Art

Θα τον παρομοίαζα σαν τον άνθρωπο των Ψαλμών ή σαν κάποιον Προφήτη. Ναι, ο άνθρωπος που προβάλλει μέσα από τους ψαλμούς στέκεται απέναντι στον Θεό του με παλληκαριά. Παλεύει με το Θεό, του παραπονιέται, του φωνάζει, αλλά και πέφτει στα γόνατά του και μετανοεί και κλαίει, επειδή αγαπάει τον Θεό βαθιά μέσα από την ψυχή του και ξέρει πως κι ο Θεός τον αγαπάει και τον παίρνει στα σοβαρά και τον ακούει. Παρόμοια κι ο Προφήτης μπορεί και να αντιστέκεται στο θέλημα του Θεού και να αρνείται να πάει στην αποστολή που του αναθέτει ο Θεός, αλλά νικάει στο τέλος η βαθιά αγάπη του προς τον Θεό του, τον οποίο το ξέρει πως τον έπλασε ελεύθερο και με αξιοπρέπεια. Αυτή τη ρωμαλέα αγάπη για το Θεό έκρυβε μέσα στα στήθια του και ο γενναίος αγιογράφος του Χριστού, ο Αϊβαλιώτης Φώτης Κόντογλου. Η αντρειωσύνη της λαϊκής ψυχής τον άρπαξε από την Ανατολή αρματωμένον με πίστη και φόβο Θεού που βίωσε στ' Αϊβαλί και στο Μοναστήρι του Θείου του, τον οδήγησε στη Δύση να σπουδάσει κοσμική ζωγραφική στο Παρίσι και τον ξαναγύρισε στην Ελλάδα, όπου σπούδασε την Ορθοδοξία, το εικόνισμα, το θυμίαμα και το καντήλι, τα συναξάρια και τις λειτουργίες στα μοναστήρια των Μετεώρων. Εμβίωσε αυτό τον κόσμο της αγιωσύνης κι άρχισε να ζωγραφίζει Αγίους. Τους Αγίους τούς είδε με τα μάτια της ανατολίτικης ψυχής του σαν ιερά θεριά, σαν γίγαντες της πίστης, σαν πολέμαρχους που κατατρόπωσαν το κακό, σαν ανυποχώρητους υπερασπιστές της Ορθοδοξίας. Ενστάλαξε μέσα στα εκφραστικά τους μάτια την άσβεστη φλόγα της λατρείας του Θεού. Πιο κατανυκτικά μάτια δεν ζωγράφισε αγιογράφος. Πιο ανάγλυφες προσωπικότητες Αγίων δύσκολο να βρει κανείς αποδοσμένους με τον χρωστήρα. Έμεινε στην ιστορία ως ο χαρισματικός εξπρεσιονιστής εικονογράφος με τις δυναμικές εκφράσεις των προσώπων. Το χρώμα στα έργα του Κόντογλου έχει κι αυτό κάτι το ιδιαίτερο, το οποίο προσδίδει χαρακτηριστική ταυτότητα στην εικονογραφία του. Αναμιγνύοντας δυο συμπληρωματικά χρώματα, π.χ. προσθέτοντας πορτοκαλί (δηλαδή θερμό) σε λαδί (δηλαδή ψυχρό) πετυχαίνει χρώματα σεμνά, όχι αστραφτερά, αλλά απαλά και κατανυκτικά, τα οποία δίνουν στην όλη σύνθεση ατμόσφαιρα εσωτερικότητας και περισυλλογής. Είναι εικονίσματα που προκαλούν στον προσκυνητή προσευχητική διάθεση. Η κατάνυξη και η εκφραστική δύναμη της ζωγραφικής του, αναδεικνύει τον Φώτη Κόντογλου μοναδικό εικονογράφο, ο οποίος και με την γραφίδα του άφησε πολύ δυνατό λογοτεχνικό έργο και έμεινε βασικός πυλώνας της ορθόδοξης τέχνης του 20ού αιώνα.

