Ιστορία

Με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, το επίσημο αφήγημα επιδιώκει να αναστήσει στερεότυπα που η ιστορική έρευνα αποδόμησε. Οι 21 ιστορίες του βιβλίου επιδιώκουν να συμβάλουν στην αποδόμηση αυτή. Οδηγός τα λόγια του Δ. Σολωμού, πως "το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό" και όχι ό,τι συγκυριακά βολεύει την κυρίαρχη τάξη. Στις μικρές αυτές αφηγήσεις πρωταγωνιστούν αγωνιστές της Επανάστασης που περιφρονεί η επίσημη ιστορία, όπως οι Βλαδιμηρέσκου, Βασιλείου, Καρατζάς, Οικονόμου, Λογοθέτης. Μεγάλες αλλά και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του Αγώνα, όπως, μεταξύ άλλων, οι Μαυροκορδάτος και Καραϊσκάκης, παρουσιάζονται μέσα από τα πραγματικά γεγονότα και τις αντιφάσεις τους χωρίς αγιογραφίες ή δαιμονοποιήσεις. Κρυμμένες αλήθειες της Επανάστασης που έχουν αποσιωπηθεί ή παραποιηθεί επιχειρείται να ανασυρθούν από τη λήθη και τη διαστρέβλωση. Η εξαφάνιση της Φιλικής Εταιρείας, τα περιβόητα Δάνεια και γενικότερα η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στον Αγώνα. Η στάση των προυχόντων απέναντι στους πρόσφυγες, μετά τη σφαγή στα Ψαρά, αλλά και στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, το "ιστορικό πρόβλημα" που ακούει το όνομα Καποδίστριας. Ιστορίες όπως του Πατσίφικο και του Παπουλάκου που ακολουθούν χρονικά την Επανάσταση, αλλά συνδέονται με χίλια νήματα μαζί της. 200 χρόνια μετά, ένα φάντασμα συνεχίζει να πλανιέται...

Ο Θάνος Μ. Βερέμης θέτει 22 ερωτήσεις και απαντά για τα πώς και τα γιατί της Καταστροφής της Σμύρνης το 1922.

Η ελληνική ιστορία από το 1821 μέχρι σήμερα αποτελεί μια εναλλαγή τραγωδιών με ψυχοδράματα, επιτυχιών με αποτυχίες. Η Καταστροφή του 1922 ήταν ασφαλώς μια τραγωδία για τους πρωταγωνιστές της. Για την κυρίως Ελλάδα που τους υποδέχτηκε, οι πρόσφυγες αποτέλεσαν δώρο εθνοτικής ενότητας, ιδιαίτερα στη Μακεδονία και τη Θράκη.

Το 1922 ήρθε από την Ασία ένα κύμα από εξελληνισμένους Έλληνες. Οι πρόσφυγες από τα παράλια και τον Πόντο, έχοντας αναπτυχθεί σε πολυεθνικό περιβάλλον, καλλιέργησαν τα ελληνικά τους στοιχεία ώστε, όταν έφτασαν στην Ελλάδα, να συνεισφέρουν στην εθνοτική της ενότητα σε μια εποχή που τα πολυεθνικά κράτη, τουλάχιστον στην Ελλάδα και στην Τουρκία, είχαν τελειώσει.

Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφηκε στη Λωζάννη της Ελβετίας η τελευταία συνθήκη για τον τερματισμό των εχθροπραξιών του Μεγάλου Πολέμου, επισφραγίζοντας τη λήξη μιας ολόκληρης δεκαετίας βίας. Διπλωμάτες, πολιτικοί, στρατιωτικοί και εμπειρογνώμονες που έρχονταν από την Άγκυρα και την Αθήνα, από το Λονδίνο, το Παρίσι, τη Ρώμη και άλλες πρωτεύουσες συγκεντρώθηκαν στις όχθες της Λίμνης της Γενεύης, προκειμένου να επιβεβαιώσουν ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει. Η συνθήκη που υπέγραψαν καθόρισε τα σύνορα της Ελλάδας και της Τουρκίας όπως τα γνωρίζουμε σήμερα και σηματοδότησε μια νέα φάση στην ιστορία τους. Αυτό ήταν το σημαντικό επίτευγμα της Συνθήκης της Λωζάννης. Παράλληλα όμως, η συνθήκη επιφύλασσε και ένα υψηλό τίμημα, αφού συμπε­ριλάμβανε μια συμφωνία Υποχρεωτικής Ανταλλαγής Πληθυσμών. Με το συγκεκριμένο μέτρο, οι Έλληνες ορθόδοξοι πολίτες της Τουρκίας, με εξαίρεση όσους κατοικούσαν στην Κωνσταντινούπολη, έχασαν το δικαίωμα της ιθαγένειας και της διαμονής στο κράτος όπου ζούσαν για αιώνες. Το ίδιο συνέβη και με τους μουσουλμάνους πολίτες της Ελλάδας, με εξαίρεση τους κατοίκους της Δυτικής Θράκης. Αυτή η ανταλλαγή σχεδόν δύο εκατομμυρίων ανθρώπων έδωσε λύση στο τεράστιο προσφυγικό πρόβλημα που προκλήθηκε από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Ταυτόχρονα, εισήγαγε στο διεθνές δίκαιο έναν ορισμό της ιθαγένειας που δεν εδράζεται στη γλώσσα, την ιστορία ή την εθνότητα, αλλά αποκλειστικά στο θρήσκευμα, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μια σειρά από εθνοκαθάρσεις που συνέβησαν τον 20ό αιώνα. Το δεύτερο τίμημα της ειρήνης ήταν ο ενταφιασμός των δεσμεύσεων προς τον αρμενικό λαό ότι θα αποκτούσε μια πατρίδα στα εδάφη από τα οποία είχε εκδιωχθεί με βασανισμούς και σφαγές κατά τη γενοκτονία του 1915. Αυτό το βιβλίο αφηγείται την ιστορία της Ειρηνευτικής Διάσκεψης και του αποτελέσματός της, τεκμηριώνοντας πώς δόθηκε προτεραιότητα στην εδραίωση της ειρήνης αντί για την απονομή δικαιοσύνης, γεγονός που κινητοποίησε δυνάμεις που οδήγησαν στην επόμενη παγκόσμια σύγκρουση, το 1939.

Η αρχαία Αίγυπτος δεν είναι μόνο οι πυραμίδες, οι σφίγγες και οι χρυσές σαρκοφάγοι. Γνωρίστε την αρχαία Αίγυπτο περνώντας είκοσι τέσσερις ώρες με τους κατοίκους της και παρακολουθώντας τους από κοντά. Από τον ταριχευτή μέχρι τον φαραώ, την απλή νοικοκυρά, την ιέρεια και τον κοσμηματοποιό, συναντάμε 24 διαφορετικούς χαρακτήρες ανθρώπων, όλοι από διαφορετικούς τομείς της ζωής - κάθε ώρα ανά κεφάλαιο. Μέσα από τα μάτια τους βλέπουμε πώς ήταν μια συνηθισμένη ημέρα στην αρχαία Αίγυπτο. Είναι οι άνθρωποι που ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας τον μεγαλειώδη αυτόν αρχαίο πολιτισμό.

Πώς ήταν να ζεις σε μια από τις πιο ισχυρές και πολυσύχναστες πόλεις του αρχαίου κόσμου – οκτώ φορές πιο πυκνοκατοικημένη από τη σύγχρονη Νέα Υόρκη; Τι συνέβαινε όταν μια Εστιάδα Παρθένα ήταν άσεμνη; Γιατί ήταν παράνομο να συμβουλεύεσαι έναν αστρολόγο για τον αυτοκράτορα; Γνωρίστε την αληθινή αρχαία Ρώμη στη διάρκεια ενός συναρπαστικού εικοσιτετράωρου προσεγγίζοντας την πιο σημαντική πηγή της πόλης, τον λαό της. Σε κάθε ώρα της ημέρας συναντάμε έναν νέο χαρακτήρα – από τον αυτοκράτορα μέχρι τον σκλάβο, από την ιέρεια μέχρι μια πόρνη, έναν σκλάβο, έναν συγκλητικό, έναν πολιτοφύλακα. Αυτοί είναι οι απλοί πολίτες που ζωντανεύουν την αιώνια πόλη. Στην ίδια σειρά, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οξύ το 24 ώρες στην αρχαία Αθήνα και ακολουθεί το 24 ώρες στην αρχαία Αίγυπτο. Ο Philip Matyszak διδάσκει στο Institute of Continuing Education του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και είναι διάσημος για το ερευνητικό του έργο στην αρχαία ιστορία. Έχει γράψει περισσότερα από είκοσι βιβλία, συμπεριλαμβανομένων των 24 ώρες στην αρχαία Ρώμη και Οι ελληνικοί και ρωμαϊκοί μύθοι. Μένει στη Βρετανική Κολούμπια του Καναδά.

