Ελλάδα

Ένας νεαρός πατρίκιος που ζη ήσυχα εις το σπίτι της μητρός του. Υιοθετείται υπό του θείου του, ο οποίος πάλιν υιοθετείται υπό του αυτοκράτορος, υπό τον όρον να υιοθετήση τον ανεψιόν του. Μία φοβερά αγωνία του εφήβου όταν μανθάνη τα της ανυψώσεώς του από ανθρώπου εις παντοδύναμον, σχεδόν ημίθεον. Προτιμά να μείνη άνθρωπος. Μετ' ολίγον γίνεται ο θείος αυτοκράτωρ και ο νεαρός, που είναι τώρα διάδοχος, ζη επί είκοσι έτη εις το σπίτι του θείου του, μανθάνων κατά βάθος την δύσκολον τέχνην του βασιλεύειν.

Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της ομώνυμης έκθεσης που διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στον εκθεσιακό χώρο του Μεγάρου Εϋνάρδου (15 Δεκεμβρίου 2016 έως 25 Φεβρουαρίου 2017). Ο Μέμος Μακρής υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους γλύπτες του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Ο Μακρής πέρασε την πιο δημιουργική του φάση εξόριστος –εγκλωβισμένος, καλύτερα- στη μεταπολεμική Ουγγαρία, σε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία η ανατολικοευρωπαϊκή χώρα αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του λεγόμενου Ανατολικού Μπλοκ. Η σημασία του Μακρή στο πλαίσιο της ουγγρικής τέχνης παραμένει τεράστια. Ήταν ένας ξένος από τη μακρινή Ελλάδα, που βρέθηκε εκεί απρόσμενα, το 1950, διωγμένος όχι από τη χώρα του, τη σπαρασσόμενη από τις επιπτώσεις ενός αιματηρού εμφύλιου πολέμου, αλλά από τη δημοκρατική Γαλλία, όπου σπούδαζε με υποτροφία του γαλλικού κράτους από το 1945. Όμως εκεί, στη «μητριά πατρίδα», ο Μακρής κατάφερε να εκφράσει με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο το όραμα για έναν καλύτερο, σοσιαλιστικό κόσμο. Το όραμα του σοσιαλισμού, διεθνές, πανανθρώπινο, χωρίς να γνωρίζει σύνορα και πατρίδες, έγινε για τον γλύπτη γλώσσα καλλιτεχνική, με γνώμονα και μοναδικό θέμα τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο σαν αξία και σαν ιδανικό. Έτσι, ο «ξένος» κατάφερε να γίνει ένας από τους σπουδαιότερους «Ούγγρους» γλύπτες του 20ού αιώνα, μολονότι ποτέ δεν ζήτησε και ποτέ δεν έλαβε την ουγγρική υπηκοότητα, παραμένοντας ένας «άπατρις» Έλληνας. Με τι εφόδια όμως έφτασε ο Μακρής στη Βουδαπέστη το 1950; Ποιες ήταν οι σπουδές του, οι εμπειρίες του, οι αναφορές του; Τι κουβαλούσε ο γλύπτης από την ελληνική και την παρισινή του περίοδο; Στόχος αυτής της έκδοσης είναι να φωτιστεί η πρώιμη καλλιτεχνική δημιουργία του Μέμου Μακρή, της περιόδου της Αθήνας και του Παρισιού, δηλαδή της δεκαπενταετίας από το 1934, οπότε ο νεαρός καλλιτέχνης ξεκινά τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, έως το 1950, όταν εγκαθίσταται οριστικά στη Βουδαπέστη. Αφορμή για την έκδοση –και για την έκθεση που αυτή συνοδεύει- στάθηκε η ανακάλυψη μιας σειράς σχεδίων του Μέμου Μακρή από τα χρόνια της Κατοχής στα κατάλοιπα της ζωγράφου Ελένης Σταθοπούλου, με την οποία ο γλύπτης συνδεόταν από τα χρόνια των σπουδών του και έως το 1948, οπότε και γνώρισε τη μετέπειτα σύζυγό του, τη Σερβογαλλίδα Ζιζή Σίρνιτς. Η σημασία του corpus των είκοσι οκτώ φύλλων στη συλλογή της Σταθοπούλου είναι κομβική για το έργο του Μακρή, δεδομένου ότι πρόκειται για τα μοναδικά σχέδιά του που σώζονται, αφού, όπως η πλειονότητα των ομοτέχνων του, από ένα σημείο και έπειτα εργαζόταν απευθείας πάνω στο υλικό, εγκαταλείποντας σταδιακά το σχέδιο. Παράλληλα με τα λιγοστά σχέδια, συγκεντρώνονται στην έκδοση και όσα από τα γλυπτικά έργα του Μακρή σώζονται ή εντοπίστηκαν σε φωτογραφικά τεκμήρια στο αρχείο του ίδιου ή της Σταθοπούλου, σύνολο που συγκροτεί την πρώτη φάση της δημιουργίας του. Μιας δημιουργίας που στην αθηναϊκή περίοδο καθορίζεται τόσο από τις σπουδές του στην ΑΣΚΤ όσο κυρίως από το παράδειγμα του Θανάση Απάρτη, ενώ στο Παρίσι χαρακτηρίζεται από την επιρροή των εκεί δασκάλων του (Ανρί Λωράν, Μαρσέλ Ζιμόν) αλλά και των πληθωρικών ερεθισμάτων της καλλιτεχνικής μητρόπολης.

