Γιώργος Σεφέρης

Often compared during his lifetime to T.S. Eliot, whose work he translated and introduced to Greece, George Seferis is noted for his spare, laconic, dense and allusive verse in the Modernist idiom of the first half of the 20th century. At once intensely Greek and a cosmopolitan of his time (he was a career-diplomat as well as a poet), Seferis better than any other writer expresses the dilemma experienced by his countrymen then and now: how to be at once Greek and modern. The translations that make up this volume are the fruit of more than forty years, and many are published here for the first time. 

Il premio Nobel per la Letteratura 1963 e stato assegnato a Ghiorgos Seferis "per la sua scrittura essenzialmente lirica, ispirata a un profondo senso del mondo greco e delta sua cultura".Ghiorgos Seferis, raffinato intellettuale, conoscitore tanto delle letterature classiche quanto delle correnti culturali contemporanee, e poeta greco tra i piu noti. I due Discorsi pronunciati a Stoccolma in occasione del conferimento del premio Nobel per la Letteratura nel 1963, ancora sorprendentemente attuali, presentano uno straordinario interesse per quanto attiene alia concezione che il poeta ebbe della grecita, della tradizione culturale del suo Paese, e soprattutto della lingua. 

Σε δύο τόμους, συνολικής έκτασης 1.000 σελίδων, υπό τον τίτλο «Αγαπητέ μου Γιώργο», κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίκαρος η αναμενόμενη από χρόνια αλληλογραφία του Γιώργου Σεφέρη με τον Γιώργο Κ. Κατσίμπαλη, τον «κολοσσό του Μαρουσιού» κατά τον Henry Miller. Οι δύο συνονόματοι αλληλογράφοι αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα ισόβιας φιλίας και εκατέρωθεν αφοσίωσης και έχουν παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση, την προβολή και την διεθνή αναγνώριση της νεότερης λογοτεχνίας μας.

Από τα χρόνια των σπουδών τους στο Παρίσι κατά τη δεκαετία του 1920 μοιράζονται την κοινή αγάπη τους για τις δύο μείζονες προσωπικότητες της εποχής εκείνης, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωστή Παλαμά, ενώ παράλληλα σχεδιάζουν και ονειρεύονται τη ριζική ανανέωση του λογοτεχνικού σκηνικού στην Ελλάδα. Η αλληλογραφία τους καλύπτει το χρονικό διάστημα 1924-1970 και συνιστά ένα εκτενές χρονικό των κοινωνικών και πνευματικών συνθηκών της χώρας μας κατά την περίοδο αυτή, παρέχοντας πληθώρα στοιχείων και πληροφοριών τόσο για για την ιδιωτική ζωή όσο και για τη δημόσια παρουσία των δύο ανδρών, αλλά και πολλών άλλων συγγραφέων.

Η παρούσα αλληλογραφία είναι η εκτενέστερη από όλες τις σεφερικές αλληλογραφίες που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα και συμπληρώνει με άγνωστα έως τώρα στοιχεία την ποιητική και δημιουργική πορεία του Σεφέρη, καλύπτοντας «εκ των ένδον» κενά η προσκομίζοντας νέες εκδοχές για λιγότερο γνωστά γεγοντότα και περιστατικά. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος του Κατσίμπαλη στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής γενιάς του 1930, η εξίσου καθοριστική συμβολή του στη μετάφραση της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε αγγλική γλώσσα, καθώς και οι πολύτιμες υπηρεσίες που πρόσφερε ο ίδιος με την έκδοση και διεύθυνση σημαντικών λογοτεχνικών περιοδικών, όπως το προπολεμικό Τα Νέα Γράμματα και η μεταπολεμική Αγγλοελληνική Επιθεώρηση.

Ένα καλοκαιρινό δειλινό του 1986 στο αυλιδάκι με τη ραδινή λεύκα της οδού Άγρας 20, παρουσία του Γιώργου και της Λένας Σαββίδη, η Μάρω Σεφέρη, με το βλέμμα βουρκωμένο, μου εμπιστεύτηκε το σώμα των επιστολών που είχε ανταλλάξει με τον ποιητή κατά την τετραετία 1936-1940. Ομογνωμονήσαμε πάραυτα και στα τρία καίρια σημεία που αφορούσαν στον καταρτισμό της έκδοσης. Πρώτον, τα κείμενα θα δημοσιεύονταν δίχως περικοπές. Τι να περικόψεις άλλωστε από τα λόγια των ερωτευμένων; Δεύτερον, ο σχολιασμός δεν θα ήταν φορτικός παρά θα περιοριζόταν στα απολύτως αναγκαία. Τρίτον, επειδή ένιοι από τους δευτεραγωνιστές της cause celebre ζούσαν τότε ακόμη, θα απέφευγα να αναρριπίσω τα ζώπυρα, πείσματα και γινάτια, που υποβόσκουν σε γεροντικές ψυχές. [...] (από τον πρόλογο στη 2η έκδοση του Μ.Ζ. Κοπιδάκη)