Η Επανάσταση του 1821 ήταν κομβικός σταθμός στην Ιστορία του Ελληνισμού, καθώς αφενός οδήγησε στην ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αφετέρου ενέπνευσε τις επόμενες γενιές των Ελλήνων για συνέχιση των απελευθερωτικών αγώνων και κράτησε ενωμένο το Έθνος σε δίσεκτους καιρούς. Τα 33 διηγήματα-ιστορίες είναι εικόνες, στιγμές του αγώνα όπως τις βλέπουν 33 σύγχρονοι σημαντικοί Έλληνες συγγραφείς διακόσια χρόνια μετά την επανάσταση του 1821. Η έκδοση αυτού του τόμου έγινε με την ελπίδα οι συγγραφείς να φωτίσουν με τη δική τους ματιά την αθέατη πλευρά της Επανάστασης. Στο βιβλίο συμμετέχουν οι: Έρικα Αθανασίου, Δημήτρης Βαρβαρήγος, Παναγιώτης Γούτας, Γεράσιμος Δενδρινός, Χρήστος Δεσύλλας, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Κατερίνα Καριζώνη, Νίκος Κατσαλίδας, Δημήτρης Κωστόπουλος, Τηλέμαχος Κώτσιας, Ανδρέας Μήτσου, Γιάννης Δ. Μπάρτζης, Βαγγέλης Μπέκας, Γιώργος Μπλάνας, Κωνσταντίνος Μπούρας, Κατερίνα Παναγιωτοπούλου, Γιώργος Παπαδάκης, Μάγδα Παπαδημητρίου – Σαμοθράκη, Γιάννης Πατσώνης, Μίτση Πικραμένου, Γιώργος Πύργαρης, Δήμητρα Πυργελή, Γιάννης Ράγκος, Λιάνα Σακελλίου, Λεύκη Σαραντινού, Ντίνος Σιώτης, Μαρία Σκιαδαρέση, Κώστας Στοφόρος, Ευαγγελία Τότσκα, Φίλιππος Φιλίππου, Άγγελος Χαριάτης, Χρήστος Χαρτοματσίδης.

Σε κάποιον `αμύητο`, πιθανότατα θα δημιουργεί μεγάλη απορία το ότι υπάρχουν πάρα πολλά σημειολογικά κοινά μεταξύ των Arditi del Popolo και των φασιστικών ομάδων δράσης, των fasci combattenti, στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Για παράδειγμα το σύμβολο των Arditi del Popolo της Ρώμης αλλά και των squadristi ήταν μια νεκροκεφαλή με ένα μαχαίρι στο στόμα, με μόνη διαφορά το χρώμα του μαχαιριού και των ματιών της νεκροκεφαλής (κόκκινο για τους Arditi del Popolo, λευκό για τους φασίστες). Για να καταλάβει κανείς το τι ακριβώς ήταν οι `Arditi del Popolo`, πρέπει να γυρίσει ιστορικά λίγο πίσω: συγκεκριμένα στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τότε που, για να μπορέσει να ανατρέψει την κατάσταση ισορροπίας που προκαλούσε η στρατηγική του πολέμου χαρακωμάτων, ο νεαρός αξιωματικός Τζιουζέππε Μπάσι πρότεινε τη δημιουργία τακτικών τμημάτων εφόδου με τη λογική της διείσδυσης ανάμεσα στις εχθρικές γραμμές μικρών ομάδων και της δημιουργίας σοκ στον αντίπαλο, τα οποία θα ακολουθούσαν άμεσα οι κύριες δυνάμεις του πεζικού. Έτσι, δημιουργήθηκαν οι Arditi λέξη που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως μια σύνθεση των φράσεων `τολμηροί` και `αυτοί που προκαλούν` (ενν. τον αντίπαλο σε μονομαχία). Μια ειδική μονάδα, στην οποία γίνονταν δεκτοί στρατιώτες είτε από ειδικά όπλα που απαιτούσαν εξαιρετική φυσική κατάσταση (τους αλπινιστές και τους μπερσαλλιέρους), είτε κατόπιν προεπιλογής και μόνο μετά από εξοντωτικές φυσικές και ψυχολογικές δοκιμασίες. Επίσης, γίνονταν δεκτοί και στρατιώτες καταδικασμένοι από τη στρατιωτική δικαιοσύνη, ως εξαγορά της ποινής, πάντα όμως με την προϋπόθεση ότι θα πέρναγαν τις δοκιμασίες. [...]

