Νίκος Ποταμιάνος

Το βιβλίο αυτό αφηγείται την ιστορία της δημιουργίας μιας σφύζουσας καρναβαλικής κουλτούρας στη νεότερη Αθήνα, και συγχρόνως της εξημέρωσης του καρναβαλιού στον σύγχρονο κόσμο. Κατά την υπό εξέταση περίοδο οι Απόκριες άλλαξαν ριζικά, τόσο υπό την ηγεμονία της εκσυγχρονιστικής μερίδας της αστικής τάξης όσο και μέσα από πιο αφηρημένες διεργασίες όπως η εμπορευματοποίηση, η απομάγευση του κόσμου, η «διαδικασία του πολιτισμού». Η «κορυβαντιώσα ευθυμία» καταλάγιασε, τα «της αναιδείας θεάματα» περιορίστηκαν, τα νοήματα πέραν της διασκέδασης που υπήρχαν στις αποκριάτικες πρακτικές εξέλιπαν, και αυτές μετατράπηκαν σε αστικά θεάματα. Κι ωστόσο οι Απόκριες διατήρησαν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, ως μια περίοδος ξεφαντώματος και απελευθέρωσης. Η ιστορία της αθηναϊκής Αποκριάς από την οθωμανική περίοδο μέχρι τον Μεσοπόλεμο περιλαμβάνει την εισαγωγή της ευρωπαϊκής αποκριάτικης κουλτούρας, τη διάδοση της μεταμφίεσης, την έξοδο των γυναικών στον δημόσιο χώρο, την ακμή και την παρακμή της καρναβαλικής σάτιρας, τη στροφή στα κέντρα διασκέδασης. Πρόκειται για μια ιστορία γεμάτη αντιθέσεις: λαϊκή και αστική κουλτούρα, ευρωπαϊκά πρότυπα και πατροπαράδοτα έθιμα, ορμές και πολιτισμός, νοσταλγία και πρόοδος, το καρναβάλι του δρόμου και οι διασκεδάσεις των αιθουσών· μια ιστορία στην οποία πρωταγωνιστούν πλανόδιοι μανάβηδες και τραπεζίτες, αποτυχημένοι ηθοποιοί και κυρίες του καλού κόσμου, βασιλιάδες και δημοσιογράφοι.

"Πώς έμαθαν οι άνθρωποι να περπατάνε όρθιοι"; ρωτάει η Μυρτώ. Από το τι ανάγκασε τον άνθρωπο να σταθεί στα δυο του πόδια, μέχρι τις πρώτες του ανακαλύψεις, και από εκεί στις σπουδαίες εφευρέσεις, στην τεράστια αλλαγή που έφερε στη ζωή του η γεωργία και η εξημέρωση των ζώων, μέχρι τη δημιουργία των πρώτων κοινωνιών, τα ερωτήματα, το ένα μετά το άλλο, μαζί με τις απαντήσεις συγκροτούν μια αφήγηση απολαυστική, ένα ταξίδι στην Προϊστορία με ξεναγό... τον ιστορικό μπαμπά της.

Το βιβλίο αυτό αποτελείται από άρθρα και ομιλίες που γράφτηκαν σύμφωνα με τους κανόνες της ιστορικής επιστήμης μεν, αλλά και με τη φιλοδοξία να αποτελέσουν παρεμβάσεις σε σημερινές συζητήσεις για τον ρατσισμό, την κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους, την αναβίωση του φασισμού, την έννοια του λαϊκισμού, τις ρυθμίσεις της αγοράς, το έθνος και τον εθνικισμό. Τα θέματα που θίγονται περιλαμβάνουν: - την καθιέρωση της κυριακάτικης αργίας και της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων στα 1909-11 - τον ορισμό της έννοιας του "λαϊκισμού" και τη χρήση της για την ερμηνεία της συνεργασίας δεξιών και αριστερών ριζοσπαστών στα 1909-10 - τη νομοθεσία ενάντια στην "αισχροκέρδεια" απ’ το 1916 κ.ε. - τις συγκρούσεις στο εσωτερικό της εργατικής τάξης και το αίτημα "εθνικής προτίμησης" των ντόπιων έναντι των προσφύγων στα 1914-16 - τις αντιλήψεις για το έθνος και τον διεθνισμό των πρώτων Ελλήνων σοσιαλιστών - τον φασισμό στη μεσοπολεμική Ελλάδα Περιλαμβάνονται, επίσης, κείμενα και ομιλίες σχετικά με τις σχολικές γιορτές της 28ης Οκτωβρίου, της 25ης Μαρτίου και του Πολυτεχνείου, οι οποίες δίνουν πάντα την ευκαιρία να αναφερθεί κανείς σε επίκαιρα ζητήματα.

Ο Νίκος Ποταμιάνος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Είναι διδάκτορας νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην κοινωνική και πολιτική ιστορία. Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους για θέματα ελληνικής ιστορίας του 19ου και 20ού αιώνα, όπως η σχέση των πελατειακών σχέσεων με τη δημοκρατία, ο φασισμός και η ριζοσπαστική δεξιά στην Ελλάδα, το κίνημα στο Γουδί και η χρησιμότητα της έννοιας του λαϊκισμού για την ερμηνεία του, οι πολιτικές κατά της αισχροκέρδειας και η σχέση τους με την εργατική διαμαρτυρία, η στάση απέναντι στους ξένους εργάτες κατά τον 19ο αιώνα και τα αιτήματα εθνικής προτίμησης ενάντια στους πρόσφυγες τη δεκαετία του 1910.