχρι την εκτέλεση του Νικολάου και της οικογένειάς του τον Ιούλιο του 1918 εκτυλίχθηκε μια δραματική ιστορία. Ο Robert Service μάς δίνει το χρονικό των δεκαοκτώ αυτών μηνών και περιγράφει όλα όσα εκτυλίχθηκαν στους διάφορους τόπους «περιορισμού», σε έναν κλοιό που γινόταν ολοένα και στενότερος από μέρα σε μέρα. Ο σπουδαίος Βρετανός ιστορικός της Ρωσίας μελέτησε σε βάθος αρχεία, ημερολόγια, αλληλογραφία: το αποτέλεσμα είναι ένα χρονικό πτώσης με φόντο τα μεγάλα γεγονότα της αρχής του 20ού αιώνα -τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, τη Φεβρουαριανή Επανάσταση, την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο "Τελευταίος τσάρος" είναι το πορτρέτο ενός μοιραίου ηγεμόνα αλλά και μια εισαγωγή στην ιστορία της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Η ιστορία που αφηγείται ο Robert Service είναι μια ιστορία πολυπρόσωπη: εκτός από τους πρωταγωνιστές -μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, πολιτικούς και επαναστάτες-, εμφανίζονται απλοί Ρώσοι πολίτες, ακόλουθοι των Ρομανόφ, φίλοι και εχθροί· η δική τους μοίρα, η συχνά τραγική, συμπληρώνει αυτή τη μεγάλη ιστορική τοιχογραφία.

Ποιος ήταν ο Εστρόγκο Ναχάμα; Ποιος ήταν ο σεβάσμιος κάντορας της εβραϊκής κοινότητας του Δυτικού Βερολίνου που άφησε εποχή με την υπέροχη φωνή του; Ποιος ήταν ο συγκλονιστικός ψάλτης στην ταινία "Καμπαρέ" του Bob Fosse; Ήταν ένας νεαρός Εβραίος από τη Θεσσαλονίκη. Ένα θύμα του ναζισμού. Ένας κρατούμενος του Άουσβιτς, που επιβίωσε χάρη στη φωνή του. Ο Εστρόγκο Ναχάμα γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1918 και εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς τον Μάρτιο του 1943. Το σπάνιο ταλέντο του τον έσωσε από τον θάνατο. ""Γέμισε πέτρες το καρότσι τραγουδιστή;" "Ναι". "Έ, τότε έλα εδώ και πες μας ένα τραγούδι"", θα αφηγηθεί χρόνια αργότερα. "Κι εγώ τραγουδούσα για τους κάπο, για τους γιατρούς του στρατοπέδου, για τους άνδρες των Ες Ες". Η ανταμοιβή του, ένα κομμάτι ψωμί πεταμένο στις λάσπες. "Αυτό με κράτησε στη ζωή. Έτσι επέζησα στο Άουσβιτς. Μόνο χάρη σ' αυτό". Ο Ναχαμά θα βγει από το στρατόπεδο ζωντανός το 1945 και θα φτάσει με τα πόδια στην κατεστραμμένη γερμανική πρωτεύουσα, με την ελπίδα να επιστρέψει από εκεί στην Ελλάδα. Ακόμη δεν γνωρίζει πως από το Ολοκαύτωμα δεν έχει επιβιώσει κανείς από τους δικούς του. Μόνος στο Βερολίνο, χωρίς να γνωρίζει τη γλώσσα, θα συναντηθεί τυχαία με έναν παλιό συγκρατούμενό του στο Άουσβιτς, ο οποίος και θα τον συστήσει στον επικεφαλής μιας Συναγωγής του Βερολίνου με τη φράση: "Ένας Έλληνας με υπέροχη φωνή". Και από εκεί θα αρχίσει η λαμπρή του σταδιοδρομία, που θα τον κάνει γνωστό σ' όλο τον κόσμο, πλην της πατρίδας του. Στην Ελλάδα είναι εντελώς άγνωστα και το όνομά του και η ιστορία του. Ακολουθώντας τα ίχνη αυτής της μοναδικής ανθρώπινης περιπέτειας, από τη Θεσσαλονίκη του 1918 ώς το Βερολίνο στην αυγή του 21ου αιώνα, αναδιφώντας σε αρχεία, συζητώντας με τους οικείους και τους φίλους του, ζητώντας τη συνδρομή των ιστορικών πηγών, αλλά χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της δημοσιογραφικής έρευνας, η συγγραφέας συνθέτει μια μονογραφία για τον Εστρόγκο Ναχάμα. Και μαζί με την ιστορία ενός επιζήσαντος, διασώζει και ένα ψήγμα της αποσιωπημένης συλλογικής ιστορίας μας.

