Απόστολος Δοξιάδης

Το "Logicomix", που ολοκληρώθηκε ύστερα από πέντε χρόνια δουλειάς, υπογράφουν ο Απόστολος Δοξιάδης, συγγραφέας του διεθνούς μπεστ-σέλερ "Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ" -του βιβλίου που χαρακτηρίστηκε από την "Independent" ως "η γένεση του είδους της μαθηματικής λογοτεχνίας"- και ο φημισμένος θεωρητικός της πληροφορικής, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, Χρίστος Χ. Παπαδημητρίου, ενώ τα σκίτσα και το χρώμα είναι του Αλέκου Παπαδάτου και της Annie Di Donna, καλλιτεχνών του κινούμενου σχεδίου που επιστρέφουν στην πρώτη τους αγάπη, τα κόμικς. Tο βιβλίο είναι μυθιστόρημα μαζί και κόμικς, ιστορία και μυθοπλασία, παραμύθι και δοκίμιο. Μια παρέα φίλων στη σύγχρονη Αθήνα -που δεν είναι άλλη από τους δημιουργούς του βιβλίου- προσπαθεί ταυτόχρονα να αφηγηθεί και να καταλάβει τη μεγάλη περιπέτεια της Λογικής (της αναζήτησης των θεμελίων των μαθηματικών), περιπέτεια που σημάδεψε ανεξίτηλα την εποχή μας. Είναι άραγε, όπως λέει ένας από αυτούς, μια ιστορία τραγική, μεγέθους μάλιστα αρχαίας τραγωδίας; Ή, όπως πιστεύει ένας άλλος, μια εντελώς αισιόδοξη περίπτωση; Στο "Logicomix", οι αποστάσεις καταργούνται. Καλύπτοντας μια διάρκεια έξι δεκαετιών, το βιβλίο αφηγείται με τελείως πρωτότυπο τρόπο την επική ιστορία μιας αναζήτησης της οποίας οι περισσότεροι ήρωες πλήρωσαν βαρύ τίμημα για τη γνώση, φτάνοντας συχνά μέχρι την τρέλα. Το ρόλο του αφηγητή έχει ο πιο συναρπαστικός χαρακτήρας της ιστορίας, ο μεγάλος μαθηματικός και φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ. Με βάση τη δική του ζωή, βλέπουμε την ιστορίας της αναζήτησης των θεμελίων μέσα από τις συναισθηματικές καταιγίδες, τα δραματικά ιστορικά γεγονότα και τις ιδεολογικές διαμάχες που την έθρεψαν. Οι περιπέτειες των μεγάλων διανοητών που πρωταγωνιστούν στην αναζήτηση, του Φρέγκε, του Χίλμπερτ, του Πουανκαρέ, του Βίτγκεντσταϊν, του Γκέντελ και του Τούριγνκ, ζωντανεύουν μέσα από τις σχέσεις τους με τον Ράσελ και τη δική του παθιασμένη ενασχόληση την αναζήτηση, και οδηγούνται μέσα από τη σχέση τους μαζί του στην κορύφωση, που συμπίπτει με την πιο δραματική στιγμή στην ιστορία του εικοστού αιώνα.

