Πολιτική

Τι αισθάνεσαι όταν βλέπεις τη σημαία του έθνους σου να κυματίζει;

Εδώ και χιλιάδες χρόνια οι σημαίες αντιπροσωπεύουν ελπίδες και όνειρα.
Τις υψώνουμε. Τις καίμε.
Παρελαύνουμε υπό τα χρώματά τους.

Και ακόμα και στον 21ο αιώνα πεθαίνουμε γι’ αυτές. Αντιπροσωπεύουν την πολιτική των ισχυρών αλλά και του όχλου. Από την ανανεωμένη αντίληψη περί εθνικισμού στην Κίνα μέχρι την κρίση ταυτότητας στην Ευρώπη και στην Αμερική και την τρομακτική άνοδο του Ισλάμ, ο κόσμος είναι πλέον ένα μέρος που προκαλεί σύγχυση και είναι πραγματικά σημαντικό να καταλάβουμε τους συμβολισμούς –νέους και παλιούς– για τους οποίους αγωνίζονται οι άνθρωποι.

Μέσα σε εννέα κεφάλαια που καλύπτουν την Αμερική, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, ο Tim Marshall μοιράζεται περισσότερα από είκοσι πέντε χρόνια πείρας στο παγκόσμιο ρεπορτάζ και μας αποκαλύπτει τις ιστορίες, τη δύναμη και τις πεποιθήσεις των συμβόλων που μας ενώνουν και συνάμα μας χωρίζουν.

Ο Mario Tronti [1931-2023] υπήρξε ένας από τους πλέον διορατικούς και επιδραστικούς πολιτικούς φιλοσόφους, περισσότερο γνωστός για την συγκρότηση του ιταλικού operaismo και τις μελέτες του πάνω στην αυτονομία του πολιτικού. Παρότι το έργο του υπήρξε σημαντικό για την κατανόηση και τη συγκρότηση του ιστορικού τρόπου παρουσίας της κοινωνικής μορφής της δυτικής υποκειμενικότητας, εντοπισμένη κυρίως στη φιγούρα της εκμεταλλευόμενης εργατικής υποκειμενικότητας, στις όψιμες παρεμβάσεις του παραδέχεται την ήττα αυτής της θεωρητικής και στρατηγικής προσέγγισης της νεοφιλελεύθερης πραγματικότητας. Η συνέντευξη, Για την αποσυντάσσουσα εξουσία, που κυκλοφόρησε το 2008 και δόθηκε με αφορμή τις ταραχές στα γαλλικά προάστια το 2005, ανήκει στην προσπάθεια να κατανοηθεί πως στην φαινομενική καταστροφικότητα των ταραχών από εξαθλιωμένες και υποτελείς υποκειμενικότητες οφείλουμε να διαγνώσουμε την κατάρρευση του δυτικού υποκειμένου εν γένει, γεγονός που σημαίνει να διαγνώσουμε επίσης την κατάρρευση της συντακτικής εξουσίας της Αριστεράς, δηλ., εκείνης της διαχειριστικής εσχατολογίας για την οποία η μοντελοποίηση του μέλλοντος λειτουργούσε συχνά ως άλλοθι για ειρήνευση και συμβιβασμό. Η θεωρητική σύλληψη της αποσυντάσσουσσς εξουσίας ξεκινά το 2001 από την Colectivo Situaciones με αφορμή το περίφημο argentinazo και φτάνει μέχρι την εξέγερση του George Floyd στις Η.Π.Α. και εντοπίζεται στις μορφές-ζωής που διαφεύγουν της κυβερνησιμότητας, καταστρέφουν, δηλαδή, εκείνες τις δεσμευτικές αναπαραστάσεις ή μεταφυσικές αρχές που προηγουμένως συγκέντρωναν λέξεις, πράξεις και καταστάσεις σε ένα συνεκτικό ιστορικό καθεστώς παρουσίας. Το κείμενο του Tronti μέχρι τις πρόσφατες μεταφράσεις του επηρέασε υπογείως όσο κανένα άλλο τις θεωρητικές διεργασίες για μια σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία που να αντιτίθεται στην υιοθέτηση εύκολων και ηγεμονικών πλαισίων νοήματος που ενισχύουν τις νεοφιλελεύθερες μορφές διακυβέρνησης της εποχής μας. Η Εισαγωγή του Idris Robinson εκτός από το σχολιασμό των θέσεων του Tronti προσφέρεται και ως μια πρώτη συνεκτική εισαγωγή σε μια θεωρητική έννοια που καθώς φαίνεται θα μας συντροφεύσει για πολύ καιρό, καθώς οι συνθήκες ζωής που περιγράφει ορίζουν το τέλος του οντολογικού ορίζοντα της μοντέρνας εποχής και μας εισάγουν στην κατανόηση της ιστορικής διάρκειας της εποχής μας.