Γενιές Ελλήνων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μεγάλωσαν με τον θρύλο της Ολυμπιακής Αεροπορίας των πέντε ηπείρων. Ίσως οι περισσότεροι να αγνοούν όμως τις λεπτομέρειες, τις ζυμώσεις και το παρασκήνιο που οδήγησαν στη δημιουργία της αεροπορικής εταιρείας με τους Ολυμπιακούς κύκλους, που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας. Σε αυτή την άκρως μυστηριώδη ιστορία ενεπλάκησαν προσωπικά 12 κορυφαίοι πολιτικοί –που διατέλεσαν κάποια στιγμή πρωθυπουργοί της Ελλάδας–, ξακουστοί επιχειρηματίες όπως ο Ωνάσης, ο Νιάρχος και ο Γουλανδρής, τραπεζίτες όπως ο Πεσμαζόγλου, ο Κωστόπουλος, o Ζολώτας και ο Ηλιάσκος, κέντρα αποφάσεων στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον, αλλά και ξένοι και εντόπιοι επενδυτές. Με μοχλό εξιστόρησης μια μοναδική προσωπικότητα στα επιχειρηματικά χρονικά της χώρας, τον «πατέρα» της πολιτικής αεροπορίας της Ελλάδας και δημιουργό της ΤΑΕ, Στέφανος Ζώτο, ο Ωνάσης και ο Σμηναγός Χ παρουσιάζει τη συναρπαστική πορεία των αεροπορικών συγκοινωνιών της Ελλάδας μέσα από τα αδημοσίευτα αρχεία της Πολιτικής Αεροπορίας, ανατρέποντας μύθους και παραδοχές που επιβίωναν για δεκαετίες μέχρι τις μέρες μας: Την επανεκκίνηση μιας χώρας μετά την καταστροφική Κατοχή, που την αφήνει χωρίς ούτε ένα αεροπλάνο· τη γέννηση της ΤΑΕ, η οποία θα αποτελέσει και την πρώτη ξένη επένδυση που υποδέχεται η χώρα μεταπολεμικά· την προσπάθεια του Λονδίνου να διατηρήσει τα τελευταία ερείσματα κηδεμονίας στη χώρα μέσα από την αεροπορία· το άνοιγμα της αεροπορικής αγοράς εν μέσω εμφυλίου· την κρατική παρέμβαση των κυβερνήσεων του Κέντρου· την εξολόθρευση της ΤΑΕ από την κυβέρνηση του Συναγερμού· τη σύγκρουση Ωνάση και Νιάρχου για την απόκτηση της εταιρείας· και τη γέννηση της Ολυμπιακής Αεροπορίας.

Ο σμήναρχος Κρις Χάντφιλντ έχει περάσει δεκαετίες εκπαίδευσης ως αστροναύτης και έχει σχεδόν τέσσερις χιλιάδες ώρες πτήσης στο διάστημα. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων διέρρηξε τον διαστημικό σταθμό με έναν ελβετικό σουγιά, ξεφορτώθηκε ένα ζωντανό φίδι την ώρα που κυβερνούσε ένα αεροπλάνο και έχασε προσωρινά το φως του κρεμασμένος έξω από ένα τροχιακό διαστημικό σκάφος. Το μυστικό της επιτυχίας -και της επιβίωσης- του Χάντφιλντ κρύβεται στη μη συμβατική φιλοσοφία που διδάχθηκε στη NASA: Ετοιμάσου για το χειρότερο - και παράλληλα απόλαυσε κάθε στιγμή που ζεις. Στον Οδηγό ενός αστροναύτη για τη ζωή στη Γη, ο Χάντφιλντ ταξιδεύει τους αναγνώστες βαθιά στα χρόνια της εκπαίδευσής του και της διαστημικής εξερεύνησης για να δείξει πώς το ανέφικτο γίνεται εφικτό. Μοιράζεται μαζί μας ιστορίες και εμπειρίες που μεταφέρουν την αδρεναλίνη της εκτόξευσης, τη μαγεία των διαστημικών πτήσεων και την ψύχραιμη και ορθολογιστική διαχείριση που απαιτούν οι κρίσεις. Από τη δική του εξαιρετική εκπαίδευση στο διάστημα έχει πάρει κάποια απρόσμενα μαθήματα: Μην οραματίζεσαι την επιτυχία, νοιάσου για ό, τι σκέφτονται οι άλλοι και ποτέ μην υποτιμάς τις λεπτομέρειες. Ίσως να μην καταφέρετε ποτέ να φτιάξετε ένα ρομπότ, να πιλοτάρετε ένα διαστημικό σκάφος ή να κάνετε μια χειρουργική επέμβαση σε μηδενική βαρύτητα, όπως ο σμήναρχος Χάντφιλντ. Αλλά θα μάθετε πώς να σκέφτεστε σαν αστροναύτης, πράγμα που θα αλλάξει, ολοκληρωτικά και ευεργετικά, τον τρόπο με τον οποίο βλέπετε τη ζωή στη Γη.