O Σταύρος Τσακυράκης, καθηγητής Συνταγµατικού Δικαίου στο Πανεπιστήµιο της Αθήνας, καλεσµένος της ελληνικής κοινότητας του Πανεπιστηµίου της Οξφόρδης, συζητά µε τον συγγραφέα Απόστολο Δοξιάδη για τη Δηµοκρατία στη Μεταπολίτευση. Μερικά από τα θέµατα που τους απασχολούν: - Είναι η αντίσταση στη δικτατορία µυθοποιηµένη; - Πώς µας καθόρισαν τα πρώτα µεταπολιτευτικά χρόνια; - Από πού κι ως πού όλοι οι αγώνες είναι δίκαιοι; Ο ρόλος του συνδικαλισµού στην ελληνική κοινωνία. - Τι είναι το κράτος; Είµαστε όλοι εµείς; - Η λειτουργία των ελληνικών πανεπιστηµίων, ο φοιτητικός συνδικαλισµός και η ίδρυση µη κρατικών πανεπιστηµίων. - Συγκρούεται η αρχή της ισότητας µε την ελευθερία; - Υπάρχει πρόβληµα ελευθερίας λόγου στην Ελλάδα; - Ποιος ο ρόλος της δικαιοσύνης στη σύγχρονη δηµοκρατία; Το μεθυστικό κλίμα νοήματος που έδινε η αντίσταση σε όσους έδρασαν κατά της δικτατορίας εκείνα τα χρόνια δεν μπορείς να το μεταδώσεις αν δεν το έχεις νιώσει ο ίδιος. Αυτό το αίσθημα βαθύτατου νοήματος δεν μπορείς να το εγκαταλείψεις εύκολα. Την απώλειά του, μεταδικτατορικά, μπορώ να την περιγράψω πιο ευαίσθητα ως απώλεια αγαπημένου προσώπου ή, σκληρότερα, με την απώλεια που νιώθει κάποιος τοξικομανής όταν του παίρνουν τα ναρκωτικά του. Πολλοί από όσους έζησαν σε αυτό το κλίμα δεν χειρίστηκαν καλά την απώλεια, δηλαδή δεν την πένθησαν. Απόστολος Δοξιάδης Έχετε ακούσει εσείς στις μέρες μας κανέναν αγώνα που να θεωρείται άδικος; Βγήκαν ας πούμε οι αγρότες και έκλεισαν τους δρόμους. Τι θέλουν; Λεφτά. Από ποιον τα θέλουν τα λεφτά; Από μένα. "Δίκαιος ο αγώνας!" Γιατί; Αν τα θέλουν πρέπει να με πείσουν, όχι με το ζόρι. Έτσι δεν είναι; Έχετε ακούσει εσείς κανέναν να λέει για κάποια κινητοποίηση ότι είναι άδικη; Ότι δεν συμφωνεί μαζί της; Εγώ δεν ξέρω, δεν έχω στο μυαλό μου καμία. Όλοι αγωνίζονται. Για τι αγωνίζονται; Για να πάρουν παραπάνω λεφτά. Σοβαρά; Αυτοί είναι οι αγώνες που υποτίθεται ότι κάνουν; Και όποιος αγωνίζεται είναι καλός, ακόμα και άμα καθαρίζει ανθρώπους; Αλλά θέλω να ρωτήσω: Από πού κι ως πού όλοι οι αγώνες είναι δίκαιοι; Η πεποίθηση ότι είναι δίκαιοι είναι παιδί της δικτατορίας. Σταύρος Τσακυράκης

"Ονόμασα την αφήγησή μου μυθιστορία γιατί γράφοντας κατάλαβα ότι η ανάπλαση των περασμένων δεν στηρίζεται μόνο στη μνήμη, μα και στη φαντασία, μια φαντασία ενεργή, που μπορεί να ανασκαλεύει τα συναισθήματα χωρίς όμως να ψεύδεται για τα γεγονότα".

Ο Απόστολος Δοξιάδης εξιστορεί τη ζωή του από τα πρώτα παιδικά χρόνια μέχρι την ενηλικίωση. Στο επίκεντρο της αφήγησης βάζει την πολιτική, την παρατήρηση, το βίωμα και αργότερα την πράξη. Σε ένα περιβάλλον που συνεχώς αλλάζει προς το χειρότερο, ένα παιδί προσπαθεί να καταλάβει αυτό που οι μεγάλοι γύρω του βιώνουν ως μια άστατη κοινοβουλευτική δημοκρατία, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα και τις ιδέες του σε συνεχή διάδραση με τα γεγονότα. Το πραξικόπημα του Απριλίου του 1967 φέρνει δραματικές αλλαγές στον τόπο αλλά και στην οικογένεια του αφηγητή. Η κορύφωση του φοιτητικού κινήματος τον βρίσκει ενεργό στην αντίσταση κατά της δικτατορίας, σε μια Αριστερά με μεγαλεπήβολα οράματα και ατέλειωτες έριδες, δοσμένο σε έναν αγώνα που άλλοτε φαίνεται συγκλονιστικός και άλλοτε χωρίς ελπίδα, αλλά συνεχώς αναγκαίος και επικίνδυνος.

Ο "Ερασιτέχνης επαναστάτης" είναι μια εξομολογητική ιστορία ενηλικίωσης και μια συναρπαστική περιπέτεια. Παράλληλα όμως είναι ένας στοχασμός για την πρόσφατη Ιστορία του τόπου, τη φύση των ακραίων καταστάσεων και της ριζοσπαστικής πολιτικής που τρέφουν, όπως και για τη μοίρα της γενιάς που διαπλάστηκε στα χρόνια της δικτατορίας, μιας γενιάς που αφήνει έντονα τα σημάδια της και στο σήμερα.

