Πολιτική

Κινήματα σε όλον τον κόσμο αμφισβητούν την ιδιοποίηση των φυσικών πόρων, των δημόσιων χώρων και υπηρεσιών, των γνώσεων και των επικοινωνιακών δικτύων από μια μικρή ολιγαρχία. Όλοι αυτοί οι αγώνες εγείρουν μία αξίωση και εδράζονται σε μία αρχή: το κοινό. Οι Πιερ Νταρντό και Κριστιάν Λαβάλ δείχνουν γιατί η εν λόγω αρχή επιβάλλεται σήμερα ως ο κεντρικός όρος της πολιτικής εναλλακτικής για τον 21ο αιώνα: συνδέει τον αντικαπιταλιστικό αγώνα και την πολιτική οικολογία μέσα από τη διεκδίκηση "κοινών" ενάντια στις νέες μορφές ιδιωτικής και κρατικής ιδιοποίησης· διαρθρώνει τους έμπρακτους αγώνες με τις έρευνες για τη συλλογική διακυβέρνηση των φυσικών και των πληροφοριακών πόρων· υπαγορεύει νέες δημοκρατικές μορφές που φιλοδοξούν να πάρουν τη σκυτάλη από την παραδοσιακή πολιτική εκπροσώπηση και το μονοπώλιο των κομμάτων. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, όμως, το κοινό δεν εμπίπτει ούτε στη σφαίρα της ανθρώπινης ουσίας ούτε στη σφαίρα της φύσης των πραγμάτων, αλλά σε αυτήν της δραστηριότητας των ίδιων των ανθρώπων: μόνο μια πρακτική του κοινού μπορεί να αποφασίσει τι είναι "κοινό", να διασφαλίσει ότι ορισμένα πράγματα τίθενται αποκλειστικά σε κοινή χρήση, να παραγάγει δεσμευτικούς και υποχρεωτικούς κανόνες για τους ανθρώπους. Υπό αυτή την έννοια, το κοινό καλεί σε μια νέα θέσμιση της κοινωνίας από την ίδια την κοινωνία: μια επανάσταση

Μπορούμε άραγε, σε έναν άδικο κόσμο, να απολαμβάνουμε χωρίς να γινόμαστε συνεργοί στην αδικία; Μήπως οι κάθε λογής ηδονές μας –ερωτικές, γευστικές, εορταστικές–, διαμορφωμένες σε μεγάλο βαθμό από τον σύγχρονο καπιταλισμό, έρχονται σε αντίθεση με τις νέες πολιτικές διεκδικήσεις –άρνηση της πατριαρχικής βίας, προστασία του έμβιου κόσμου, υγειονομική ασφάλεια– που προβάλλουν στον ορίζοντα; Αντί να ενδίδει στον ασκητισμό, το παρόν βιβλίο μάς καλεί να ανακαλύψουμε εκ νέου την πολιτικά ανατρεπτική διάσταση της ηδονής. Η Αριστερά δεν έχει κανέναν λόγο να εγκαταλείψει τη χαρά της ζωής στην αντιδραστική σκέψη», που έρχεται να αντιταχθεί στην «ηθικολογία των προοδευτικών». Η ηδονή είναι ένα συναίσθημα που μας επιτρέπει να αποφύγουμε την καταστροφή, υπό τον όρο ότι τη μοιραζόμαστε. Σε αυτό το δοκίμιο, ο Μικαέλ Φεσέλ προτείνει να επανασυνδεθούμε με τις παραδόσεις εκείνες που συναρθρώνουν ηδονή και χειραφέτηση. Δείχνει ότι οι ελπιδοφόρες πολιτικές εμπειρίες είναι αυτές από τις οποίες απουσιάζουν ο τρόμος και η ντροπή.

Υπάρχει άραγε στον Μαρξ θεωρία της πολιτικής και του κράτους; Ποιες είναι οι πολιτικές συνεπαγωγές που ενυπάρχουν στη μαρξική "κριτική της πολιτικής οικονομίας"; Ποια η σημασία του "θεωρητικού βραχυκυκλώματος" που επιφέρει ο Μαρξ στις έννοιες της οικονομίας και της πολιτικής; Μπορεί μια πολιτική των μαζών να είναι συμμετρική προς την αστική πολιτική ή τείνει πάντοτε σε μια νέα πρακτική της πολιτικής; Η συλλογή κειμένων "Κράτος, μάζες, πολιτική" περιλαμβάνει έξι από τις σημαντικότερες μελέτες του Ετιέν Μπαλιμπάρ σχετικά με ορισμένες θεμελιώδεις μαρξιστικές έννοιες όπως η ιδεολογία, οι τάξεις, οι μάζες και η ταξική πολιτική, γραμμένες την περίοδο 1972-85. Με νήμα την αναζήτηση μιας νέας πρακτικής της πολιτικής, ο Μπαλιμπάρ αναμετριέται με τον χαρακτήρα που μπορεί να έχει στην εποχή μας μια επαναστατική πολιτική, καθώς και με τα ερωτήματα που ανακύπτουν αναφορικά με τη φύση και τον ρόλο του κράτους αφενός, και τη σχέση των μαζών και των επαναστατικών οργανώσεων με αυτό αφετέρου.