Ο ελληνικός Δεκέμβρης του 2008 δεν είχε αιτήματα, ιεραρχία ή εκπροσώπους. Ξεκίνησε με τις οργισμένες διαδηλώσεις για το φόνο του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και έφτασε σχεδόν σε κάθε γωνιά της χώρας. Ανησύχησε ξένους ηγέτες, ενέπνευσε εκδηλώσεις αλληλεγγύης στο εξωτερικό, απασχόλησε σημαντικούς διανοούμενους. Έδειξε τα όρια μιας ορισμένης εκδοχής του μαρξισμού, αλλά και αυτά των μεταμοντέρνων πολιτικών θεωριών. Προάγγελος της κρίσης και των μεγάλων κινητοποιήσεων ως και το 2015, ο Δεκέμβρης ήταν οι επιθέσεις μαθητών σε αστυνομικά τμήματα, οι εργαζόμενοι χωρίς πολιτική και συνδικαλιστική εκπροσώπηση και οι άνεργοι που έκαψαν τράπεζες· η "δεύτερη γενιά" μεταναστών και οι Τσιγγάνοι, αλλά και τα παιδιά των βορείων προαστίων. Ταυτόχρονα, ήταν μια μαυρο-κόκκινη εξέγερση, που προειδοποίησε έγκαιρα για τα όρια της συμβίωσης καπιταλισμού και δημοκρατίας. Τι έμεινε από την προειδοποίηση εκείνη; Ο Δεκέμβρης δεν έγινε εθνική γιορτή. Δημιουργικός και καταστροφικός μαζί, συσπείρωσε απέναντί του το "μετριοπαθές" Κέντρο και τα (δεξιά) άκρα. Φιλελεύθεροι πολιτικοί, πανεπιστημιακοί και δημοσιογράφοι απαίτησαν "να τελειώνουμε με τη Μεταπολίτευση". Κόμματα και μέσα ενημέρωσης απενοχοποίησαν την κρατική βία και έκαναν την Ακροδεξιά κυβερνητική δύναμη. Έμποροι βρήκαν "προστασία" στους νεοναζί. Καθώς η κρίση συνεχίζεται, δεν πρόκειται για παλιά ιστορία.

Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει τη διαδικασία διαμόρφωσης ενός εθνικοπατριωτικού κινήματος στην Ιταλία του πρώτου μισού του δέκατου ένατου αιώνα, η οποία ολοκληρώθηκε με την οικοδόμηση ενός ενιαίου ιταλικού κράτους. Πρόκειται για μια ιστορία που εντάσσεται σε ένα ευρύ πλαίσιο ευρωπαϊκών διαστάσεων, αλλά που εκτείνεται και πέραν της Ευρώπης. Η ιδέα του έθνους υπήρξε το συμβολικό σύστημα το οποίο καθοδήγησε αυτή τη συγκρουσιακή πολιτική και πολιτισμική εμπειρία. Ο όρος nazione (έθνος), που προέρχεται από τη λατινική λέξη natio, χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους. Εκείνες, όμως, τις περιόδους δεν αποτελούσε μέρος του πολιτικού λεξιλογίου, παρά μόνο κατά τρόπο συμπτωματικό και περιθωριακό. Μονάχα κατά τη διάρκεια των έντονων πολιτικών και φιλοσοφικών συζητήσεων στην Ευρώπη του δέκατου όγδοου αιώνα ο όρος αυτός έλαβε καινούργιο περιεχόμενο — αλλά, όχι μόνο αυτό: βρέθηκε στην καρδιά της νέας πολιτικής που εγκαινιάστηκε με τις δύο επαναστάσεις του τέλους του δέκατου όγδοου αιώνα, εφόσον υποδήλωνε ένα νέο συλλογικό υποκείμενο στο οποίο ενυπήρχε η κυριαρχία. Αρχικά, το κίνημα του Risorgimento ήταν αδύναμο, διασπασμένο, ελάχιστα ριζωμένο στις πόλεις, για να μη μιλήσουμε για την ύπαιθρο. […] Μια mission impossible, λοιπόν, ήταν το κίνημα του Risorgimento. Κι όμως, όποιος στην αρχή έτσι έβλεπε τα πράγματα, στο τέλος θα αναγκαζόταν να αλλάξει γνώμη: όπως συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις στην Ευρώπη, ένα κίνημα που φαινόταν καταδικασμένο να αποτύχει, κατόρθωσε να επιβληθεί, φτάνοντας μέχρι την οικοδόμηση ενός κράτους για το ιταλικό έθνος.

