Language matters

Κύριος στόχος αυτού του βιβλίου είναι να βοηθήσει τους μαθητές της ελληνικής γλώσσας να εμπεδώσουν, να εμπλουτίσουν και να διευρύνουν το ενεργό λεξιλόγιό τους. Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την περαιτέρω κατάκτηση της ελληνικής γλώσσας μέσω της κατανόησης πιο σύνθετων δομών της, καθώς και για την περαιτέρω εμβάθυνση σ' αυτή.

Κείμενα για τη γλώσσα, για τις στάσεις απέναντι στη σημερινή γλώσσα, και ιδιαίτερα στις παλαιότερες μορφές της· κείμενα για την εξελικτική πορεία της γλώσσας, για την εξέλιξη μέσα από τα λάθη..." Έτσι άρχιζε ο πρόλογος του πρώτου τόμου, που ισχύει ως ένα βαθμό και για τον δεύτερο αυτόν τόμο. Αν υπάρχει κάποια διαφορά είναι ότι ο πρώτος τόμος επικεντρώθηκε στην "εξέλιξη μέσα από τα λάθη...", με κείμενα, όπως συνέχιζε η ίδια εκείνη εισαγωγική παράγραφος, "για τα λάθη και τη συχνά ακαταμάχητη λογική τους, κείμενα που παρακολουθούν την εξελικτική πορεία του λάθους, τις αλλαγές στη γλώσσα γενικότερα, κείμενα που θα επιχειρήσουν να βαδίσουν μέσα από λάθη και περίπλοκα συντακτικά, κυρίως, φαινόμενα". Αντίθετα, αλλά στην ουσία συνοδευτικά ή συμπληρωματικά, ο δεύτερος τόμος καθυστερεί περισσότερο σε θεωρητικά ζητήματα, όπως η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών, ιδίως σε συνάρτηση με τα νέα ελληνικά, το ζήτημα των τόνων και η ιστορία του από τους αρχαίους χρόνους, η εξέλιξη της ιστορικής ορθογραφίας κτλ. [...] (από τον πρόλογο του βιβλίου)

Η βασική ιδέα πάνω στην οποία εδράζεται το παρόν βιβλίο είναι η αμφισβήτηση της μηχανιστικής δυτικής αντίληψης για την εξέλιξη. Εφ' όσον εκ των πραγμάτων αποδεικνύεται ότι η εξέλιξη ενός λεξιλογικού τύπου δεν συνεπάγεται την εξαφάνιση αυτού από τον οποίο προήλθε (πρβλ. την συνύπαρξη του "θέλω να" και του "θα") είναι καθ' όλα δυνατό και αναμενόμενο η νεοελληνική να διατηρεί πρωτογενείς τύπους, παλαιότερους των αττικών ή και των ομηρικών. Ανοίγει, επομένως, ο δρόμος για αναθεώρηση των θεσφάτων που έχουν καθορίσει την εθνική και πολιτισμική μας συνείδηση, και για την ανάδειξη της εξέχουσας σημασίας της γλωσσικής μας κληρονομιάς, γραπτής και προφορικής, στην προώθηση της εθνικής αλλά και πανανθρώπινης αυτοσυνειδησίας.

"Όσοι ασχολούνται συστηματικά με το γραπτό λόγο διαπιστώνουν καθημερινά ότι στα κείμενα της σύγχρονης γραπτής επικοινωνίας κυριαρχεί ή η αυθαιρεσία στη χρήση των σημείων στίξης ή, το χειρότερο, η πλήρης απουσία της στίξης. Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να παρουσιάσει από μια διαφορετική οπτική τη χρήση της στίξης στο γραπτό λόγο. Μελετώντας το ρόλο των σημείων στίξης σε ποικίλες μορφές σύγχρονων κειμένων οδηγεί το χρήστη της γλώσσας να αντιληφθεί ότι τα σημεία στίξης δεν είναι περιττά ή ενοχλητικά σημεία του γραπτού λόγου, αλλά συστατικό στοιχείο μιας ποιοτικής γραπτής επικοινωνίας."

.