"Τα μυθιστορήματά της χαρακτηρίζονται από δύναμη οραματισμού και ποιητική υφή". Ετυμηγορία της Σουηδικής Ακαδημίας. "Η μουσική τζαζ αρχικά δεν απευθυνόταν σε κανέναν άλλο, παρά μόνο στους μουσικούς της. Πάντοτε ήταν καθαρό ποιες ήταν οι οδυνηρές πηγές της. Κι όμως κατορθώνει αυτό που υποτίθεται ότι είναι σύμφυτο με την τέχνη - κάνει πιθανό ένα άλλο πράγμα. Αυτό ακριβώς θέλω να είναι και η δουλειά μου - κάτι προσωπικό για δημόσια κατανάλωση." Τόνι Μόρισον "Το έργο της δεν έχει να κάνει με ιδέες και χαρακτήρες, αλλά, όπως στον Γουίτμαν ή τον Μπέλοου, με μια φωνή και με λέξεις". James Wood, "Weekend Guardian" "Το μυθιστόρημα "Τζαζ" αναφλέγεται με μια ένταση που συναντά κανείς μόνο στην τραγική ποίηση του παρελθόντος και όχι στο σύγχρονο μυθιστόρημα". Marina Warner, "Guardian"

Ένα λεύκωμα-οδοιπορικό στη ζωή και την τέχνη δύο εκ των μεγαλύτερων βρετανών ζωγράφων, του Τζον Κράξτον και Λούσιαν Φρόιντ. Οι δύο διάσημοι ζωγράφοι, εκτός από επιστήθιοι φίλοι, έζησαν και κάποια χρόνια στον Πόρο, όπου και φιλοτέχνησαν έργα γεμάτα φως και γαλήνη, τα λεγόμενα Ποριώτικα, που υπήρξαν αντιπροσωπευτικά της όλης τους καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ερωτικές σκηνές και οι σιωπηλές αφηγήσεις τους στις παραστάσεις της κόλασης, 13ος - 19ος αιώνας Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι οι ατομικές τιμωρίες των αμαρτωλών στην Κόλαση, όπως αυτές απεικονίζονται στην ορθόδοξη εικονογραφία. Στις παλαιότερες παραστάσεις του είδους, η τιμωρία των αμαρτωλών αποδιδόταν συνοπτικά, δίχως να παρέχονται στοιχεία ή κάποιες ενδείξεις για την αμαρτία την οποία διέπραξαν. Αργότερα, κυρίως στους αιώνες της τουρκοκρατίας, παρατηρείται μια ρεαλιστικότερη απόδοση των ποινών, καθώς νέοι εικονογραφικοί τύποι εμφανίζονται, προβάλλοντας τα επαγγελματικά σύμβολα του τιμωρημένου και τονίζοντας το μέλος του σώματος που διέπραξε το αμάρτημα. Στις παραστάσεις αυτές η εικαστική γλώσσα προτάσσει και αναπαράγει τις ισχύουσες κοινωνικές συμπεριφορές και αντιλήψεις για τον κοινωνικό ρόλο του άνδρα και της γυναίκας και για τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνεται και κατανέμεται η αμαρτία στα δύο φύλα. Στις παραστάσεις των κολασμένων, το μέλος του σώματος που υποφέρει προσδιορίζει και το είδος της αμαρτίας που διαπράχθηκε. [...] Οι ποινές αυτές υπαινίσσονται σαφώς σωματικές ερωτικές πράξεις και είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις κοινωνικές κατασκευές του φύλου και τα στερεότυπα περί ανδρισμού.

[...] Ακολουθώντας την περιοδολόγηση των γλυπτών με βάση τη βιογραφία της γλύπτριας και τη θεματική και μορφολογική κατηγοριοποίησή τους, εξετάζουμε στη συνέχεια τα συμφραζόμενα μέσα στα οποία αναπτύχθηκε το έργο της και την υποδοχή του από την κριτική της εποχής, για να το τοποθετήσουμε ιστορικά και να εντοπίσουμε τις ιδιαιτερότητές του. Εστιάζουμε ειδικότερα σε δύο βασικά ερωτήματα, τα οποία επανέρχονται σε κείμενα κριτικών και ιστορικών τέχνης που χαρακτηρίζουν και αξιολογούν τη γλυπτική παραγωγή της. Το πρώτο αφορά τη θέση της σε σχέση με το δίπολο "μοντερνισμός-παράδοση", που αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη της ελληνικής τέχνης, και το δεύτερο έχει να κάνει με ζητήματα φύλου και έμφυλης ταυτότητας και εστιάζεται στην πορεία της ως γυναίκας καλλιτέχνη αλλά και στην αναπαράσταση γυναικών στο έργο της. [...]