Ο Σλόμο Βενέτσια (γενν. 1923), Eβραίος από την ιταλική εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, μεταφέρθηκε τον Απρίλιο του 1944 σε ηλικία 21 ετών στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, όπου εντάχθηκε στο σώμα των Sonderkommando, του οποίου είναι ένας από τους ελάχιστους επιζώντες. Αυτά τα "ειδικά σώματα" ήταν επιφορτισμένα από τους SS να αδειάζουν τους θαλάμους αερίων και να καίνε τα σώματα των θυμάτων προτού οδηγηθούν και οι ίδιοι σε θανάτωση έπειτα από κάποιους μήνες "υπηρεσίας". Στο τέλος του πολέμου δεν υπήρχαν παρά μερικές δεκάδες επιζώντες, εκ των οποίων ελάχιστοι μίλησαν, και μάλιστα μονάχα αποσπασματικά, για την περίοδο αυτή. Ο Σλόμο Βενέτσια είναι ο μοναδικός άνθρωπος που μπόρεσε να αφηγηθεί ολόκληρη την ιστορία του, το ταξίδι του στα βάθη μιας επίγειας κόλασης. Η αφήγηση του Σλόμο Βενέτσια, άμεση και χωρίς ρωγμές, επιβεβαιώνει τα λόγια του Πρίμο Λέβι: "Η σύλληψη και η υλοποίηση της ιδέας αυτών των λεγόμενων "ειδικών σωμάτων" υπήρξε το πιο δαιμονικό και σκοτεινό έγκλημα του εθνικοσοσιαλισμού. Μέσω αυτού του μηχανισμού, το βάρος του κρίματος πέρασε στους άλλους, και κυρίως στα ίδια τα θύματα". Η τρομακτική μαρτυρία του Σλόμο Βενέτσια, που ξετυλίγεται μέσα από την συνομιλία του με την Μπεατρίς Πρασκιέ, αφηγείται με απόλυτη ειλικρίνεια μόνον όσα είδε ο ίδιος παραθέτοντας δυσβάσταχτες λεπτομέρειες, που αποκαλύπτουν τη φρικαλεότητα του εγκλήματος σε όλη του την έκταση. Δεν παραλείπει ούτε τη βαρβαρότητα του υπεύθυνου του κρεματόριου, τις μαζικές εκτελέσεις και την αδιάκοπη λειτουργία των θαλάμων και των κρεματορίων, αλλά ούτε και τη σχετική επιείκεια ενός Ολλανδού αξιωματικού των SS ή τις λιγότερες φρικτές σε σχέση με των άλλων κρατουμένων συνθήκες διαβίωσης των Sonderkommando -οργάνων ζωτικής σημασίας για τη ναζιστική μηχανή του θανάτου. Όπως χαρακτηριστικά λέει η Σιμόν Βέιλ "Έχω διαβάσει πάρα πολλές αφηγήσεις κρατουμένων, που κάθε φορά με κάνουν να επιστρέφω στη ζωή των στρατοπέδων. Εκείνη του Σλόμο Βενέτσια ξεχωρίζει, διότι είναι η μοναδική ολοκληρωμένη μαρτυρία ενός επιζώντος μέλους των Sonderkommando... Η δύναμη αυτής της αληθινής ιστορίας έγκειται στην απόλυτη ειλικρίνεια του συγγραφέα της, που αφηγείται μόνον όσα είδε με τα μάτια του και άκουσε με τα αυτιά του, δίχως να παραλείπει τίποτα... Μέσα από τη λιτή αυτή εξιστόρηση ξαναζωντανεύουν τα αποστεωμένα πρόσωπα, τα εξαντλημένα, παραιτημένα και τρομοκρατημένα μάτια όλων των ανδρών, γυναικών και παιδιών που θα συναντήσει για πρώτη και τελευταία φορά..."