Η νεωτερική έννοια της επανάστασης, αναπόσπαστα δεμένη με την ιδέα ότι η ιστορική πορεία κάνει ξαφνικά μια νέα αρχή, ότι μια εντελώς νέα ιστορία που ποτέ δεν ήταν γνωστή και ποτέ δεν είχε ειπωθεί πρόκειται να εκτυλιχθεί, ήταν άγνωστη πριν από τις δύο μεγάλες επαναστάσεις στα τέλη του 18ου αιώνα. Προτού εμπλακούν σ΄ αυτό που κατέληξε να αποτελέσει επανάσταση, κανένας από τους πρωταγωνιστές δεν είχε την παραμικρή προαίσθηση ποια θα ήταν η πλοκή του νέου δράματος. Ωστόσο, από τη στιγμή που οι επαναστάσεις άρχισαν να διανύουν την πορεία τους, και πολύ πριν μπορέσουν εκείνοι που συμμετείχαν σ΄ αυτές να ξέρουν αν το εγχείρημά τους θα κατέληγε σε νίκη ή σε όλεθρο, η καινοτομία του δράματος και το βαθύτερο νόημα της πλοκής του γίνονταν έκδηλα σε ηθοποιούς και θεατές. Όσο για το σενάριο, ήταν χωρίς αμφιβολία η ανάδυση της ελευθερίας: το 1793, τέσσερα χρόνια μετά το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, σε μια στιγμή που ο Ροβεσπιέρος μπορούσε να προσδιορίσει την εξουσία του ως το «δεσποτισμό της ελευθερίας» χωρίς να φοβάται μήπως κατηγορηθεί για παραδοξολογία, ο Κοντορσέ συνόψισε αυτό που όλοι ήδη γνώριζαν: «Η λέξη ΄επαναστατικός΄ μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε επαναστάσεις που στόχος τους είναι η ελευθερία». (Hannah Arendt) Η έμπνευση από πολιτικές παραδόσεις της αρχαιότητας, η αμφιλεγόμενη εμπειρία των μεγάλων επαναστάσεων της νεότερης εποχής (της Γαλλικής, της Αμερικανικής, της Ρωσικής) και η ριζική επανεξέταση κρίσιμων φαινομένων του σύγχρονου κόσμου -όπως η σχέση πολέμου και επανάστασης, το "κοινωνικό ζήτημα" σε συνάρτηση με την πολιτική, η διάκριση μεταξύ απελευθέρωσης και ελευθερίας- συνθέτουν το κλασικό αυτό έργο, που υπογράφεται από τη σημαντικότερη πολιτική φιλόσοφο του 20ου αιώνα.

Γεννήθηκες σ' έναν κόσμο όπου βασιλεύουν η αδικία και η ανισότητα, σε έναν πλανήτη που καταρρέει. Αφυπνίσου και προετοιμάσου! Είσαι ένας παρτιζάνος της Επανάστασης - ενός πολέμου που μαίνεται από τότε που οι άνθρωποι απαίτησαν για πρώτη φορά δημοκρατία. Ονειρεύεσαι έναν καλύτερο κόσμο, όπου η διαμαρτυρία θα είναι περιττή, αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να προηγηθεί το τέλος της διαμαρτυρίας. Πώς; Το βιβλίο που κρατάς θα σε βοηθήσει να το ανακαλύψεις!

Με το βιβλίο αυτό ο συγγραφέας και ακτιβιστής Micah White απευθύνεται στους επαναστάτες του αύριο. Με αφορμή το κίνημα Occupy Wall Street, του οποίου υπήρξε ιδρυτής, και τη μετέπειτα "εποικοδομητική" -όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος- αποτυχία του, αναζητά την επόμενη μέθοδο κοινωνικού ακτιβισμού που θα τερματίσει τη σημερινή κατ' επίφαση δημοκρατία και την κυριαρχία του πλούτου. Η αποστολή του είναι να πείσει τους εν δυνάμει επαναστάτες να σταματήσουν να επαναλαμβάνουν τις ίδιες τακτικές και να προβλέψουν μια καινοτόμο μέθοδο. Με μια βαθιά ματιά στο παρελθόν αλλά και στα επαναστατικά κινήματα του παρόντος, αναπτύσσει μια ενιαία θεωρία για την επανάσταση και προτείνει τρία σενάρια, ώστε να επιτύχει η επόμενη δική μας διαπλανητική εξέγερση!