Το βιβλίο αυτό εστιάζει την προσοχή στα κυριότερα κεφάλαια και στα προβλήματα που συνδέονται με τα συχνότερα σήμερα γραμματικά, ορθογραφικά, εντέλει γλωσσικά και εκφραστικά λάθη. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο δεν επιμένει τόσο σε γραμματικούς τύπους και απαρίθμηση κανόνων. Έχει ως στόχο να ξαναβρεί την επαφή της γραμματικής με τη γλώσσα, ως ζωντανό και εξελισσόμενο οργανισμό. Τη γλώσσα ως καθημερινή ανάγκη για σωστή έκφραση, μακριά από τη λεξιπενία, που δυστυχώς μας διακρίνει πλέον, αλλά και από τις τόσες γλωσσικές αγκυλώσεις, τα λάθη ή την αμηχανία που συναντάμε σχεδόν παντού γύρω μας. Μέσα από καθημερινά κείμενα και παραδείγματα προτάσεων και εκφράσεων εντοπίζει τα συνηθέστερα λάθη, ώστε να οδηγήσει σε μια πλούσια, χειμαρρώδη και χωρίς "στρεβλώσεις" της γλώσσας γραπτή και προφορική έκφραση. Αντιμετωπίζει λοιπόν τη γραμματική όχι ως αποκομμένη και αποστεωμένη "γνώση", αλλά ως έναν από τους πυλώνες στη διαδικασία ουσιαστικής εκμάθησης της γλώσσας. Χωρίζεται σε τρία μεγάλα κεφάλαια, με μια διαίρεση που επιλέχθηκε σκόπιμα, για να δίνει συγχρόνως αυτοτέλεια αλλά και ενότητα στο όλο εγχείρημα: κανόνες και πίνακες -ποικιλία ασκήσεων (άλλες λιγότερο κι άλλες περισσότερο "σχολικές", για να δίνεται η δυνατότητα επιλογής)- χρήσιμο συμπληρωματικό υλικό. Τέλος, σε ξεχωριστό ένθετο, υπάρχει διόρθωση των ασκήσεων. Αποτελεί ένα χρηστικό εργαλείο και παράλληλα μια εκπαιδευτική πρόταση, κυρίως για μαθητές και καθηγητές Γυμνασίου, στο πλαίσιο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος ή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Δεν περιορίζεται όμως σ' αυτό το κοινό. Απευθύνεται και σε ενήλικες, Έλληνες και ξενόγλωσσους, που για τη δουλειά τους, τη βοήθεια προς τα παιδιά τους και χίλιους δυο άλλους λόγους, επιθυμούν τη σωστή χρήση της γραμματικής και της γλώσσας. Σ' αυτό το κοινό παραδίδεται, με διάθεση για προσθήκες και βελτιώσεις

Το βιβλίο αυτό αποτελεί επανέκδοση, με πολλές διορθώσεις, της λεγόμενης "Μεγάλης" ή "Κρατικής" Νεοελληνικής Γραμματικής (έκδοση του ΟΕΣΒ, 1941), που είχε συνταχτεί από επιτροπή με πρόεδρο και εισηγητή το Μανόλη Τριανταφυλλίδη, και μέλη τους Κ. Καρθαίο (Κλέανδρο Λάκωνα), Θρασύβουλο Σταύρου, Αχελλέα Τζάρτζανο, Βασίλειο Φάβη και Νικόλαο Ανδριώτη. Πρόκειται για την πληρέστερη και εγκυρότερη ως σήμερα γραμματική της δημοτικής, σταθμό στη μελέτη της νεοελληνικής γλώσσας και στην ιστορία της νεοελληνικής παιδείας και του μαχόμενου δημοτικισμού. Κατά την ανατύπωση η γενική μορφή του βιβλίου παρέμεινε η ίδια, ενώ σε επίμετρο σημειώνονται οι ελάχιστες διαφορές και αποκλίσεις από τη νέα γραμματική του ΟΕΔΒ που διδάσκεται στα σχολεία και ισχύει γενικά για τις δημόσιες υπηρεσίες.

[...] Ο σκοπός του βιβλίου δεν είναι να βρει την αρχή, την πηγή της νεοελληνικής στιχουργίας και να παρακολουθήσει την ιστορία της, ούτε να δώσει οδηγίες στους στιχουργούς πως να συνθέτουν τους στίχους τους· είναι να διατυπώσει, όσο μπορεί πιο απλά και καθαρά, τους νόμους που βγαίνουν από την απροκατάληπτη εξέταση των νεοελληνικών μετρικών φαινομένων, να μιλήση για το χαρακτήρα των νεοελληνικών στίχων, όπως παρουσιάζονται διαμορφωμένοι στο λαϊκό τραγούδι και στην προσωπική ποιίηση, και να τους ταξινομήση με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους, που είναι, πρώτο, ο ρυθμός και, δύτερο, μη σημασία μικρότερη, ο αριθμός των συλλαβών τους. Και έπειτα να δώση στον αναγνώστη τις αναγκαίες πληροφορίες για την ομοιοκαταληξία, για τα στροφικά συστήματα και για τα ποιήματα που έχουν σταθερή μορφή.[...]

Οδηγός της νεoελληνικής γλώσσας, α΄ μέρος