Πιστεύεται πως η κωμωδία αυτή είναι η πιο σημαντική από λογοτεχνική άποψη και η λιγότερο αθυρόστομη σε σχέση με τις άλλες που σώζονται. Ο ίδιος ο Αριστοφάνης μάλιστα υποστηρίζει πως η κωμωδία Νεφέλαι είναι το καλύτερό του έργο μέχρι την κωμωδία «Σφήκες» (στ.1047), αλλά είναι αμφίβολο αν είναι η καλύτερη από όλες τις σωζόμενες κωμωδίες του. Ενώ η παράδοση αυτού του είδους δράματος είχε μια ροπή προς το χοντροκομμένο αστείο και το άσεμνο, ο ποιητής προσπάθησε να το εξευγενίσει και να προσφέρει στους θεατές κάτι ποιοτικά ανώτερο, στο οποίο όμως αυτοί δεν είχαν συνηθίσει. (. . .) Με πολλή προσπάθεια και συνεχή αγώνα ο ποιητής κατάφερε να επιβάλει την τεχνοτροπία του, να αλλάξει τα γούστα των Αθηναίων θεατών και να κερδίσει το πρώτο βραβείο με τους «Βατράχους», το 450 π.Χ.

Στην «Απολογία του Σωκράτους» ο Ξενοφών υπερασπίζεται την μνήμη του μεγάλου του διδασκάλου. Συνθέτει τρεις εικόνες του Σωκράτους - την πρώτη προ της δίκης, την δευτέρα κατά την δίκη και την τρίτη εν αναμονή της θανατικής εκτελέσεως - στις οποίες βασικό χαρακτηριστικό είναι η γαλήνη και η αταραξία του ανθρώπου που δεν αδίκησε ποτέ κανένα και δέχεται τον θάνατο ως θείο δώρο για την απαλλαγή από τα βάσανα των γηρατειών. Κεντρικός ιδεολογικός πυρήνας του «Συμποσίου» του Ξενοφώντος είναι ο Σωκρατικός λόγος για τον έρωτα των ψυχών, τον αγνό έρωτα, που δημιουργεί τον δεσμό της φιλίας και γίνεται παιδαγωγός και προαγωγός σε έργα μεγάλα και σπουδαία. Ο σαρκικός έρωτας οδηγεί, αντιθέτως, στην ταπείνωσι και τον εξευτελισμό του νέου και γεμίζει την ψυχή με χυδαιότητα. Η υπό τον τίτλον «Πόροι ή περί προσόδων» περιεκτική συγγραφή του Ξενοφώντος αποτελεί την μοναδική δημοσιονομικού περιεχομένου πραγματεία, που μας περιεσώθη από την Ελληνική Αρχαιότητα και αναφέρεται στην πόλι των Αθηναίων. Μεταξύ των άλλων στο έργο αυτό ο Ξενοφών αναφέρεται στην οργάνωσι, ανάπτυξι και αξιοποίησι των αργυρούχων μεταλλείων του Λαυρίου (Λαυρείου).

