Βολταίρος

Νομίζετε πως τα ταξίδια στο διάστημα είναι εφεύρεση της εποχής μας; Λάθος! Βρισκόμαστε στα μέσα του 18ου αιώνα και να που δύο υψηλές - υπερβολικά υψηλές μάλιστα - προσωπικότητες, ο κύριος Μικρομέγας από τον πλανήτη του Σείριου συνοδευόμενος από έναν πολίτη του Κρόνου, μας κάνουν την τιμή να διασχίσουν τον ουράνιο θόλο και να πραγματοποιήσουν μία σύντομη επίσκεψη στη σφαίρα μας. (. . .)

Ο "Μικρομέγας", ένας γιγαντιαίος ταξιδιώτης του διαστήματος από τον μακρινό πλανήτη Σείριο, που περιδιαβαίνει το σύμπαν παρέα μ' έναν κατά τι μικρότερο σε μέγεθος κάτοικο του Κρόνου, κάνει τυχαία μια στάση στη μικρή μας Γη το σωτήριο έτος 1737 και, εντελώς ανέλπιστα, συναντά μια ομάδα διακεκριμένων επιστημόνων του ανθρώπινου είδους - οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, μόλις που διακρίνονται στην άκρη του νυχιού του. Αποτέλεσμα όλων αυτών; Ένας σύντομος μα ανεπανάληπτος διαπλανητικός διάλογος από την πένα του "γίγαντα" Βολταίρου, που, εκτός από θεμελιωτής του Διαφωτισμού, ίσως και να επινόησε με τον Μικρομέγα του αυτό που σήμερα αποκαλούμε "επιστημονική φαντασία".

Την 1η Νοεμβρίου 1755, στις εννέα και μισή το πρωί, η πόλη της Λισαβόνας συγκλονίζεται από ένα μεγάλο σεισμό που γίνεται αισθητός μέχρι τη Βενετία. Αμέσως εκδηλώνεται μια πυρκαγιά που θα διαρκέσει σχεδόν έξι ολόκληρες ημέρες. Λίγο μετά τις πρώτες δονήσεις, ένα τεράστιο κύμα κατακλύζει το λιμάνι, σαρώνοντας ανθρώπους και κατοικίες, γκρεμίζοντας ό,τι είχε απομείνει από την κάτω πόλη. Ο αριθμός των νεκρών υπολογίζεται στις δεκαπέντε χιλιάδες. Τα τρία τέταρτα της πόλης έχουν καταστραφεί. Ο σεισμός συνταράσσει τους λόγιους και τους φιλοσόφους σε όλη την Ευρώπη και προκαλεί μια καίρια αντιπαράθεση για τη δυστυχία και τη Θεία Πρόνοια, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη φιλοσοφική αισιοδοξία (τον "οπτιμισμό"). Ο Βολταίρος μαθαίνει τι έχει συμβεί τρεις εβδομάδες αργότερα και γράφει το "Ποίημα για την καταστροφή της Λισαβόνας ή εξέταση του αξιώματος" "Όλα είναι καλά" (1756), στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις του για τη μοίρα και για την ύπαρξη του κακού. Πράγματι, αν το κακό υπάρχει, η Θεία Πρόνοια δεν μπορεί να υπάρχει. Και τότε, ποιος ο λόγος να πιστεύουμε στο Θεό; Isabelle de Cours, από τον τόμο "Lumieres", έκδοση της Bibliotheque nationale de France (επιμ. Yann Fauchois, Thierry Grillet και Tzvetan Todorov)