(από το κείμενο του βιβλίου)

Συνδέοντας τον ρόλο του τσαγιού με την αισθητική και πολιτιστική πλευρά της ιαπωνικής ζωής, το πασίγνωστο Βιβλίο του τσαγιού του Κακούζο Οκάκουρα μεταφέρει εδώ και πάνω από έναν αιώνα την ανεξάντλητη κουλτούρα της Ασίας στη Δύση. Οι αναγνώστες καλούνται να ανακαλύψουν μια παράδοση που συνδυάζει την ομορφιά με την απλότητα και να κάνουν ένα ταξίδι από τον κινέζικο Ταοϊσμό ως το βουδιστικό Ζεν, την ιαπωνική δηλαδή τελετή του τσαγιού: μια μαγευτική πρακτική με ποικίλες αρχιτεκτονικές, αγγειοπλαστικές και ανθοκομικές αναφορές, ένα ενιαίο όραμα ζωής και τέχνης που εμπλέκει όλες τις αισθήσεις, ηρεμεί το μυαλό και αναζωογονεί το πνεύμα.

Το βιβλίο του Στέλιου Σκοπελίτη είναι μια σειρά φωτογραφικών πορτρέτων που συνδυάζουν τρία στοιχεία: (α) τη δική του πνευματική και ηθική γενεαλογία, (β) μια επιλογή προσώπων που κατά την κρίση του σημάδεψαν την πολιτιστική ζωή της Ελλάδας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και (γ) τη συναισθηματική του σχέση με μια ομάδα φίλων του. Αυτό που θέλει να φωτογραφίσει είναι το βλέμμα αυτών των ανθρώπων, κάτι άυλο και δυσπρόσιτο που η σύλληψή του δεν μπορεί ποτέ να είναι μόνον προϊόν μίμησης ή ρεαλιστικής αναπαράστασης. Ότι αυτό είναι το θέμα του το δηλώνει ο ίδιος στο εισαγωγικό του σημείωμα και το διατυπώνει πολύ καθαρά, σε δύο γλώσσες, ο τίτλος του βιβλίου: Το Βλέμμα, The Artist's Glance. Στη δεύτερη γλώσσα ο τίτλος παρουσιάζει μια ελάχιστη αλλά αξιοσημείωτη διαφορά: μετά την απροσδιόριστη γενική αναφορά στο βλέμμα, η αγγλική εκδοχή του τίτλου περιορίζει την εμβέλεια της λέξης και δηλώνει ότι οι φωτογραφίες θέλουν να συλλάβουν, να αποτυπώσουν, να καταγράψουν (και τα τρία ρήματα συνοδεύονται από ένα αόρατο ερωτηματικό) το βλέμμα του καλλιτέχνη. Η πρόθεση φαίνεται να δηλώνεται ρητά και να αναφέρεται στα πρόσωπα που φωτογραφίζονται. Αλλά το νόημα αυτής της φράσης δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί και να εφαρμοστεί αποκλειστικά και μόνον σε αυτά τα πρόσωπα. Γιατί το βλέμμα του καλλιτέχνη, αυτό που αποτυπώνουν οι φωτογραφίες, δεν στέκει ποτέ μόνο του, δεν είναι ένα βλέμμα ενικό. Αντίθετα είναι πάντα πληθυντικό και παραπέμπει υπόρρητα σε ένα απροσδιόριστο σύνολο ανθρώπων που, αν και είναι αθέατοι, εκτός κάδρου, είναι, παρ' όλα αυτά, παρόντες και συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις διαδοχικές φάσεις αυτού του εγχειρήματος, από τη σύλληψη και την εκτέλεση του έργου μέχρι τη δημοσίευση και την πρόσληψη των φωτογραφιών.

Ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στον Θόδωρο Αγγελόπουλο από τον Ηλία Μπουργιώτη. Ο καταξιωμένος φωτογράφος, με πολλές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, έκανε την backstage φωτογράφιση των τριών τελευταίων ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου, μεταξύ των οποίων και της τελευταίας, ημιτελούς ταινίας "Η άλλη θάλασσα". Με υλικό, κυρίως από την τελευταία αυτή ταινία, ο φωτογράφος προσπαθεί να αιχμαλωτίσει τη διαχρονικότητα της σκέψης και του έργου του μεγάλου σκηνοθέτη που ξαναέφερε τον σύγχρονο Ελληνικό πολιτισμό στο προσκήνιο παγκόσμια.

Το "Το εγκώμιον της σκιάς" είναι μια πολύ εύγλωττη έκθεση της αντίληψης του Τανιζάκι (1886-1965) -ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Ιαπωνίας- για την ομορφιά, αυτήν της γιαπωνέζικης και κατ' επέκτασιν της ανατολίτικης αισθητικής στις τέχνες και κυρίως στην καθημερινή ζωή. Μας δηλώνει εξαρχής πως η φύση αυτής της ομορφιάς είναι αυτή των σκιών και του ομιχλώδους, πως ο όρος γέννησης και ύπαρξής της είναι το σκοτάδι και η ασάφεια, μια ομορφιά που είναι τέτοια γιατί είναι κρυμμένη, και αμυδρή, μισοϊδωμένη σαν μέσα σε όνειρο, αντίθετα με το αντικείμενο της δυτικής ομορφιάς που πρέπει πριν παραδοθεί στη θέα να στιλβωθεί και να φωτιστεί ολοκληρωτικά γιατί μόνον έτσι θα αναδειχθεί σε όλη του τη δόξα. Η αισθητική αντίληψη της ομορφιάς στις ιαπωνικές τέχνες και τις πρακτικές της καθημερινότητας έχει δοξαστεί και συνοψιστεί σε λέξεις-αξίες όπως το σάμπι, που σημαίνει νηφαλιότητα, μετριοπάθεια, πάλιωμα αισθητικό, πατίνα του χρόνου, ομορφιά της σκουριάς. Όπως το ουάμπι, που είναι η γαλήνια λεπτότητα, το συγκρατημένο γούστο, μια μοναχικότητα και μια θλίψη καλαίσθητες. Αξίες που πάνε χέρι χέρι με τη σκιά και εχθρεύονται καθετί που γυαλίζει και επιδεικνύεται. Η ομορφιά είναι ψυχρή, σκοτεινή και διακριτική. Εγκώμιο και θαυμασμός του μισοσκόταδου, της καπνισμένης και θολής πατίνας που αποκτούν τα αντικείμενα με το πέρασμα του χρόνου. Δοκίμιο με την ιαπωνική έννοια του όρου zuihitsu, δηλαδή ανάμεικτα γραψίματα, πένα ετερόκλητη και χωρίς a priori περιορισμούς του είδους, που αποτελεί όμως ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος, ένα ακόμη μεικτό είδος πρόζας απ' αυτά που οι Ιάπωνες συγγραφείς από πολύ παλαιότερες εποχές τόσο αγαπούν, δοκίμιο χωρίς όμως τη θεωρητική αυστηρότητα που ο όρος υποδηλώνει στη Δύση. Ιδέες και συγκρίσεις ελεύθερες και ετερόκλητες, ποίηση και καθημερινότητα, παραδοξολογία και μαζί οι μεγαλύτερες εκλογικεύσεις του αισθητικού φαινομένου. "Το εγκώμιον της σκιάς" γράφτηκε το 1933, όταν δηλαδή ο Τανιζάκι είχε πλέον ολοκληρώσει τη στροφή του προς την αισθητική και τις παραδοσιακές αξίες του ιαπωνικού πολιτισμού, και είναι ακριβώς ένα δοκίμιο πάνω σ' αυτήν την αισθητική και στην άβυσσο που τη χωρίζει απ' αυτήν της Δύσης. Η έκδοση συνοδεύεται και από 12 έγχρωμες και μαυροάσπρες φωτογραφίες.