"Υπηρέτησα το αστυνομικό ρεπορτάζ για σαράντα χρόνια και στην επαγγελματική μου σταδιοδρομία μού έλαχε να ζω μια ζωή με τους συναδέλφους μου δημοσιογράφους, με τους αστυνομικούς, με τους πυροσβέστες, αλλά και με τους κάθε λογής εγκληματίες. Ασκώντας το δημοσιογραφικό λειτούργημα, είχα πάντα ως προτεραιότητα να ενημερώνω σωστά κι αντικειμενικά τους αναγνώστες, τους ακροατές και τους τηλεθεατές μου. Δε μου άρεσε ποτέ να καταδικάζω ή να αθωώνω τους εγκληματίες και τους κάθε λογής παρανόμους - αυτό δεν είναι δουλειά του δημοσιογράφου. Είναι δουλειά των εισαγγελέων και των δικαστών. Δεν μπέρδεψα ποτέ τον ρόλο μου με τον ρόλο των άλλων - οι ρόλοι είναι διακριτοί. [...] Σχεδόν όλους όσοι περιλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο τούς έχω γνωρίσει και προσωπικά. Και όλους ανεξαιρέτως τους γνώρισα κάνοντας ρεπορτάζ για τα αδικήματα για τα οποία κατηγορήθηκαν και καταδικάστηκαν - και μπορώ να σας πω ότι είναι κι αυτοί άνθρωποι με συναισθήματα, με ελαττώματα αλλά και προτερήματα, τα οποία πολλοί από αυτούς τα χρησιμοποιούν για λάθος στόχους, για λάθος σκοπούς. [...] Έγραψα επίσης αυτό το βιβλίο επειδή θέλω να αφήσω μια παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές για την πορεία της εγκληματικότητας στην Ελλάδα αυτή την τεσσαρακονταετία. Να καταθέσω τα πραγματικά περιστατικά που απασχόλησαν την κοινή γνώμη και να σκιαγραφήσω πρόσωπα και καταστάσεις χωρίς ίχνος υπερβολής και ανακρίβειας, περνώντας ταυτόχρονα κάποια μηνύματα θετικά για τον συνάνθρωπό μας και, γενικότερα, για την ελληνική κοινωνία - χωρίς φυσικά να κάνω τον δάσκαλο, τον εισαγγελέα ή τον ιεροκήρυκα". Ληστές που ξοδεύουν τα χρήματά τους στα μπουζούκια και ράβουν τα χείλη τους με βελόνα και κλωστή, κατά συρροήν δολοφόνοι που σκοτώνουν για ευχαρίστηση, ευγενικοί διαρρήκτες και ιδεολόγοι της παρανομίας, ανθρωποκυνηγητά, κινηματογραφικές αποδράσεις με ελικόπτερα, επεισοδιακές συλλήψεις αλλά και μοιραία λάθη των αστυνομικών - διαβόητοι παράνομοι που η αστυνομία και η Δικαιοσύνη τούς κατέταξαν στο εγκληματικό πάνθεο, μέσα από τη ματιά του Πάνου Σόμπολου.