• Γιατί το πολιτικό σύστημα αποτυγχάνει να προσφέρει πράγματα που όλοι θέλουμε - δημοκρατία, ισότητα, αλληλεγγύη, ασφάλεια και ευημερία; • Τι μπορεί να γίνει για να δημιουργηθεί μια δίκαιη, ευημερούσα και με σεβασμό στο περιβάλλον κοινωνία; Ο εικοστός πρώτος αιώνας ξεκίνησε φέρνοντας την υπόσχεση μιας χρυσής εποχής: η οικονομία ήταν σταθερή και αναπτυσσόμενη, η κοινωνική ειρήνη φαινόταν δυνατή και η τεχνολογία έδειχνε καλοπροαίρετη. Όμως τα τελευταία χρόνια τα πράγματα άλλαξαν. - Γνωρίζουμε από καιρό τι πρέπει να γίνει για να σωθεί ο κόσμος από την κλιματική καταστροφή. Γιατί συνεχίζουμε στον δρόμο της αυτοκαταστροφής; - Ο τεράστιος πλούτος των Ηνωμένων Πολιτειών θα έπρεπε να έχει τη φτώχεια ιστορική περιέργεια. Γιατί αυξάνεται η εισοδηματική ανισότητα και η μάστιγα της φτώχειας αυξάνεται; - Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο θέλει να ζει σε μια κοινωνία με δημοκρατικές αξίες. Γιατί η δημοκρατία υποχωρεί; - Γιατί είναι τόσο δύσκολο να αποκτήσουμε -και να διατηρήσουμε- τον κόσμο που θέλουμε; Ο Ben Ansell, ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς επιστήμονες, απεικονίζει γλαφυρά πώς οι συλλογικοί μας στόχοι -δημοκρατία, ισότητα, αλληλεγγύη, ασφάλεια και ευημερία- υπονομεύονται από πολιτικές παγίδες και γιατί το σημερινό πολιτικό τοπίο είναι τόσο ταραχώδες. Θέλουμε ισότητα, αλλά δεν χαρίζουμε τον δικό μας πλούτο. Θέλουμε αλληλεγγύη, αλλά είμαστε πολύ καλοί να τη λαμβάνουμε παρά να την προσφέρουμε. Θέλουμε ασφάλεια, αρκεί όμως να μην περιορίζει την ελευθερία μας. Και θέλουμε να τερματίσουμε την κλιματική κρίση, αλλά θέλουμε και ευημερούσα οικονομία. • Θέλουμε, λοιπόν, να πετύχουμε τους συλλογικούς στόχους, αλλά στην πράξη δεν τους υποστηρίζουμε. Το προσωπικό μας συμφέρον υπερισχύει και η μια παγίδα ενισχύει την άλλη: η δημοκρατία των πόλωσης επιδεινώνει την ανισότητα, ένα άγνωστο δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας επιδεινώνει την εγκληματικότητα, η δραματική κλιματική αλλαγή απειλεί την παγκόσμια ειρήνη. • Αντλώντας παραδείγματα από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι το Brexit και χρησιμοποιώντας τη δική του πρωτοπόρα έρευνα -γιατί η δημοκρατία ευδοκιμεί κάτω από μεγάλη ανισότητα και πώς η αυξημένη πολιτική και κοινωνική ισότητα μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ταξική ανισότητα-, ο Ansell αποτυπώνει με ξεκάθαρο τρόπο πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από τις πολιτικές παγίδες, πώς μπορεί η πολιτική να πετύχει