[...] Δεν πιστεύω ότι οι προσωπικές αλληλογραφίες πρέπει να εκδίδονται. Κοινοποιούν κάτι που αφορά τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις εξάρσεις ή την καθημερινότητα, τις σχέσεις γενικά, δύο ατόμων. Οι ερωτικές ή συζυγικές μάλιστα από αυτές, όχι σπάνια, συντηρούν την αδιακρισία της κλειδαρότρυπας και, συχνά, διαλύουν τους μύθους. Ένα υλικό προορισμένο για διμερή επικοινωνία εκτίθεται στα μάτια εκατοντάδων ανθρώπων, ενδιαφερόμενων ή απλώς περίεργων, φιλέρευνων λογίων ή επιπόλαιων αναγνωστών. Τα πράγματα αλλάζουν βέβαια στην περίπτωση που έχουμε εκφρασμένη την επιθυμία και των δύο ή τουλάχιστον του ενός από τους αλληλογράφους για τη δημοσίευση των επιστολών τους. Αυτό συμβαίνει στην "Αλληλογραφία" της Μάρως και του Γιώργου Σεφέρη της οποίας ο πρώτος τόμος, τα ερωτικά-προσυζυγικά γράμματα, με επιμέλεια του καθηγητή Μιχάλη Κοπιδάκη, κυκλοφόρησε το 1989, ενώ ακόμη η Μάρω Σεφέρη ζούσε. Ο ίδιος επιμελητής είχε ξεκινήσει την επεξεργασία και του παρόντος δεύτερου τόμου, τα συζυγικά γράμματα, για τα οποία είχε κρατήσει κάποιες υποτυπώδεις σημειώσεις που μου ενεχείρισε όταν λίγα χρόνια αργότερα, λόγω δικού του επαγγελματικού φόρτου, ανέλαβα την επιμέλεια της έκδοσης, με πρόταση της Μάρως και άμεση συνεργασία μαζί της. [...] Ο δεύτερος τόμος της "Αλληλογραφίας" της Μάρως και του Γιώργου Σεφέρη, που περιλαμβάνει 217 αλληλογραφικά τεκμήρια (επιστολές, τηλεγραφήματα, κάρτες, σημειώματα, ημερολογιακές καταγραφές με τη μορφή επιστολής) είναι η πρώτη αμφίπλευρη συζυγική επιστολογραφία νεοέλληνα λογοτέχνη. [...] Αλλά και αριθμητική πρωτιά διεκδικεί στο σύνολό της η αλληλογραφία του ζεύγους Σεφέρη σε σύγκριση με τις άλλες αλληλογραφίες του ποιητή, όσες έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα· περιέχει 392 γράμματα (175 ο πρώτος τόμος και 217 ο δεύτερος). [...] (από τον πρόλογο της Μαρίας Στασινοπούλου)

