Πολιτική

Τον 19ο αιώνα οι αναρχικοί κατηγορήθηκαν για συνωμοσία από τις κυβερνήσεις που φοβόντουσαν την επανάσταση, αλλά τον εικοστό αιώνα διάφορες "θεωρίες συνωμοσίας" κάνουν λόγο για έλεγχο των αναρχικών από το ίδιο το κράτος. Οι Ιλλουμινάτι ήταν ένα δίκτυο διανοούμενων που υποστήριξαν την αυτοκυβέρνηση και αντιτάχθηκαν στην ατομική ιδιοκτησία, ωστόσο σήμερα το κοινό μαθαίνει ότι αυτοί ήταν (και είναι) η ίδια ακριβώς ομάδα που ελέγχει τις κυβερνήσεις και υπερασπίζεται την ατομική ιδιοκτησία παγκοσμίως. Με την παρέμβασή της στη τόση παραπληροφόρηση, η Lagalisse χρησιμοποιεί πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές από πολλές γλώσσες για να διασαφηνίσει την ιστορία της αριστερός και να εξηγήσει την πραγματική σχέση ανάμεσα στην επανάσταση, την πανθεϊστική απόκρυφη φιλοσοφία και τις μυστικές αδελφότητες. Εξερευνώντας τις κρυμμένες αντιστοιχίες ανάμεσα στον αναρχισμό, την αναγεννησιακή μαγεία και τα κινήματα της Νέας Εποχής, η Erica Lagalisse επίσης προωθεί την κριτική επιστημονική σκέψη όσον αφορά τις αριστερές συνδέσεις με την κοσμική πολιτική. Μελετώντας τον αναρχισμό ως ιστορικό αντικείμενο, αυτό το καινοτόμο έργο υπογραμμίζει το πώς η ανάπτυξη της αριστερής θεωρίας και πράξης μέσα στις μυστικές, ανδρικές δημόσιες σφαίρες εξακολουθεί να τροφοδοτεί τις σύγχρονες αναρχικές κατανοήσεις του "πολιτικού", όπου η ανδρική καταπίεση από το κράτος γίνεται το πρότυπο εξουσίας γενικά.

«Ποτέ δεν ήμασταν τόσο φυσικά αποκλεισμένοι, έγκλειστοι, και ποτέ τόσο ανοιχτοί στη μοίρα του πλανήτη μας. Είμαστε καταδικασμένοι να αναστοχαστούμε τη ζωή μας, τη σχέση μας με τον κόσμο, να στοχαστούμε τον ίδιο τον κόσμο. Η μετά τον κορονοϊό εποχή είναι εξίσου ανησυχητική με την ίδια την κρίση. Μπορεί επίσης να είναι αποκαλυπτική όσο και ελπιδοφόρα. Πολλοί συμμερίζονται τη βεβαιότητα ότι ο κόσμος τού αύριο δεν θα είναι ο κόσμος τού χθες. Αλλά τι θα είναι άραγε; Η υγειονομική, οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση θα οδηγήσει στην αποδιοργάνωση των κοινωνιών μας; Θα είμαστε σε θέση να αντλήσουμε τα διδάγματα αυτής της πανδημίας που αποκάλυψε την κοινή μοίρα της ανθρωπότητας η οποία συνδέεται με τη βιοοικολογική μοίρα του πλανήτη; Νά λοιπόν που μπήκαμε στην εποχή της αβεβαιότητας. Το απρόβλεπτο μέλλον κυοφορείται σήμερα. Ας ελπίσουμε ότι θα φέρει την αναγέννηση της πολιτικής, την προστασία του πλανήτη και τον εξανθρωπισμό της κοινωνίας: είναι καιρός να αλλάξουμε Δρόμο».

Τα περισσότερα κείµενα αυτού του βιβλίου συζητούν µια σκοτεινή πλευρά των τριών µονοθεϊσµών, εκείνη που αφορά τη µεταξύ τους σχέση, η οποία είχε για κύριο γνώρισµά της τη µισαλλοδοξία και σφραγίστηκε συχνά από το χυµένοαίµα, και ας αναγνωρίζουν και οι τρεις ως κοινό πατέρα της πίστης τους τον Αβραάµ. Το πρότυπο αυτού του µίσους είναι ο χριστιανικός αντιιουδαϊσµός. Εχθρότητα, συχνά µάλιστα σφοδρότερη, χώρισε και τους πιστούς της ίδιας θρησκείας µεταξύ τους: η Ευρώπη έχει πικρή πείρα αυτής της εχθρότητας µε τους οµολογιακούς θρησκευτικούς πολέµους του 16ου αιώνα και σήµερα είµαστε µάρτυρες αιµατηρής εχθρότητας στο εσωτερικό του Ισλάµ. Γίνεται ωστόσο λόγος στις σελίδες του βιβλίου και για ορισµένες φωτεινές περιπτώσεις ανθρώπων, χριστιανών περισσότερο, που άφησαν πίσω τους αιώνες µισαλλοδοξίας και έζησαν και πέθαναν για έναν κόσµο φιλοξενίας και ελευθερίας. Την ειρηνική συνύπαρξη των πιστών των διαφόρων θρησκειών, την οποία δεν µπόρεσαν να την εγγυηθούν οι ίδιες, την εγγυάται το δηµοκρατικό, ουδετερόθρησκο κράτος, γι’ αυτό θα έπρεπε και οι ίδιες οι θρησκείες να το υπερασπίζονται παντού και χωρίς εξαιρέσεις.