"Η ανάγνωση στη φυλακή έχει τις ιδιαιτερότητές της. Εκεί, τίποτα δεν απομνημονεύεται· όλη η προσοχή, όλη η δύναμη του μυαλού συγκεντρώνεται στις ανακρίσεις, στις ομολογίες, στην ψυχολογική εξοικείωση με τη ζωή στη φυλακή, με τους συγκρατούμενους, με τα αφεντικά. [...]Η ικανότητά μου να διαβάζω γρήγορα είχε ξανάρθει. Σ’ αυτή τη βιβλιοθήκη και στον Κορζενέφσκι χρωστάω την, έστω και μερική, κάλυψη ενός τεράστιου χάσματος, πολλών χρόνων, στην ανάγνωση, στη γνώση, στη διανόηση, ενός χάσματος που στην πραγματικότητα είναι ο σκοπός της φυλάκισης, της κάθε πολιτικής φυλάκισης. [...]"Μερικοί αγαπούν τα βιβλία σαν να ήταν άνθρωποι: τα συναντούν, τους γοητεύουν και τους απογοητεύουν, τα αποχωρίζονται, τα χαϊδεύουν, τα πετούν, τα ξεχνούν, τα ξαναβρίσκουν, τα αποκτούν και τα χάνουν.Αν η ζωή τούς εμποδίσει να τα συλλέξουν και να τα κλείσουν στη φυλακή μιας βιβλιοθήκης, θα βρουν άλλους τρόπους να τα πλησιάσουν και μερικές φορές να τα πάρουν μαζί τους. Ακόμη και στα όνειρά τους.Ο Σαλάμοφ (1907-1982), ο συγγραφέας των στρατοπέδων εργασίας, της Κολυμά και της Σιβηρίας, μας είναι ήδη γνωστός. Ιδού λοιπόν και ο Σαλάμοφ ο αναγνώστης, ο εραστής των βιβλίων, μέσα από τις βιβλιοθήκες στους τόπους της εξορίας.Η έκδοση συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τη ζωή του Σαλάμοφ.

Μια αυτοβιογραφία σαν µυθιστόρηµα. Ογδόντα χρόνια ζωής από έναν άνθρωπο που πέρασε από όλα τα στάδια: πλούτο και φτώχεια, δύναµη και αδυναµία, έρωτα και µοναξιά. Που σπούδασε φιλοσοφία µε τους πιο δύσκολους Ευρωπαίους δασκάλους, έγραψε 64 βιβλία που πούλησαν µισό εκατοµµύριο αντίτυπα σε πάνω από 40 χώρες, εργάστηκε στη διαφήµιση, τη φωτογραφία, τον Τύπο, την τηλεόραση, την πληροφορική, γνώρισε σηµαντικούς ανθρώπους και πολλούς τόπους. Ένα βιβλίο ωµά ειλικρινές, έντιµα ανθρώπινο και βαθιά γοητευτικό.

Στους «Δρόμους του Αρχάγγελου» ο Μίκης Θεοδωράκης αυτοβιογραφείται. Κάνει μια κατάδυση στο χρόνο και τις μνήμες του και αφηγείται τα γεγονότα και τα συναισθήματα που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του και καθόρισαν την καλλιτεχνική και πολιτική πορεία του. Ζει τα παιδικά του χρόνια περιπλανώμενος στις διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ακολουθώντας τον πατέρα του, ανώτατο κρατικό υπάλληλο. Γνωρίζει τον τρόπο ζωής και τη μουσική των περιοχών όπου εγκαθίστανται, όμως αισθάνεται παντού διαφορετικός και μόνος. Νομάς και ξένος, βρίσκει καταφύγιο στη μουσική. Στη διάρκεια της εφηβείας, αποφασίζει να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στη μουσική, και αρχίζει να συνθέτει, ενώ βρίσκει ένα άλλο σημαντικό στήριγμα, την ποίηση. Εκείνα τα χρόνια ανακαλύπτει και τον Μαρξισμό. Από μαθητής του Γυμνασίου οργανώνεται στην Αντίσταση εναντίον των κατακτητών. Κυνηγημένος, διαφεύγει στην Αθήνα όπου το 1943 οργανώνεται στο ΕΑΜ. Φοιτά στη Νομική για ένα σύντομο διάστημα, ενώ γράφεται