"Η αλληλογραφία της συλλογής αυτής, γραμμένη σχεδόν αποκλειστικά στα αγγλικά, καλύπτει μια περίοδο είκοσι ετών : αρχίζει ένα χρόνο πριν από την προσωπική μου γνωριμία με τον Γιώργο Σεφέρη και τελειώνει λίγο πριν τη μοιραία αρρώστια του ποιητή το καλοκαίρι του 1971. Κατά τη διάρκεια του '50, η αλληλογραφία είναι μάλλον αραιή και εστιάζεται σε δύο κυρίως δύο θέματα : στην προσπάθειά μου να μάθω από τον ποιητή ό,τι μπορούσα για το εργο του ενόσω δούλευα τη διδακτορική μου διατριβή στην Οξφόρδη και, αργότερα μέσα στην ίδια δεκαετία, στη συνεργασία μου με τον Philip Sherrard στη μετάφραση και παρουσίαση μιας εκλογής ποιημάτων του Σεφέρη για την ανθολογία μας Six Poets of Modern Greece.
Κατά τη δεκαετία του '60, η αλληλογραφία γίνεται πυκνότερη και διαμορφώνεται από μια σειρά γεγονότων που επέβαλαν πιο συχνή επικοινωνία. Ανάμεσα σ' αυτά είναι η απονομή του Βραβείου Νόμπελ στον σεφέρη το 1963, ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του σε αγγλική μετάφραση την οποία ο Sherrard κι εγώ αρχίσαμε το 1964, το ταξίδι του Σεφέρη στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανακήρυξή του ως επίτιμου Διδάκτορος του Πανεπιστημίου του Πρίνστον το 1965, η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και η επιβολή της λογοκρισίας από τη δικτατορία των συνταγματαρχών που ακολούθησε το πραξικόπημα του Απριλίου του 1967, η διαμονή του Σεφέρη στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών στο Πρίνστον το 1968 και η εσωτερική του σύγκρουση προκειμένου να καταστεί η συνείδηση της χώρας του καθώς και η προετοιμασία, στο διάστημα του 1969, μιας εκτενούς συνέντευξης για τη σειρά Pariw Review.
Η αλληλογραφία των αρχών της δεκαετίας του '70 είναι ίσως η πιο περιστασιακή και, κατά κάποιον τρόπο, η πιο προσωπική. [...]" (Edmund Keeley)
Η έκδοση περιλαμβάνει εκτενή εισαγωγή του Edmund Keeley, μεγάλο αριθμό φωτογραφιών του Γ. Σεφέρη καθώς και του χειρογράφου της "Δήλωσης '68" και επίμετρο με επιστολές των Eugene McCarthy, T.S. Eliot, Henry Miller, Philip Sherrard, Robert Keeley, Μαρώς Σεφέρη κ.ά., που σχετίζονται με το θέμα.

Hπαρούσα έκδοση περιλαμβάνει τις δύο εμβληματικές ομιλίες του Γιώργου Σεφέρη με αφορμή την απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, σε τρείς γλώσσες. Tα δύο αυτά κείμενα επιβεβαιώνουν το άσβεστο πνευματικό πάθος του ποιητή για τον Τόπο, τη Γλώσσα και τη ζωντανή Παράδοση. This edition includes the two landmark speeches of Giorgos Seferis on the occasion of the award of the Nobel Prize for Literature, in three languages. These two texts confirm the poetʹs unquenchable intellectual passion for his Land, his Language and living Tradition. La présente édition comprend les deux discours emblématiques de Giorgos Seferis à l' occasion de l' attribution du prix Nobel de littérature, en trois langues. Ces deux textes confirment la passion intellectuelle inextinguible du poète pour la Terre, la Langue et la Tradition vivante.

Κεφάλαιο 3

ΘΑ ΗΘΕΛΑ τώρα προτού τελειώσω, να συνοψίσω τη γνώμη μου για την αξία του βιβλίου του Μακρυγιάννη. Ακούσατε λίγες περικοπές του. Είναι ελάχιστες και ανεπαρκείς. Αλλά θα σας δώσουν οπωσδήποτε μιά μικρή βάση για να κρίνετε την ιδέα μου, που είναι η ακόλουθη: Ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος, γιατί έχομε τον Παπαδιαμάντη.