Η Σούλα Παναρέτου υπήρξε μία σπουδαία γυναίκα, μία πληθωρική, αυθεντική, οξυδερκής και διορατική προσωπικότητα. Το ολοκληρωτικό δόσιμό της στην υπόθεση της αριστεράς και στα κινήματα τη χαρακτήρισε ως το τέλος της ζωής της.
Η συμβολή της στην ενδυνάμωση των ιδεών της αριστεράς και στην ανάδειξη των γυναικείων δικαιωμάτων ως ανθρώπινων δικαιωμάτων υπήρξε αναμφίβολα καθοριστική. Τα κείμενά της το αποδεικνύουν, όπως, επίσης, αποδεικνύουν τη διαχρονικότητα και τη διορατικότητα της σκέψης της. Ήταν μία γυναίκα με τεράστια εμβέλεια και διακομματική αποδοχή.
Η εβδομαδιαία στήλη "κρείττον σιγάν;", απάνθισμα της οποίας αποτελεί η παρούσα έκδοση, σχολίαζε την τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα, εθνική ή διεθνή, με πολιτική εμβρίθεια. Η στήλη αυτή αποτέλεσε για χρόνια μία πολύτιμη βοήθεια στη διαμόρφωση σφαιρικής άποψης γύρω από εθνικά και διεθνή γεγονότα. Αυτά τα κείμενα αποτελούν αναντικατάστατη κληρονομιά για να πορευόμαστε στους δύσκολους καιρούς που ζούμε.
Πέρα από την επιλογή των άρθρων της στήλης "κρείττον σιγάν;" η παρούσα έκδοση συμπληρώνεται τόσο από κομβικές ομιλίες της ίδιας της Σούλας Παναρέτου όσο και από κείμενα που έγραψαν για εκείνη άνθρωποι που τη γνώρισαν μέσα από τη δράση της.

Η Ελλάδα βιώνει ιστορικά την ολοκλήρωση της μακράς μεταπολιτευτικής της περιόδου. Μια τέτοια ιστορική φάση τέλους εποχής ενεργοποιήθηκε από τις δυναμικές διεργασίες μιας ομοβροντίας πολυεπίπεδων εκρήξεων με διαφορετικής προέλευσης συστημικές κρίσεις. Από κοινού πάντως, όλες τους συνοδεύονταν και από τις πολυετείς επιπτώσεις της βαθιάς κοινωνικοοικονομικής κρίσης με την de facto πτώχευση της υπερχρεωμένης οικονομίας της. Η συστημική και αρχικά οικονομική κρίση προκάλεσε σοβαρά ρήγματα στους παραγωγικούς και εισοδηματικούς ιστούς της χώρας, καθώς και στους αρμούς διάχυσης της δυναμικής τους. Συγχρόνως όμως, οι μετεξελίξεις που προέκυψαν αποτέλεσαν τομή στις προοπτικές του πραγματολογικού γίγνεσθαι της επικράτειας μέσω της επιδιωκόμενης πολιτικής εσωτερικής υποτίμησης και φτωχοποίησης από προκρούστεια μέτρα παρατεταμένης λιτότητας. Καταληκτικά πάντως το επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού πισωγυρίζει, επιστρέφοντας εκεί που βρισκόταν τρεις δεκαετίες πριν, κυρίως για τις φτωχότερες και μεσαίες ομάδες στην εισοδηματική διαστρωμάτωση της χώρας και με έντονα φαινόμενα διαρθρωτικών ανισοτήτων. Οι τάσεις ενισχύονται και από τη στρατηγικά μεταλλαγμένη στόχευση στη γηραιά ήπειρο από την εμπνευσμένη και πολυεπίπεδη στόχευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια πιο περιορισμένη, γερμανικής προέλευσης και καθαρά εθνοκεντρικών συμφερόντων, Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Από πλευράς τους, οι διαρθρωτικά μακροχρόνια αναπτυξιακές υστερήσεις στην Ελλάδα και οι προκλήσεις υπέρβασής τους εστιάζονται στις στρεβλωτικές συνθήκες έξι στρατηγικών παραγόντων: - Στην παρουσία ενός πελατειακού κράτους στη νομή δημόσιων εξουσιών προς όφελος επιλεγμένων και κρατικοδίαιτων συμφερόντων, εγχώριων και του εξωτερικού τομέα. - Στις ισχνές και ρηχές παραγωγικές διασυνδέσεις στις δομές της εγχώριας πραγματικής οικονομίας, που έχουν ως αποτέλεσμα να προκαλούνται μαζικές εισαγωγές σε κάθε ουσιώδη αναπτυξιακή ή/και μεγεθυντική πρωτοβουλία. - Στην εκτεταμένα ανασταλτική γραφειοκρατική λειτουργία στη λήψη και υλοποίηση βασικών αποφάσεων. - Στην εδραίωση ευέλικτων εργασιακών σχέσεων και θεσμών διαμόρφωσης υποτιμημένης εργασίας. - Στις ιδιαίτερα περιορισμένες επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη, όπως και στην αξιοποίηση, καθώς και δικαιότερη διάχυση και εφαρμογή καινοτόμων δημιουργικών γνώσεων. - Στη μετατροπή του κοινωνικού κράτους σε ένα υπολειμματικό και άκρως περιοριστικό νεοφιλελεύθερο δίχτυ προστασίας με στόχο τον κατευνασμό της κοινωνικής έντασης μέσα από τη θεσμοθέτηση παροχών για τη διαχείριση της ακραίας φτώχειας.