Η έκδοση Αστική Δημοκρατία. Εγχειρίδιο επαναστατικής χρήσης είναι ένα πολυεπίπεδο ανατρεπτικό πόνημα.
Καταρχάς στοχεύει ν' ανατρέψει την κυρίαρχη περί δημοκρατίας αντίληψη, την οποία και δολίως καλλιεργούν οι ιδεολόγοι της κυρίαρχης τάξης, με βάση την οποία η δημοκρατία γενικώς και αορίστως αποτελεί τη βέλτιστη και ιστορικά κορυφαία μορφή έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας.
Στην πραγματικότητα η αστική δημοκρατία δεν είναι παρά μια μορφή της κατ' ουσίαν δικτατορίας της αστικής τάξης, που είναι το αστικό κράτος, και μάλιστα αυτή η μορφή είναι η καλύτερη για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της αστικής τάξης, μια και μέσω αυτής έχει τη δυνατότητα να γίνεται συναινετικά αποδεκτή από τα λαϊκά στρώματα και να μην επιβάλλεται κυρίως μέσω της βίας.
Από την άλλη, σημειώνονται οι δυνατότητες και οι προϋποθέσεις για την εργατική τάξη ώστε ν' ανατρέψει τη δικτατορία του κεφαλαίου και να οδηγήσει έτσι την κοινωνία στο μισοκράτος ή κομμούνα που είναι η δικτατορία της εργατικής τάξης, μορφή της οποίας είναι η, ανώτερη από την αστική, σοσιαλιστική δημοκρατία ή δημοκρατία των πολλών ενάντια στους λίγους.
Αυτή με τη σειρά της είναι μια αναγκαία μεσολάβηση και όχι αυτοσκοπός, για να οδηγηθούμε στην εξαφάνιση των τάξεων και τη συνεπαγόμενη απονέκρωση του κράτους και της ίδιας της δημοκρατίας, ως αντίφασης εν τοις όροις, μια και δεν μπορεί να υπάρξει μη κατασταλτικό, ελεύθερο κράτος του δήμου ή λαού.

Οι συμβολές που περιλαμβάνονται στον ανά χείρας τόμο αποπνέουν μια προσδοκία -ορισμένες ακόμα και μια βεβαιότητα- ότι τα πράγματα στην αστυνομία είναι δυνατό να αλλάξουν. Η αξία αυτών των εισηγήσεων σήμερα, εκτός του ότι παραμένουν επίκαιρες, είναι ότι μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για να συζητηθεί το γιατί δεν έγινε πραγματικότητα κάποια από τις μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν, ούτε καν η κοινοτική αστυνόμευση. Σήμερα, σχεδόν τέσσερα χρόνια έπειτα από εκείνη την εκδήλωση, μπορεί κάποιος να αναλογιστεί τα όσα μεσολάβησαν στο πολιτικό πεδίο, τα όσα προέκυψαν εν τω μεταξύ στον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο χάρτη, καθώς και να θέσει ξανά το ζήτημα της αστυνομίας, αυτήν τη φορά ως ερώτημα. Μπορεί να υπάρξει εκδημοκρατισμός της αστυνομίας; Μπορεί η αριστερά να ξεπεράσει τον γενικόλογο λόγο περί δικαιωμάτων και να δει τους κατασταλτικούς μηχανισμούς υπό διαφορετικό πρίσμα που δεν θα περιορίζεται από τις βαθιά ριζωμένες θετικιστικές αντιλήψεις για το έγκλημα και τον εγκληματία ή τις διαχειριστικές μικροπολιτικές που καθορίζονται από την ατζέντα των ΜΜΕ;

εισήγηση: Σοφία Βιδάλη, Στράτος Γεωργούλας, Ανδρέας Καρίτζης, Βασίλης Καρύδης, Γιάννης Πανούσης, Ελισάβετ Συμεωνίδου - Καστανίδου