Ας αναλογιστούμε για μια στιγμή τι εννοούμε όταν λέμε πεζός λόγος. Εδώ και κάμποσες δεκαετίες, οι ποιητές πήραν την άδεια να μη χρησιμοποιούν κανονικά τα εξωτερικά και χοντρά γνωρίσματα της ποίησης -δεν ήταν άλλωστε διόλου γνωρίσματα- όπως οι ρίμες και ο παλιός μνημοτεχνικός στίχος. Αυτό δε σημαίνει φυσικά πως η διάκριση ανάμεσα στον ποιητικό και τον πεζό λόγο έπαψε να υπάρχει. Έγινε απεναντίας πιο ουσιαστική. Η ποίηση είναι ένα είδος χορού, η πρόζα είναι, και πρέπει να είναι, ένα βάδισμα που μας οδηγεί κάπου. Με την πρόζα που σας διαβάζω τώρα προσπαθώ να σας οδηγήσω, περπατώντας στο πλάϊ σας, για νά ιδήτε τι πράγμα είναι αυτός ο Μακρυγιάννης, όπως αν σας δεχόμουνα σε μια άγνωστή σας πολιτεία. Αν είχα να γράψω ένα ποίημα που να εκφράζει τον Μακρυγιάννη δε θα ήταν διόλου το ίδιο. Θα κοίταζα να γράψω τρεις γραμμές ή τρεις σελίδες, συγκεντρώνοντας από την εμπειρία που έχω των εικόνων και των καημών του τόπου μου, τις λέξεις εκείνες που κατά το αίσθημά μου θα σας έδιναν τη συγκίνηση που μου έδωσε, χωρίς ίσως να τον ονομάσω διόλου, αυτόν ή τα πράγματα που ονομάζει. Στην ποίηση, το προηγούμενο βήμα δε χάνεται ποτέ μέσα στο επόμενο, απεναντίας μένει καρφωμένο στη μνήμη ως το τέλος και ακέραιο μέσα στο σύνολο του ποιήματος. Στην πρόζα, κάθε βήμα καταναλίσκεται μόλις τέλειωσε ο προορισμός του, που είναι να προχωρήσουμε. Η μονάδα στην ποίηση είναι η λέξη· είναι ο παράγραφος, είναι η σελίδα που γυρίζουμε σιωπηλά. Η μορφή της και ο ρυθμός της είναι ο δρόμος, καθώς τον ακολουθούμε· και το περιεχόμενό της, τα πράγματα που συνδυάζονται, καθώς τα βλέπουμε προχωρώντας. Γι’αυτό η πρόζα που πάει να χορέψει είναι άσκημη πρόζα -δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα στον κόσμο από την πρόζα που λέγεται «ποιητική»- και όλο το ζήτημα δεν είναι να τη γράψει κανείς ωραία αλλά να τη γράψει σωστά. Και δεν μπορεί να τη γράψει σωστά αν δεν έχει ορισμένα πράγματα να δείξει, που πιστεύει πως είναι αξιόλογα. Αν δεν έχει ένα σημαντικό περιεχόμενο.

«Ένας σπόρος που γυρίζει στον τόπο του, πρόκειται να βλαστήσει. Ένας Έλληνας που γυρίζει στον τόπο του, πρόκειται να βλαστημήσει». [...] Εκείνο που καθολικά διατρέχει το έργο, εκείνο που το καθιστά περισσότερο ενδιαφέρον, πέρα από τη μοναδική του παρουσία στην ποιητική ενασχόληση του Σεφέρη δεν είναι άλλο από την πρόθεση του δημιουργού να εκτιμήσει την ανάγκη του έθνους να ξεπεράσει τον οικειοθελή αποκλεισμό του και να στραφεί πια, με ένα οξυμένο αισθητήριο προς όλες τις κατευθύνσεις, όλες όσες μπορούν να συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό της εγχώριας, ιδεολογικής και πνευματικής παράδοσης. Από τούτο το πρίσμα μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το έργο του Σεφέρη "ελληνικό", με τη διάσταση, την οποία απέδωσε στον όρο ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Το σύμβολο του τίτλου το καθιστά, δίχως αμφιβολία τέτοιο.

Το πεζογράφημα του Γιώργου Σεφέρη "Έξι νύχτες στην Ακρόπολη" εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1974, τρία χρόνια μετά το θάνατό του, σε επιμέλεια του Γ. Π. Σαββίδη, με βάση ένα χειρόγραφο και δύο δακτυλόγραφα που βρέθηκαν στο αρχείο του ποιητή. Και στα δύο δακτυλόγραφα προτάσσεται το ακόλουθο σημείωμα του Σεφέρη: "Το Γενάρη (54), γυρεύοντας να ταχτοποιήσω παλιά χαρτιά, βρήκα ένα φάκελο χειρογράφων των χρόνων 1926-1928. Ήταν κομμάτια από μια αφήγηση αρκετά προχωρημένη, από "μυθιστόρημα", όπως το έλεγα τότε. Αυτά μου έδωσαν την παράτολμη ιδέα να τα συναρμολογήσω και να τα συγκολλήσω με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να διαβαστούν. Έτσι με συνεπήρε η παρούσα εργασία που δεν προορίζω για δημοσίευση. Δουλεύοντάς την, προσπάθησα να μείνω αυστηρά πιστός στα χαρτιά εκείνα και ν αποκλείσω ιδέες και αισθήματα, που θα μου είχαν δημιουργήσει πρόσωπα ή πράγματα, ύστερα από τα 30. Ο καιρός της δράσης είναι τα χρόνια 25-27· τα φεγγάρια είναι το 1928· έκανα γλωσσικές διορθώσεις για λόγους ομοιομορφίας. Περιττό να τονίσω πως όλα τα πρόσωπα είναι πλάσματα της φαντασίας". Γιώργος Σεφέρης, Βηρυτός 15 Αυγούστου 1954