Ο Τόμας Φρανκ, ιστορικός, πολιτικός αναλυτής και δημοσιογράφος, επιμένει ότι ο λαϊκισμός δεν είναι το πρόβλημα της εποχής μας, αλλά η θεραπεία για ό,τι μας βασανίζει. Στην πιο πρόσφατη αποκρυπτογράφηση της αμερικανικής πολιτικής ζωής, ο Φρανκ παρακολουθεί την ιστορία των μαζικών δημοκρατικών κινημάτων μέσα από τις κοινωνικές αναταραχές του περασμένου αιώνα, αποκαλύπτοντας μια δύναμη διαφωτισμού και απελευθέρωσης ‒ την ουσία της ίδιας της δημοκρατίας. Εξέχουσα θέση στην αφήγηση του Φρανκ κατέχουν οι ομάδες της ελίτ που αντιτάχθηκαν στον λαϊκισμό για δεκαετίες ‒ αυτές που λένε «όχι» στον λαό. Ακολουθώντας το ιστορικό του αντιλαϊκισμού από τις ξέφρενες ημέρες της δεκαετίας του 1890 μέχρι την εποχή μας, ο Φρανκ περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι υποστηρικτές του αντιλαϊκισμού έχουν επανειλημμένα υποβάλει διαφορετικά ελπιδοφόρα δημοκρατικά κινήματα στην ίδια σκληρή κριτική. Σπάνια ένα ιστορικό έργο εμπεριέχει τόσο εντυπωσιακές προεκτάσεις για το παρόν. Στο Λαός δίχως εξουσία ο Φρανκ απευθύνει μια προειδοποίηση για την εποχή μας, μια προειδοποίηση ενάντια στους ειδήμονες που μας λένε να φοβόμαστε τους απλούς ανθρώπους, να παραμείνουμε στον δρόμο του κεντρώου εφησυχασμού, να αφήσουμε τους ειδικούς να χειριστούν τις ζωές μας και το μέλλον μας. Μια συγκλονιστική αποκατάσταση της αμερικανικής λαϊκιστικής παράδοσης και μια αποκαλυπτική κριτική των ανθρώπων που τη μισούν.

Μια άλλη επιτυχία της 5ης Biltzar, που σχετίζεται άμεσα με τη θεωρία της αμυντικής και δίκαιης βίας, ήταν η παιδαγωγική εξήγηση της ηθικής της εξέγερσης. Παιδαγωγική απελευθερωτική, αντίθετη σε όλα με την παιδαγωγική του φόβου που κατασκευάζει καθημερινά η καταπιεστική εξουσία. Ηθική που βασίζεται στα θεμελιώδη χειραφετικά ιδεώδη τα οποία υλοποιεί από πάντα η εκμεταλλευόμενη ανθρωπότητα. Ο Μαρξ είπε ότι το ιδανικό της ζωής είναι ο αγώνας, ότι η πιο ποταπή ιδέα είναι η υποταγή, και ότι οι ήρωές του ήταν ο Σπάρτακος, ο σκλάβος αντάρτης που μόνο το όνομά του έσπερνε τον πανικό στους δουλοκτήτες, και ο Κέπλερ, ο επιστήμονας που υποστήριζε το δικαίωμα/αναγκαιότητα της κριτικής σκέψης απέναντι σε κάθε δογματισμό και ειδωλολατρία της κυρίαρχης εξουσίας.