Είναι άραγε νοµιµοποιηµένη, σε µια φιλελεύθερη δηµοκρατία, η άσκηση κρατικού εξαναγκασµού σε ζητήµατα βιοηθικής; Το βιβλίο αυτό αναζητά τους λόγους του βιοηθικού εξαναγκασµού στην ηθική της αυτονοµίας. Αφετηρία του αποτελεί η επιχειρηµατολογία του Ronald Dworkin, στη µονογραφία του Life’s Dominion, για τη συνταγµατική δυνατότητα να θεµελιωθεί ένα δικαίωµα στην άµβλωση και την ευθανασία ως δικαίωµα ουσιωδώς θρησκευτικής ελευθερίας. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν δικαιολογεί την εν λόγω κανονιστική αφετηρία του παρά µόνο στο πλαίσιο µιας ανανεωµένης καντιανής φιλοσοφίας του δικαίου και την εµπλουτίζει µε µια µεθοδολογία που έχει τη σύγχρονη ρίζα της στην πολιτική φιλοσοφία του John Rawls. Ο αναγνώστης καλείται να αναστοχαστεί ο ίδιος τη βασιµότητα του σχετικού φιλοσοφικού προβληµατισµού από το εσωτερικό µεν των θεµελιωδών ηθικών και πολιτικών αρχών που, κατά το περιεχόµενό τους, καθιστούν δυνατή τη συµβίωσή µας σε θεσµικές συνθήκες ελευθερίας και ισότητας, εν όψει όµως των πλέον δυσεπίλυτων περιπτώσεων ερµηνείας και εφαρµογής τους· από την οπτική γωνία, δηλαδή, µιας κριτικής περιπτωσιολογίας. Τα κρίσιµα (αντι)παραδείγµατα συνυφαίνονται πρωτίστως µε την ηθική των άµεσα διαπροσωπικών σχέσεων, ιδίως των σεξουαλικών και της σχέσης εµπιστοσύνης µεταξύ ιατρού και ασθενούς, και, περαιτέρω, µε την εκλεκτική πραγµάτευση των πρακτικών διληµµάτων που µας θέτει η πρόσφατη ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας, ιδίως ως προς την αναπαραγωγική ανθρώπινη κλωνοποίηση, την προστασία της γενετικής µας ταυτότητας και τις εγγυήσεις µιας διανεµητικής ισότητάς µας στο πεδίο των εφαρµογών της άνευ προηγουµένου επιστηµονικής προόδου. Στο επίκεντρο της φιλοσοφικής προβληµατικής βρίσκεται µάλλον ο δικαστής παρά ο νοµοθέτης: τα παθήµατα του πρώτου, ως προς τη ζητούµενη δικανική κρίση του, (πρέπει να) γίνονται µαθήµατα για τον δεύτερο, ως προς τις προσήκουσες νοµοθετικές ρυθµίσεις του.

Ελάχιστα ιστορικά γεγονότα έχουν προκαλέσει τόσο μεγάλη αντιπαράθεση και συζήτηση μεταξύ των ιστορικών όπως η Γαλλική Επανάσταση. Οι απαρχές, η φύση και τα αποτελέσματα της Επανάστασης έχουν υπάρξει αντικείμενο ογκώδους μελέτης, ιδίως μετά το 1950, και έχουν προκαλέσει έντονη διαφωνία. Ο Blanning σε αυτό το βιβλίο παρουσιάζει και εξηγεί τις διαφορετικές ερμηνείες που έχουν διατυπωθεί από τους κυριότερους ιστορικούς και τις βασικότερες σχολές ιστορικής σκέψης. Ορίζει τις παραμέτρους και τους κυρίαρχους παράγοντες που διαμόρφωσαν το φαινόμενο. Εξετάζει τις απαρχές και τα αίτια της Επανάστασης: την οικονομική ανάπτυξη και τα οικονομικά προβλήματα, τις κοινωνικές διαμάχες και ζυμώσεις, τον Διαφωτισμό, τη στάση της αριστοκρατίας και της αστικής τάξης, τη φύση του παλαιού καθεστώτος κ.ά. Εκθέτει ένα σύντομο χρονικό της Επανάστασης και των βασικών πρωταγωνιστών της. Τέλος, αναδεικνύει τις συνέπειες και την επίδραση της Επανάστασης κατά τη ναπολεόντεια περίοδο και εφεξής. Επίσης, χαρτογραφεί την παρούσα κατάσταση της συζήτησης και παρέχει στον αναγνώστη λεπτομερή και σχολιασμένη βιβλιογραφία για περαιτέρω έρευνα και μελέτη.

