Δοκίμιο & Πολιτισμός

Το ποδόσφαιρο έχει να κάνει µε πάρα πολλά πράγµατα. Τη µνήµη, την ιστορία, τον τόπο, την κοινωνική τάξη, το φύλο (κυρίως το αρσενικό, αλλά ολοένα και περισσότερο και το θηλυκό), την ταυτότητα, την οικογένεια, την κοινότητα, το έθνος. Κι ενώ είναι υπόθεση συλλογική, σοσιαλιστική σχεδόν στην ουσία της, ανθεί µέσα στην απληστία, στη διαφθορά, στον καπιταλισµό και στην απολυταρχία. Ο φιλόσοφος Σάιµον Κρίτσλεϋ επιχειρεί να κατανοήσει όλα τα παραπάνω και να συγκροτήσει µια αισθητική, ακόµη και µία ποιητική του ποδοσφαίρου, να καταδείξει τι είναι όµορφο σ’ αυτό το όµορφο παιχνίδι. Και να περιγράψει το πώς, παρακολουθώντας έναν αγώνα ποδοσφαίρου, ανακαλύπτουµε µια πολύ ειδική διάσταση του χρόνου, πώς η µαγεία του αποτρέπει τη λήθη, πώς εµείς οι θεατές συµµετέχουµε στο παιχνίδι.

Στον αστερισμό του Ηριδανού κρύβεται ένα φοβερό μυστήριο: είναι λες και κάτι έχει κόψει μια τεράστια μπουκιά από το σύμπαν! Η εκπληκτική ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται ο τομέας της αστροφυσικής και της κοσμολογίας στις μέρες μας μας επιτρέπει να κατανοούμε την ιστορία του σύμπαντος καλύτερα απ’ ό,τι κατανοούμε την ιστορία του ίδιου μας του πλανήτη. Οι ανακαλύψεις μας όμως συνοδεύονται από αδιανόητους γρίφους που αφήνουν άφωνους τους ίδιους τους αστροφυσικούς: υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, φούσκες γεμάτες κενό που μοιάζουν να καταβροχθίζουν το διάστημα, μέχρι και τεράστια παράλληλα σύμπαντα που καταπίνουν μικρότερα. Ο βραβευμένος αστροφυσικός, δεινός αφηγητής και πασίγνωστος εκλαϊκευτής των μυστηρίων του σύμπαντος, Paul Davies, παρουσιάζει με σαφήνεια και παιγνιώδη διάθεση όσα γνωρίζουμε για το σύμπαν και τα αινίγματά του, διερευνώντας τις δελεαστικές (και μερικές φορές τρομακτικές!) δυνατότητες που ανοίγονται μπροστά μας. Οδηγώντας μας μέσα από τις τολμηρές έρευνες που προσφέρουν λύσεις σε αδιανόητα μυστήρια, μας οδηγεί εν τέλει στο μεγαλύτερο αίνιγμα όλων: γιατί υπάρχει το σύμπαν; Και πώς κατάφερε ένα σύστημα σωματιδίων, δίχως νόηση και δίχως σκοπό, να γεννήσει συνειδητά και σκεπτόμενα όντα γεμάτα απορίες; Το ΤΙ ΤΡΩΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ; είναι μια εκθαμβωτική περιήγηση στα μεγάλα «κοσμικά» ερωτήματα του σύμπαντος και της ζωής μας, γραμμένη έτσι ώστε να διασκεδάσει, να μαγέψει και να εμπνεύσει κάθε αναγνώστη.