και στο Ωδείο Αθηνών. Οργανωμένος στην αριστερά, συμμετέχει στα Δεκεμβριανά, τραυματίζεται σοβαρά, ζει στη συνέχεια το κυνηγητό των αριστερών στον Εμφύλιο, εξορίζεται στην Ικαρία και τη Μακρόνησο. Μέσα στα βασανιστήρια και την ταπείνωση, συνεχίζει να συνθέτει μουσική καθώς και το όραμά του για το δημοκρατικό πολιτικό μέλλον της Ελλάδας. Με την υγεία του βαριά κλονισμένη, καταφεύγει στην Κρήτη όπου γνωρίζει τις ρίζες του και γιατρεύει της πληγές του. Η δεκαετία του ’50 είναι ιδιαίτερα δημιουργική για τον Μίκη Θεοδωράκη: φεύγει για σπουδές στο Παρίσι, βραβεύεται και γίνεται διεθνώς γνωστός για το συμφωνικό του έργο, επιστρέφει στην Ελλάδα το 1959. Το αίτημά του για εθνική συμφιλίωση φέρνει σε δύσκολη θέση τους συντρόφους του και προβληματίζει τους αντιπάλους του. Το 1960 παρουσιάζει για πρώτη φορά τον Επιτάφιο, ενώ συνθέτει Tο τραγούδι του νεκρού αδελφού και το Άξιον εστί. Τις δεκαετίες 1960-1970, συνεχίζει να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας. Το 1963 ηγείται της Νεολαίας Λαμπράκη και εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ. Τον Απρίλιο του 1967 –αφού απευθύνει πρώτος έκκληση για αντίσταση στη Χούντα– περνά στην παρανομία και συλλαμβάνεται. Αυτή την περίοδο της ζωής τού συνθέτη καλύπτει η επίτομη αναθεωρημένη έκδοση των Δρόμων του Αρχάγγελου, που γράφηκαν στο διάστημα 1986-1995. Η πλήρης έκδοση του αυτοβιογραφικού έργου του Μίκη Θεοδωράκη αποτέλεσε σημαντικότατο εκδοτικό εγχείρημα των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Επιδιώκοντας μια έκδοση αυτού του έργου με τα υψηλότερα ακαδημαϊκά και εκδοτικά κριτήρια, φιλοδοξούμε να το κάνουμε προσιτό στον έλληνα αναγνώστη, αλλά και τον αυριανό ερευνητή, που νοιάζονται για την πολιτική και πολιτιστική ιστορία του τόπου καθώς και για τις πηγές της δημιουργικής έμπνευσης μιας μεγάλης μουσικής προσωπικότητας. Δεδομένης της ιδιαίτερης σχέσης του Μίκη Θεοδωράκη με την Κρήτη –μια σχέση στην οποία είναι αφιερωμένο σημαντικό μέρος των Δρόμων του Αρχάγγελου– θεωρούμε ότι η έκδοση της αυτοβιογραφίας του από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης έχει τη δική της συμβολική σημασία. Την έκδοση προλογίζει ο διευθυντής της Νέας Εστίας Σταύρος Ζουμπουλάκης. «Τι είναι αυτό άραγε που θα φέρει τον αρχάγγελο Μιχαήλ στον τίτλο της αυτοβιογραφίας του συνονόματού του Μιχαήλ Θεοδωράκη; Γιατί δεν την ονόμασε Η Μουσική μου – Αφήγημα ή απλώς Αυτοβιογραφικά, καταπώς αρχικά σκεφτόταν, ή όπως αλλιώς; Να η απάντησή του: ‘‘[…] το μυστηριακό και ακαθόριστο: Οι δρόμοι του Αρχάγγελου νομίζω ότι ταιριάζει πιο πολύ. Μήπως, στο κάτω κάτω, είμαστε εμείς που διαλέγουμε τα μονοπάτια της ζωής; Όλο και κάποιος Αρχάγγελος μάς οδηγεί με τις αόρατες φτερούγες του.’’ Ο Θεοδωράκης πιάνει να γράψει την αυτοβιογραφία του το 1985, σε ηλικία εξήντα χρονών, σε μια εποχή που αισθάνεται –δεν είναι η πρώτη φορά ούτε η τελευταία– μόνος, αυτοφυλακισμένος και διωκόμενος, με σκοπό να φωτίσει τη μουσική δημιουργία του, ειδικότερα τα τραγούδια του. Έχοντας λοιπόν ως αποκλειστικό σκοπό να ‘‘βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των τραγουδιών του και της μελοποιημένης από αυτόν ποίησης’’, είναι αποφασισμένος να μην κάνει λόγο παρά ελάχιστα για την πολιτική πλευρά της ζωής του, τότε μοναχά που είναι εντελώς απαραίτητο. Διαβάζοντας σήμερα την Αυτοβιογραφία, βλέπουμε ότι η αρχική πρόθεση δεν επιβεβαιώνεται στις σελίδες της, με την έννοια ότι η αναφορά στην ‘‘εξωμουσική δράση’’ όχι μόνο δεν είναι ‘‘ξώφαλτση’’ αλλά, αντίθετα, κυριαρχεί. Αναπόφευκτα και ορμητικά, η πολιτική δράση του συγγραφέα, ξεπερνώντας κάθε αρχική πρόθεση, κατακλύζει το βιβλίο. Και πώς αλλιώς; Η πολιτική και η μουσική στη ζωή αυτού του ανθρώπου είναι αξεχώριστες σαν τις δύο σελίδες ενός φύλλου, όσο και αν ο ίδιος νιώθει συχνά διχασμένος ανάμεσα στις δύο. Αυτή ωστόσο η ποσοτική κυριαρχία της πολιτικής στις σελίδες του βιβλίου διόλου δεν σημαίνει ότι δεν υπηρετείται η αρχική πρόθεση. Τουναντίον. Υπηρετείται, θα έλεγα, με έναν πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο από ό,τι αν ιστορούνταν αναλυτικά οι συγκεκριμένες συνθήκες γέννησης του τάδε ή του δείνα τραγουδιού.» Από τον Πρόλογο του Σταύρου Ζουμπουλάκη Μια αφήγηση που αφορά τον ίδιο τον συνθέτη και το έργο του, όπως ο ίδιος θέλει να τα προσδιορίσει. Προσωπική του κατάθεση, οι δύο αυτοί τόμοι αποτελούν μοναδικό πρωτογενές υλικό, δείγμα γραφής ενός μεγάλου αφηγητή, που η καλλιτεχνική και πολιτική παρουσία του σημάδεψαν την Ελλάδα του 20ού αιώνα.

Ο ανεκπλήρωτος έρωτας και το πάθος για το ποδόσφαιρο σε μια συνταρακτική νουβέλα από τον συγγραφέα Θανάση Σκρουμπέλο (Μπλε καστόρινα παπούτσια, Μαύρος Μακεδών). Με φόντο την Ελλάδα του μεσοπολέμου ξετυλίγεται με την κινηματογραφική αφήγηση του Σκρουμπέλου μια αληθινή ερωτική ιστορία ανάμεσα σ΄ έναν φανατικό οπαδό του Ολυμπιακού και μέλους της "κόκκινης πρόγκας", και μια οπαδό του αιώνιου αντίπαλου Παναθηναϊκού, που άφησε εποχή και έγινε θρύλος.

Ο Σαρτρ δημοσίευσε τις "Λέξεις" το 1964· η σύνθεσή του τον απασχόλησε τουλάχιστον μία δεκαετία. Στο βιβλίο αυτό (μετά απ' το οποίο του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ, που το απέρριψε), αφηγείται την παιδική του ηλικία και εξηγεί πως, μέσα από τις λέξεις και την ανάγνωση, ανακάλυψε την ύπαρξη. Σταδιακή οικοδόμηση μιας εικόνας του εαυτού όπου κυριαρχεί μια ναρκισσιστική προβληματική, την οποία ωστόσο ο συγγραφέας αρνείται, ενώ οι έννοιες του ατομικού και του καθολικού αποτελούν τις θεμελιώδεις ιδέες του πονήματος. "Οι λέξεις" του Ζαν-Πωλ Σαρτρ θεωρούνται σήμερα ανά τον κόσμο ένα κλασικό έργο στο είδος της αυτοβιογραφίας.

"Οι Λέξεις" κυκλοφορούν ξανά στην Ελλάδα σε νέα αναθεωρημένη μετάφραση και επίμετρο με συνεντεύξεις και χρονολόγιο του συγγραφέα.