Ο Απόστολος Δοξιάδης, γράφοντας για την ιστορία του διηγήματος του Νάσου Βαγενά "Ο Πάτροκλος Γιατράς και οι ελληνικές μεταφράσεις της Έρημης Χώρας", την προϊστορία και την επίδρασή του, πραγματεύεται το κεντρικό θέμα της επανάληψης στη λογοτεχνία. Το μεγάλο ποίημα "Waste Land" του Τ. Σ. Έλιοτ (1922) γέννησε την "Έρημη Χώρα" του Γιώργου Σεφέρη (1936), που μαζί με μιαν ιδέα του Μπόρχες γέννησαν το διήγημα του Νάσου Βαγενά (1972). Αυτό γέννησε την "Έρημη Γη" (1984), την φανταστική αποκατάσταση από τον Ηλία Λάγιο του επικού ποιήματος που δεν πρόλαβε να γράψει ο Γιατράς, και αυτό μαζί με τα προηγούμενα γέννησαν την "Έτοιμη Χώρα" (2016) του Α. Τ. Ελή, που απομυθοποιεί τα προηγούμενα οράματα, τοποθετώντας το σκηνικό του στη σημερινή Ελλάδα... Στο βιβλίο, περιλαμβάνονται, το δοκίμιο του Απόστολου Δοξιάδη, και τα τέσσερα κείμενα που πραγματεύεται: το διήγημα του Νάσου Βαγενά, η "Έρημη Χώρα" στη μετάφραση του Σεφέρη, η "Έρημη Γη" του Λάγιου και η "Έτοιμη Χώρα" του Ελή. Η έκδοση συμπληρώνεται με το επίμετρο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη "Συγγραφείς: εντολοδόχοι του νου ή ορμαθός ενθουσιαζόντων", που ανακεφαλαιώνει μεταξύ άλλων τη βαθύτατη συνάφεια και συνοχή αυτών των κειμένων.

Ο θείος Πέτρος είναι ένα αίνιγμα. Οι πρεσβύτεροι της οικογενείας Παπαχρήστου τον απορρίπτουν ως "αποτυχημένο της ζωής". Ωσότου ο αφηγητής-ανιψιός του ανακαλύπτει ότι ήταν κάποτε φημισμένος μαθηματικός, τόσο ιδιοφυής και παράτολμος ώστε να αφιερώσει τη ζωή του στην περιβόητη "Εικασία του Γκόλντμπαχ", ένα πρόβλημα που προσπαθούσαν εις μάτην να επιλύσουν γενεές μαθηματικών. Η ανακάλυψή του αυτή θα οδηγήσει σε αλυσιδωτές αντιδράσεις...

..Ενώ περπατά με το κεφάλι σκυφτό, βλέπει ξαφνικά στο έδαφος ένα «ντάιμ», δηλαδή ένα νόμισμα των δέκα σεντς, που χρησίμευε τότε στην Αμερική ως τηλεφωνικό κέρμα. Βουτάει το νόμισμα και τρέχει πάλι στον τηλεφωνικό θάλαμο. Κλείνει την πόρτα, αρπάζει το ακουστικό και ρίχνει το νόμισμα μέσα στη συσκευή ενώ το χέρι του πάει στο καντράν του τηλεφώνου. Μα, εκεί που πάει να σχηματίσει το πρώτο ψηφίο ενός αριθμού, σταματά. Η έκφραση του προσώπου του αλλάζει, από τη χαρά στη λύπη. Αφήνει το ακουστικό να κρέμεται και ξαναβγαίνει. Γιατί όμως δεν τηλεφώνησε;

Από αυτό το ερώτημα, στο οποίο οδηγεί μια μαθητική ασπρόμαυρη ταινία μικρού μήκους, ο Απόστολος Δοξιάδης ξεκινά μια έρευνα που σε αρκετά σημεία θυμίζει αστυνομική αναζήτηση, προσπαθώντας να βρει την αιτία ενός μεγάλου, ακόμη αθεράπευτου, καημού. Κινείται από το σήμερα στο 1968, από την Αθήνα στην Ουάσινγκτον και πάλι πίσω, με πρόσωπα αληθινά και μυθιστορηματικά να διαπλέκονται και στόχο μια απάντηση που θα ξεκλειδώσει το μυστήριο και θα θεραπεύσει. Μα η απάντηση παίρνει όψεις απατηλές.

Ανάμεσα στο μυθιστόρημα και την αυτοβιογραφία, στην εξομολόγηση και την ανάλυση, το Τηλεφώνημα που δεν έγινε είναι ταυτόχρονα αφήγηση αλλά και αναφορά σε ένα πρόσωπο που, ενώ παίζει τον κυριότερο ρόλο στην ιστορία, κρύβεται συστηματικά από τον συγγραφέα και τον αναγνώστη.