"Πρέπει όμως να καταλάβουμε ότι το κυρίαρχο είδος της ψυχής, αυτό που δώρισε ο θεός στον καθένα μας, είναι ένας δαίμων. Είναι αυτό που, όπως είπαμε, κατοικεί στην κορυφή του σώματος και μας ανυψώνει από τη Γη προς τον συγγενικό μας ουρανό. Γιατί η αλήθεια είναι ότι είμαστε φυτά όχι της Γης αλλά του ουρανού". (Πλάτων, "Τίμαιος" 90a) "Η επίδραση που άσκησε ο "Τίμαιος" από τον Αριστοτέλη ως σήμερα είναι από μόνη της ένα δαιδαλώδες κεφάλαιο της ιστορίας της φιλοσοφίας. Κανένας άλλος πλατωνικός διάλογος, αλλά ίσως και κανένα άλλο φιλοσοφικό κείμενο, δεν διαβάστηκε ή σχολιάστηκε όσο ο Τίμαιος. Ως τον 17ο αιώνα ο Τίμαιος ήταν στην ουσία όλος πλατωνισμός: ήταν το καταφύγιο του μυστικιστή και του μαθηματικού, το μανιφέστο της τελεολογικής οπτικής του σύμπαντος, ο ισχυρότερος κρίκος που συνέδεε τον χριστιανισμό με την ελληνική σκέψη." (Βασίλης Κάλφας)

ο έργο έχει τη μορφή διαλόγου ανάμεσα στο κεντρικό πρόσωπο, τον Τιμαρίωνα, και τον φίλο του, τον Κυδίωνα, ο οποίος αποτελεί το δευτερεύον πρόσωπο. Η συμμετοχή του Κυδίωνα όμως στη συζήτηση είναι ελάχιστη και ουσιαστικά έχει στόχο να βοηθήσει την αφήγηση του κεντρικού ήρωα, ώστε να γίνει περισσότερο αναλυτική και ενδιαφέρουσα. (…)
Όταν έφτασαν στη Θεσσαλονίκη, λίγο πριν αρχίσουν τα «Δημήτρια», επισκέφτηκαν την κοιλάδα του Αξιού για να κυνηγήσουν. Ο συγγραφέας κάνει μια θαυμάσια περιγραφή του Αξιού και της περιοχής του. Στη συνέχεια μετά το προσκύνημα στους ναούς της Θεσσαλονίκης ο συγγραφέας περιγράφει αναλυτικά το εμπορικό πανηγύρι που γινόταν κατά τη διάρκεια των «Δημητρίων». Τονίζεται ιδιαίτερα η συρροή του κόσμου από όλα τα μέρη, γεγονός που πιστοποιεί την εξάπλωση της φήμης του Αγίου Δημητρίου. Η περιγραφή γίνεται τόσο από μακριά, από την κορυφή ενός κοντινού λόφου, απ’ όπου ο συγγραφέας δίνει μια γενική άποψη του εμπορικού πανηγυριού, και στη συνέχεια από κοντά, καθώς κατεβαίνει και αναφέρει ορισμένα προϊόντα που υπήρχαν μέσα στις σκηνές.

Ερωτικές σκηνές και οι σιωπηλές αφηγήσεις τους στις παραστάσεις της κόλασης, 13ος - 19ος αιώνας Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι οι ατομικές τιμωρίες των αμαρτωλών στην Κόλαση, όπως αυτές απεικονίζονται στην ορθόδοξη εικονογραφία. Στις παλαιότερες παραστάσεις του είδους, η τιμωρία των αμαρτωλών αποδιδόταν συνοπτικά, δίχως να παρέχονται στοιχεία ή κάποιες ενδείξεις για την αμαρτία την οποία διέπραξαν. Αργότερα, κυρίως στους αιώνες της τουρκοκρατίας, παρατηρείται μια ρεαλιστικότερη απόδοση των ποινών, καθώς νέοι εικονογραφικοί τύποι εμφανίζονται, προβάλλοντας τα επαγγελματικά σύμβολα του τιμωρημένου και τονίζοντας το μέλος του σώματος που διέπραξε το αμάρτημα. Στις παραστάσεις αυτές η εικαστική γλώσσα προτάσσει και αναπαράγει τις ισχύουσες κοινωνικές συμπεριφορές και αντιλήψεις για τον κοινωνικό ρόλο του άνδρα και της γυναίκας και για τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνεται και κατανέμεται η αμαρτία στα δύο φύλα. Στις παραστάσεις των κολασμένων, το μέλος του σώματος που υποφέρει προσδιορίζει και το είδος της αμαρτίας που διαπράχθηκε. [...] Οι ποινές αυτές υπαινίσσονται σαφώς σωματικές ερωτικές πράξεις και είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις κοινωνικές κατασκευές του φύλου και τα στερεότυπα περί ανδρισμού.