"Τραγούδια της φωτιάς" είναι ο τίτλος του ιστορικού πολιτικού ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησε ο Νίκος Κούνδουρος το 1975 και αποτυπώνει έξοχα το ριζοσπαστικό κλίμα της πρώιμης Μεταπολίτευσης. Το ημερολόγιο, που αποτελεί τον πυρήνα του ανά χείρας τομιδίου, αφουγκράζεται εξίσου επιτυχώς την εποχή του και για τον λόγο αυτό συνιστά σπάνιο όσο και σπουδαίο τεκμήριο της στιγμής που το γέννησε: γραμμένο στις αρχές του 1975 από έναν φοιτητή που λίγο πριν είχε εισέλθει στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ, καταγράφει με εντυπωσιακή ευαισθησία και οξυδέρκεια τις ανησυχίες της πολιτικοποιημένης νεολαίας, τους διατακτικούς βηματισμούς όσων έρχονταν από το συντηρητικό και φτωχό σε ερεθίσματα περιβάλλον της ελληνικής επαρχίας, το σταδιακό μπόλιασμα των υποψιασμένων με τις ρηξικέλευθες ιδέες που γεννούσαν η στράτευση και τα ιδανικό του αγώνα.

«Το βιβλίο αυτό είναι ένα δοκίμιο, με όλες τις σημασίες της λέξης: δοκίμιο − δοκιμή· δοκίμιο − ερμηνεία· δοκίμιο − αίρεση. Περιγράφει επτά μορφές του κράτους, όσες μπόρεσα να διακρίνω στην μεγάλη διάρκεια της Ιστορίας. Είναι οι μορφές με τις οποίες μπορούμε σήμερα πλέον να σκεφτούμε το κράτος: οργανισμός που ασκεί εξουσία σε μια εδαφική επικράτεια· ενεργό υποκείμενο της ιστορίας και του βίου μιας κοινωνίας· σύστημα σχέσεων μέσα στην κοινωνία αυτή· πεδίο πολέμου, εσωτερικού και εξωτερικού· επίκεντρο του πλέγματος εξουσίας που εκάστοτε κυβερνά· μήλον έριδος ανάμεσα στους μετόχους του πλέγματος εξουσίας· κέντρο πολιτικής νομιμότητας και φύλαξ κοινωνικής ηθικής. Αυτές οι μορφές είναι στατικές· είναι σαν στιγμιαίες «φωτογραφίες»· αν τις σκεφθούμε δυναμικά, η συνεχής εναλλαγή τους μάς φαίνεται φυσική. Κλείνουμε έτσι έναν κύκλο: είναι ο κύκλος του χρόνου, της Ιστορίας. Για μας, το κράτος είναι πλέον ένας χαμαιλέων ή μια Λερναία Ύδρα με επτά κεφαλές».

(Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου)

Κυριακάτικες συναντήσεις στο αίθριο που βλέπει στον κήπο του Στέφανου Μάνου, τα βήματα, το ήθος και η ακεραιότητα του οποίου δεν έγιναν ποτέ αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Πάντα με καφέ, μπισκότα και κάποιες φορές στον δίσκο κομμάτια από το φίνο κέικ καρότου, με αλεύρι αμυγδάλου, καλυμμένα με το τραγανό γλάσο λεμονιού. Το κέικ του Μάνου και η συνταγή ίδια, απαράλλαχτη, χρόνια. Αλλά και στην πολιτική, ως Υπουργός δούλεψε πάντα με την ίδια συνταγή: αυτή του Στέφανου Μάνου. Μια πραγματικά ελεύθερη συζήτηση, με την οποία ο πολιτικός δεν θέλει να υπενθυμίσει, απλώς, το πέρασμά του από την κεντρική σκηνή, τη διαδρομή του μέσα στα κόμματα, αλλά να φρεσκάρει τη μνήμη στις προηγούμενες και να γνωστοποιήσει στις νεότερες γενιές ποια συγκεκριμένα πράγματα σκέφτηκε και έκανε ως Υπουργός και τι αντίκτυπο είχαν στην ποιότητα της ζωής μας. Και να επιμείνει πως η πολυτιμότερη ιδιότητα του πολιτικού είναι η εντιμότητα και οι καθαρές κουβέντες, χωρίς δολοπλοκίες.