Το παρόν βιβλίο στην πραγματικότητα είναι δύο βιβλία σε συσκευασία ενός. Το Πρώτο Μέρος με τίτλο “Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον Κόσμο”, γραμμένο από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Σταύρο Λυγερό, είναι μία μελέτη για τη γεωπολιτική, διπλωματική, στρατιωτική και γεωοικονομική διάσταση της ουκρανικής κρίσης. Το συμπέρασμα της μελέτης, όπως λέει και ο τίτλος της, είναι ότι αυτός ο πόλεμος, όποια κι αν είναι η κατάληξή του, θα αλλάξει ποιοτικά το διεθνές σύστημα, ο Κόσμος θα είναι γεωπολιτικά και γεωοικονομικά διαφορετικός. Είναι ορατή διά γυμνού οφθαλμού η διαδικασία μετάβασης από τη σημερινή παγκοσμιοποίηση σε ένα νέο διπολισμό, όπου στη μία πλευρά θα είναι η Δύση και στην άλλη το αναδυόμενο ευρασιατικό πλαίσιο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν προϊόν της υποφώσκουσας αυτής τάσης, αλλά η εκδήλωσή του επιταχύνει και ριζοσπαστικοποιεί τις εξελίξεις προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Με αυτή την έννοια, θα έχει πολύ μεγαλύτερη επίπτωση από όση είχαν οι μεγάλοι πόλεμοι μετά το 1945 (Κορέα, Βιετνάμ, Αφγανιστάν, Ιράκ). Το Δεύτερο Μέρος με τίτλο “Οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών-Ρώσων στην Ιστορία”, γραμμένο από τον δρα Σωτήρη Δημόπουλο (πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Κιέβου) είναι η μοναδική μελέτη στην ελληνική βιβλιογραφία για το πώς διαμορφώθηκαν οι όποιες φυλετικές και εθνικές ταυτότητες στον γεωγραφικό χώρο της Ουκρανίας κατά τη διάρκεια της τελευταίας χιλιετίας, από όταν δηλαδή αρχίζουν να συγκροτούνται στην περιοχή κάποια προπλάσματα κρατικής οντότητας. Αν και σαφώς διακριτές, οι δύο μελέτες είναι συμπληρωματικές, με την έννοια ότι τα σύγχρονα γεγονότα αποκτούν μία άλλη ερμηνευτική πληρότητα εντασσόμενα στο ιστορικό πλαίσιό τους. Μπορεί έτσι ο αναγνώστης να κατανοήσει την πολυπλοκότητα και τις διακυμάνσεις που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις των σημερινών εμπολέμων, Ουκρανών και Ρώσων, αντιλαμβανόμενος ότι η έννοια της “ουκρανικότητας” μέχρι και πριν από μερικά χρόνια δεν είχε το ίδιο περιεχόμενο και γεωπολιτικό πρόσημο για όλους τους Ουκρανούς.

Πυρ, Γυνή και Θάλασσα! Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις στον κόσμο. Όμως εμείς σήμερα θα ασχοληθούμε με τη Γυναίκα! Αυτό το θαύμα της φύσης, το οποίο δημιουργεί ζωή, αποτελεί στόχο για τους περισσότερους άνδρες και κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας.

Ο Λέων Τολστόι γεννήθηκε στο κτήμα Γιάσναγια Πολιάνα το1828 και από μόνη της η τοποθεσία, που σημαίνει Φωτεινό Ξέφωτο, προδίκαζε το φως της γνώσης που θα ξεπηδούσε μέσα από αυτή την έκταση. Ένα φως τόσο δυνατό που έφτασε σε κάθε γωνιά της γης και δεν έχει χάσει τη λάμψη του έως σήμερα. Τα μεγάλα του έργα είναι, αναμφισβήτητα, το σημείο αναφοράς, αλλά κάτω από αυτά υπάρχουν πολλά που μπορούν να μας διδάξουν. Η ζωή του, από μόνη της, είναι ένα ολόκληρο «μάθημα» για το πώς μπορείς να χάσεις το δρόμο σου, να τον ξαναβρείς και τελικά να παραμείνεις ανήσυχος μέχρι την τελευταία πνοή σου. Πίστευε στην αφύπνιση και θεωρούσε πως το κυρίαρχο όπλο της εξουσίας είναι ο «υπνωτισμός» του πλήθους. Θέλησε να διαμοιράσει τη γνώση μέσω «λογοτεχνικών εφημερίδων» όταν συνειδητοποίησε πως τα βιβλία δεν μπορούσαν να φτάσουν στην πλατιά μάζα των ανθρώπων. Το «Δεν μπορώ να σωπάσω» ήταν μια κραυγή για τη θανατική ποινή, για τη βία της εξουσίας και είναι αδιανόητο το πόσο αφορά το σήμερα.