[...] Ακολουθώντας την περιοδολόγηση των γλυπτών με βάση τη βιογραφία της γλύπτριας και τη θεματική και μορφολογική κατηγοριοποίησή τους, εξετάζουμε στη συνέχεια τα συμφραζόμενα μέσα στα οποία αναπτύχθηκε το έργο της και την υποδοχή του από την κριτική της εποχής, για να το τοποθετήσουμε ιστορικά και να εντοπίσουμε τις ιδιαιτερότητές του. Εστιάζουμε ειδικότερα σε δύο βασικά ερωτήματα, τα οποία επανέρχονται σε κείμενα κριτικών και ιστορικών τέχνης που χαρακτηρίζουν και αξιολογούν τη γλυπτική παραγωγή της. Το πρώτο αφορά τη θέση της σε σχέση με το δίπολο "μοντερνισμός-παράδοση", που αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη της ελληνικής τέχνης, και το δεύτερο έχει να κάνει με ζητήματα φύλου και έμφυλης ταυτότητας και εστιάζεται στην πορεία της ως γυναίκας καλλιτέχνη αλλά και στην αναπαράσταση γυναικών στο έργο της. [...]

(από το κείμενο του βιβλίου)

“Η ελλιπής δηµοσιότητα της διεξαγωγής της δίκης κατέστησε αναγκαία τη δηµοσιοποίηση των αγορεύσεων των συνηγόρων πολιτικής αγωγής, προκειµένου η επιχειρηµατολογία, η τεκµηρίωση και τα στοιχεία τους να γίνουν ευρύτερα γνωστά. Εξάλλου δεν είµαστε δικηγόροι µόνο για τα έδρανα των δικαστηρίων, είµαστε µέρος του αντιφασιστικού κινήµατος, που µας ανέθεσε τιµητικά την έκφραση της φωνής του µέσα και έξω από τη δίκη. Χρέος µας είναι να σταθούµε άξιοι για να τιµήσουµε αυτήν την αποστολή, µε βαθιά επίγνωση του µεγέθους της ευθύνης που την περιβάλλει. Το χρωστάµε στα θύµατα του φασισµού και του ναζισµού στη χώρα µας, και όχι µόνο, το χρωστάµε στη γενιά της Αντίστασης, το χρωστάµε στη γενιά του αντιδικτατορικού αγώνα και του Πολυτεχνείου, το χρωστάµε σε όλους όσοι αγωνίζονται για την αλληλεγγύη στους πρόσφυγες και µετανάστες, ενάντια στα υπολείµµατα του ρατσιστικού δηλητήριου της Χρυσής Αυγής, όπου και αν αυτό βρίσκει φιλοξενία. Και φυσικά το χρωστάµε στις επόµενες γενιές, για να ζήσουν και εκείνες µε τις ελευθερίες που κατέκτησαν και µας πρόσφεραν οι προηγούµενες.