Με το να εφαρμόζει το νόμο ο αστυνομικός προσλαμβάνει τον εαυτό του ως τον ίδιο το νόμο. Αυτή η πίστη τον τοποθετεί σ' ένα έδαφος απροσδιοριστίας σε σχέση με την δικαιοσύνη, εντός του οποίου εκδηλώνεται η δράση του, δίχως την οποία ο μετα-σχηματισμός των σημερινών μορφών δια-κυβέρνησης θα ήταν ανέφικτος, ακριβώς γιατί είναι εκεί που αποκτούν ισχύ οι λόγοι ασφαλείας. Η τοποθέτησή τους στο αόριστο λεξιλόγιο της κρατικής ανάγκης, της υπεράσπισης της κοινωνίας, εκείθεν της θεσμικής ή της νομικής ελεγξιμότητάς, τους καθιστά φαινομενικά απρόσιτους. Η αποδόμησή τους προϋποθέτει την κατανόηση της γέννησης της βιο-εξουσίας/πολιτικής, του μετα-σχηματισμού της δια-κυβέρνησης (πειθαρχία, έλεγχος, κρίση-ασφάλεια) και, τέλος, της αντιστασιακής εμπειρίας των ασυμμόρφωτων σωμάτων που υφίστανται τις πολιτικές της ασφάλειας από παλιά. Ο αστερισμός των θεωρήσεων που παρουσιάζονται εδώ καλύπτουν αυτές τις ανάγκες. Ο Θ. Λάγιος, αποδεικνύει ότι η ένταση που υπάρχει ανάμεσα στις έννοιες της ελευθερίας και της ασφάλειας είναι ασυμφιλίωτη· ο Στ. Παπασταθόπουλος, παρουσιάζει τα συμπεράσματα του Καταργητισμού του Μαύρου φεμινισμού ως προϋπόθεση κάθε κριτικής της αστυνόμευσης· ο Ν. Χαραλαμπόπουλος, διερευνά την έννοια της μη-κυβερνησιμότητας ως την πιθανή γραμμή φυγής από τα καθεστώτα κυβερνησιμότητας που μας εγκλείουν οι πεπαλαιωμένες κριτικές.

Τα δύο κείμενα που παρουσιάζουμε σε αυτό τον μικρό τόμο συγκαταλέγονται στις εμβληματικότερες στιγμές της μπενγιαμινικής σκέψης και, ταυτόχρονα, αποτελούν δύο από τα πιο πολυσυζητημένα κείμενα στην ιστορία των ιδεών του 20ού αιώνα. Αν και γράφτηκαν με διαφορά περίπου είκοσι χρόνων, συνδέονται με εκλεκτικές συγγένειες και συναφείς προβληματισμούς, που παραμένουν τραγικά επίκαιροι στην εποχή μας.
Στο δοκίμιό του για τη βία, απορρίπτοντας τις παραδόσεις του φυσικού και θετικού δικαίου, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν πραγματεύεται τη σχέση της βίας με το δίκαιο και τη δικαιοσύνη. Η βία ως θεμέλιο και εγγυητής του δικαίου, το κράτος ως θεσμός κυριαρχίας, η αστυνομία, η λειτουργία των νόμων και οι μέθοδοι επιβολής τους, η κατάσταση εξαίρεσης και η γυμνή ζωή, η βία των κυρίαρχων απέναντι σε αυτή των εξεγερμένων, η γενική πολιτική απεργία σε σχέση με την προλεταριακή απεργία, η μυθική βία που εγκαθιδρύει και συντηρεί το δίκαιο και την εξουσία, η επαναστατική θεϊκή βία που οδηγεί στη λυτρωτική καταστροφή του κυρίαρχου καθεστώτος είναι μερικά από τα θέματα που χαρακτηρίζουν αυτό το πολεμικό κείμενο και τον συγγραφέα του, για τον οποίο η κριτική της βίας είναι εντέλει η φιλοσοφία της ιστορίας της.
Το κείμενο για την έννοια της Ιστορίας είναι ίσως το πιο προσωπικό του Μπένγιαμιν, το τελευταίο που έγραψε πριν από το τραγικό του τέλος και που πολλοί το αναβιβάζουν ως την πολιτική και φιλοσοφική διαθήκη του συγγραφέα. Υπό τη μορφή θέσεων, με έντονες αλληγορικές εικόνες και διάσπαρτους συμβολισμούς, με τρόπο θραυσματικό και αποκαλυπτικό, ο Μπένγιαμιν μας καταθέτει έναν καταιγισμό, οξύτατων κριτικών στοχασμών, που στο σύνολό τους συνθέτουν, μεταξύ άλλων, μια φιλοσοφία της ιστορίας των καταπιεσμένων γενεών, μια ανηλεή κριτική στην άκαμπτη πίστη στη φιλοσοφία της προόδου, μια προειδοποίηση για την απειλή του ολοκληρωτισμού.