Σύντομη ιστορία του θανάτου του Ζαν Καλάς 
Οι συνέπειες του μαρτυρίου του Ζαν Καλάς 
Η μεταρρυθμιστική ιδέα του 16ου αιώνα 
Αν η ανεκτικότητα είναι επικίνδυνη, και σε ποιους λαούς επιτρέπεται 
Πώς μπορεί να γίνει δεκτή η ανεκτικότητα 
Αν η μισαλλοδοξία είναι εκ του φυσικού ή εκ του θετού δικαίου
Αν η μισαλλοδοξία ήταν γνωστή στους Έλληνες 
Αν οι Ρωμαίοι ήταν ανεκτικοί 
Περί μαρτύρων 
Περί του κινδύνου των ψευδών θρύλων και περί διωγμών 
Κατάχρηση της μισαλλοδοξίας 
Αν η μισαλλοδοξία ήταν ελέω Θεού στον ιουδαϊσμό και αν εφαρμοζόταν ανέκαθεν 
Η ακραία ανεκτικότητα των εβραίων 
Αν ο Ιησούς Χριστός δίδαξε τη μισαλλοδοξία 
Μαρτυρίες κατά της μισαλλοδοξίας 
Διάλογος ανάμεσα σε έναν ετοιμοθάνατο και έναν υγιή 
Επιστολή προς τον ιησουΐτη Λε Τελιέ, γραμμένη
από έναν τιτλούχο της Εκκλησίας στις 6 Μαΐου 1714 
Οι μόνες περιπτώσεις που η μισαλλοδοξία είναι σύμφωνη με το ανθρώπινο δίκαιο 
Αφήγηση μιας αντιδικίας στην Κίνα 
Αν είναι ωφέλιμο να διατηρείται ο λαός στη δεισιδαιμονία
Η αρετή είναι προτιμότερη από την επιστήμη 
Περί οικουμενικής ανεκτικότητας 
Προσευχή στον Θεό 
Υστερόγραφο 
Συνέχεια και συμπέρασμα 

Ο Βολταίρος υπήρξε ο πρώτος και ο πιο δραστήριος από εκείνους που κατέστησαν αισθητές σε όλους διάφορες μισητές πρακτικές, που ακόμη δεν τις είχαν μισήσει, και οι οποίες έδειχναν να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την άσκηση της δικαιοσύνης. Αφυπνίζει ενδοιασμούς που δεν υπήρχαν, τη φρίκη, που δεν ήταν ακόμη συνειδητή, ως προς ορισμένες διαδικασίες, των οποίων η έλλειψη χρησιμότητας, η αδικία και η φρικτή αυστηρότητα γίνονταν αποδεκτές λόγω μιας μακρόχρονης ευπειθούς συνήθειας. Μεταμορφώνεται έτσι σ’ ένα είδος νομοθέτη, διαφορετικού είδους, αφού ορίζει, καθιερώνει ένα εντελώς καινούριο έγκλημα. Οι ποινικοί νόμοι έπλητταν μέχρι τότε τις παραβάσεις και τις ύβρεις εναντίον της κοινωνικής τάξης, του κράτους, και της θρησκείας του κράτους. Ο Βολταίρος όμως διακηρύσσει πως υπάρχουν εγκλή­ματα εναντίον της ανθρωπότητας, ότι υπάρχουν εγκλήματα εναντίον της σκέψης και τα θεωρεί αξιοκατάκριτα. Κάνει επίσης κατανοητό ότι και η ίδια η τιμωρία καταλήγει να γίνεται μερικές φορές έγκλημα, επειδή το θέαμα φρικτών βασανιστηρίων ξυπνά και συντηρεί σε άλλους τη λανθάνουσα θηριωδία τους, ενώ για πολλούς άλλους ένας άθλιος εγκληματίας μετατρέπεται σε σχεδόν αθώο θύμα. Εάν η δημόσια εξουσία εξάπτεται, εάν ξεσπά με μανία πάνω στο σώμα του στόχου, εάν ασπάζεται την οργή, ή αν ακολουθεί το δρόμο της εκδίκησης, τότε η αφηρημένη και καθαρή έννοια του Κράτους που αποδίδει δικαιοσύνη αλλοιώνεται και εξευτελίζεται. Γίνεται αντιληπτό πως το ίδιο το Κράτος δοκιμάζεται από ένστικτα που δεν θα έπρεπε να γνωρίζει, και που δεν τα γνωρίζει παρά εις βάρος του ίδιου του λόγου ύπαρξής του.