Όπως έχει ισχυριστεί ο ιστορικός Γκούναρ Χέρινγκ, παρ' όλο τον συσσωρευμένο «όγκο υλικού για παράγοντες οι οποίοι μπορούν να παίξουν κάποιον ρόλο σε ερμηνευτικούς συσχετισμούς, [...] σπάνια μόνο αντιπαραθέτουν οι ιστορικοί τις θέσεις και τις υποθέσεις τους με ερμηνευτικά μοντέλα τα οποία έτυχαν επεξεργασίας κατά τη μελέτη άλλων επαναστάσεων». Ένα παρόμοιο κενό σε σχετικές μελέτες παρατηρείται και στο πλαίσιο των πολιτικών και κοινωνικών επιστημών. Ως εκ τούτου, σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανάλυση του συσσωρευμένου ιστορικού υλικού για την Επανάσταση του 1821 με τη βοήθεια της σύγχρονης θεωρίας των επαναστάσεων και των κοινωνικών κινημάτων. Για το σκοπό αυτό, το βιβλίο εστιάζει στις ευκαιρίες που εκμεταλλεύτηκαν οι επαναστάτες, στις απειλές που τους κινητοποιούσαν, στις ταυτοτικές παραμέτρους της δράσης τους, στο λόγο και τα συναισθήματά τους, στην οργάνωση και την ηγεσία τους, στους πόρους και το ρεπερτόριο δράσης που χρησιμοποίησαν. Όλες αυτές οι μεταβλητές είναι εξίσου σημαντικές, παρόλο που αναφέρονται σε διαφορετικά επίπεδα δράσης, από τις διεθνείς συνθήκες έως τους τρόπους παρακίνησης των στρατιωτών. Αν κάτι από όλα αυτά έλειπε, είναι εξόχως αμφίβολο αν θα ήταν δυνατό να στεφθεί ο Αγώνας με επιτυχία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ποια είναι η πραγματική σχέση του Airbnb με την περίφημη «οικονομία διαμοιρασμού» και την «οικονομία πλατφόρμας»; Ποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχει λάβει το φαινόμενο στην περίπτωση της Ελλάδας, και ειδικά στην πόλη της Αθήνας, και ποιες είναι οι επιπτώσεις του στην οικονομία, την κοινωνία και τον (αστικό) χώρο; Με ποιον τρόπο και σε ποιο βαθμό το φαινόμενο Airbnb μετασχηματίζει τη φυσιογνωμία της πόλης και την καθημερινή ζωή των κατοίκων της στις γειτονιές; Τι είδους ρυθμιστικές παρεμβάσεις δοκιμάζονται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και, παράλληλα, ποιες «από τα κάτω» διεκδικήσεις και εναλλακτικές προτείνονται; Πώς φαίνεται να επηρεάζονται (ή όχι) όλα αυτά, μετά το ξέσπασμα της πανδημίας του COVID-19; Τα παραπάνω είναι κάποια από τα βασικά ερωτήματα που πραγματεύεται το ανά χείρας βιβλίο. Η πρακτική της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, ευρέως γνωστή ως Airbnb, εμφανίστηκε το 2007, διαδόθηκε γρήγορα σε πλήθος πόλεων και άλλων τουριστικών προορισμών του κόσμου και συνεχίζει μέχρι σήμερα να αναπτύσσεται με τρόπο δυναμικό και απρόβλεπτο. Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη του Airbnb στο πλαίσιο μιας βαθιάς οικονομικής και στεγαστικής κρίσης, μιας διαχρονικής απουσίας συγκροτημένων στεγαστικών πολιτικών και μιας εντυπωσιακής ανόδου του αστικού (και όχι μόνο) τουρισμού, προσέδωσε στο φαινόμενο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η πρακτική του Airbnb υιοθετήθηκε με κοινωνικά και γεωγραφικά άνισο τρόπο· εξελίχθηκε για κάποιους, και σε συγκεκριμένες περιοχές, σε μια ζωτικής σημασίας στρατηγική επιβίωσης από την κρίση, ενώ για κάποιους άλλους –που διαρκώς αυξάνονται– σε ένα νέο πεδίο κερδοσκοπίας και συσσώρευσης πλούτου. Μεταξύ άλλων, το Airbnb συνέβαλε στον εκτοπισμό μόνιμων κατοίκων από τις γειτονιές τους, μέσα από διαδικασίες ενός αμφιλεγόμενου «εξευγενισμού» και μιας μάλλον κοινότοπης «τουριστικοποίησης» του (αστικού) χώρου. Συνολικά, το Airbnb –άμεσα συνδεδεμένο με τα ζητήματα της κατοικίας και του τουρισμού– αναδείχθηκε ως ένας δραστικά μεταμορφωτικός παράγοντας, με κρίσιμες επιπτώσεις στην οικονομία, την κοινωνία και τον χώρο, και ειδικά στην καθημερινή ζωή των πιο ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων. Πέρα από «παρανοήσεις» και μύθους που κυριαρχούν, το βιβλίο αυτό επιχειρεί μια κριτική ανάγνωση του Airbnb, μέσα από την οπτική των επιστημών του χώρου, με έμφαση στις χωρικές διαστάσεις του φαινομένου οι οποίες συχνά, εσκεμμένα ή μη, παραβλέπονται ή αποσιωπούνται.