Το έργο του John Locke "Δύο πραγματείες περί κυβερνήσεως" αποτελεί όχι μόνο τη βασική έκθεση της πολιτικής θεωρίας του Άγγλου φιλοσόφου, αλλά και ένα από τα κλασικά κείμενα της ευρωπαϊκής πολιτικής παράδοσης. Σε αυτό θεμελιώνεται η πολιτική ιδεολογία που έγινε γνωστή με το όνομα φιλελευθερισμός και η οποία εδώ και αιώνες επιδρά αποφασιστικά στη διαμόρφωση των δυτικών κοινωνιών. Ο Locke, αφού αναίρεσε στην "Πρώτη Πραγματεία" την επιχειρηματολογία του Sir Robert Filmer υπέρ της ελέω Θεού απολυταρχίας, στη Δεύτερη Πραγματεία προχωρεί στην ανάπτυξη μιας διαφορετικής, και τολμηρής στις συνεπαγωγές της, θεωρίας της πολιτικής νομιμότητας, του χαρακτήρα της κοινωνίας και της οργάνωσης της πολιτείας. Στο έργο αυτό επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τις βασικές έννοιες της πολιτικής θεωρίας -όπως την έννοια της φυσικής κατάστασης των ανθρώπων, της ιδιοκτησίας, του κοινωνικού συμβολαίου, του χαρακτήρα της πολιτείας και των θεσμών που την απαρτίζουν, καθώς και τις σχέσεις των εξουσιών μεταξύ τους- με κανονιστικό αίτημα την αξία της ελευθερίας και την περιφρούρηση των δικαιωμάτων του ατόμου. Εισάγει πρώτος την ιδέα της εξουσίας ως καταπιστεύματος, τη διάκριση των εξουσιών και την ιδέα της επανάστασης στις περιπτώσεις που οι φορείς της εξουσίας παραβιάζουν το καταπίστευμα και καταπατούν τη διάκριση των εξουσιών. Η ελληνική έκδοση συνοδεύεται από εκτενή εισαγωγική μελέτη και σχόλια, καθώς και από βιβλιογραφικές αναφορές που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη να εμβαθύνει στη μελέτη τόσο του έργου αυτού όσο και της φιλελεύθερης πολιτικής παράδοσης γενικότερα.

Με τις Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης οι εκδόσεις Τόπος παρουσιάζουν στο ελληνικό κοινό τον Μάικλ Όουξοτ (1901-1990), καθηγητή πολιτικής επιστήμης στο London School of Economics and Political Science. Ο Όουξοτ είναι πολύ γνωστός στον αγγλόφωνο κόσμο και το έργο του προξενεί μεγάλο ενδιαφέρον. Απόδειξη του ενδιαφέροντος για τη σκέψη του είναι η έκδοση της πεντάτομης σειράς των Επίλεκτων Έργων του στα αγγλικά. Ο δεύτερος τόμος αυτής της σειράς περιλαμβάνει και τις ανά χείρας Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης, που δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά το 2006.

Γιατί, όμως, θα διάβαζε κάποιος σήμερα τις Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης του Μάικλ Όουξοτ; Τι έχουν να προσφέρουν μισό αιώνα μετά τη συγγραφή τους;  Παρά την ηλικία τους και παρά τις ιδιαιτερότητές τους (ή μάλλον χάρη σε αυτές), οι Διαλέξεις του Όουξοτ δεν μοιάζουν με παρόμοιες συνθέσεις, εισαγωγές ή εγχειρίδια. Η μοναδικότητα οφείλεται σε πολλές επιμέρους αρετές, αλλά κυρίως στον απλό, κατανοητό και πειστικό τρόπο με τον οποίο ο Όουξοτ αντιλαμβάνεται τόσο την πολιτική σκέψη όσο και την ιστορία της.  Απαλλαγμένες από δυσνόητα θεωρητικά σχήματα και περίπλοκες ορολογίες, οι Διαλέξεις του Όουξοτ καθιστούν κατανοητές τις πολιτικές αντιλήψεις άλλων εποχών, ενόσω περιγράφουν τις ιστορικές συνθήκες που τις διαμόρφωσαν. Εξετάζουν τις διερωτήσεις για τη νομιμοποίηση της εξουσίας που απασχόλησαν την πολιτική σκέψη (α) των αρχαίων Ελλήνων, (β) των Ρωμαίων, (γ) των Ευρωπαίων των Μεσαιωνικών Χρόνων, και (δ) των Ευρωπαίων των Νεότερων Χρόνων. Οι Διαλέξεις, διατυπωμένες σε στρωτή και διαυγή γλώσσα, αποτελούν ένα ελκυστικό και στοχαστικό κείμενο, με γλαφυρές νοητικές αναλογίες, αναπάντεχες ανατροπές παραδεδεγμένων αντιλήψεων και διεισδυτικές ιστορικές ερμηνείες.