Ο νοτιάς πρέπει να έδειρε τη "Φαιακία" όλη τη νύχτα. Αλλά εγώ κοιμόμουν στην καμπίνα μου. Και μπορεί να μ' απόθεταν κοιμισμένο στη στεριά (παρά λίγο να πω, μαζί με τα δώρα του Αλκινόου), αν δε μ' είχε ξυπνήσει ο βρόντος από την καδένα της άγκυρας, όταν το βαπόρι φουντάρισε αρόδο στην Ιθάκη μου.

Από τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του Παντελή Πρεβελάκη, Ο ήλιος του θανάτου κυκλοφόρησε μεταφρασμένος σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά.

Το Δέντρο

O Κωσταντής στάθηκε στην ακροχωραφιά, λεύτερος και μοναχός. Το ψήλωμα όπου βρισκόταν έβανε αποκάτω του τη βρύση του χωριού και την πλατεία όπου συνηθούσαν ναποσπερίζουν οι χωριάτες. Δυο-τρία κληματόδεντρα ισκιώνανε τον τόπο, κ' είχαν κρεμασμένα από τις κλάρες τους κάτι θεόρατα τσαμπιά, που θέλαν ακόμα καιρό για να μαυρίσουν. Οι πέτρες και τα ξερόχορτα στους φράχτες σταλάζανε το μάλαμα του απόβραδου.

''Χρονικό της Τουρκοκρατίας'' χαρακτηρίζει ο συγγραφέας του το μνημειώδες αυτό έργο που καλύπτει δύο πολυσέλιδους τόμους της σειράς της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Οι Μαυρόλυκοι ξεπερνούν κατά πολύ το χρονικό: είναι το έπος και το πάθος ενός λαού που οραματίζεται την ελευθερία του κι αγωνίζεται γι' αυτήν. Ο Θανάσης Πετσάλης - Διομήδης προσέφερε με τους Μαυρόλυκους μία από τις αρτιότερες συνθέσεις της νεότερης αφηγηματικής λογοτεχνίας μας. Οι Μαυρόλυκοι αποτέλεσαν σταθμό στα ελληνικά γράμματα. Η Ακαδημία Αθηνών βράβευσε το έργο κατά την πανηγυρική συνεδρία της 24ης Μαρτίου 1950 και απέδωσε επιγραμματικά το μέγεθός του: ''Εδώ η τέχνη και η Ιστορία σφικτά χειροκρατούμεναι παρουσιάζουν ως εν πανοράματι τας περιπετείας του Γένους''.

Με τον δεύτερο τόμο του μυθιστορήματός του "Οι Μαυρόλυκοι", ο Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης ολοκληρώνει το μνημειώδες ψηφιδωτό προσώπων και πραγμάτων στην Ελλάδα την περίοδο της τουρκοκρατίας. Ο γενάρχης της οικογένειας των Μαυρόλυκων ξεκίνησε από το μικρό και ασήμαντο Αθαλάσσι· οι απόγονοί του γίνονται μάρτυρες της καταστροφής του Παρθενώνα από τον Μοροζίνη, υπομένουν την ένδοξη αλλά και σκληρή μοίρα των Φαναριωτών στην Πόλη, διδάσκουν στο κρυφό σχολειό, ακολουθούν τον Κοσμά τον Αιτωλό, πολεμούν με σκληρή μανία στα Ορλωφικά, και μαζί με τον Ρήγα Φεραίο στη Βιέννη ανοίγουν τον δρόμο που οδηγεί, οριστικά πια, στον μεγάλο ξεσηκωμό του 1821. "Oι Mαυρόλυκοι" αποτέλεσαν σταθμό στα ελληνικά γράμματα. H Aκαδημία Aθηνών βράβευσε το έργο κατά την πανηγυρική συνεδρία της 24ης Mαρτίου 1950 και απέδωσε επιγραμματικά το μέγεθός του: "Eδώ η Τέχνη και η Iστορία σφικτά χειροκρατούμεναι παρουσιάζουν ως εν πανοράματι τας περιπετείας του Γένους".