Ιστορία

Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε τη δυναμική έκφραση της επιδίωξης των Ελλήνων για την αποτίναξη του μακραίωνου οθωμανικού ζυγού. Ταυτόχρονα, υπήρξε γεγονός με ευρύτερες προεκτάσεις, όχι μόνο στο επίπεδο των πολιτικών και διπλωματικών διεργασιών, αλλά και σε εκείνο της κινητοποίησης της κοινής γνώμης και μεγάλου τμήματος του πνευματικού κόσμου στην Ευρώπη και στην Αμερική. Το σάλπισμα της ελευθε­ρίας συνήγειρε όλο το υπόδουλο γένος. Οι εξεγερμένοι Έλληνες ενώθηκαν απέναντι στον κοινό εχθρό, αλλά δεν άργησαν να διχαστούν, και έτσι να θέσουν σε κίνδυνο την επιτυχία του Αγώνα τους. Η αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους θεμελιώθηκε μεν στις δικές τους νίκες και θυσίες, αλλά δεν θα είχε καταστεί τελεσίδικη δίχως την αποφασιστική παρέμβαση του διεθνούς παράγοντα.

Το 1909 σηματοδότησε την είσοδο της Ελλάδας στον 20ό αιώνα. Το στρατιωτικό κίνημα που πραγματοποιήθηκε στο Γουδί ήταν συνέπεια του άγχους ότι η χώρα, απροετοίμαστη και αδύναμη, έχανε τις εξελίξεις, υστερούσε έναντι των ανταγωνιστών της, των Μεγάλων Δυνάμεων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τη διέξοδο πρότεινε ο Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος κλήθηκε να δώσει συγκεκριμένο περιεχόμενο στην Ανόρθωση. Οι μεταρρυθμίσεις του Βενιζέλου σηματοδότησαν μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας και παρά την έλευση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εθνικού Διχασμού η Ελλάδα ήταν πια μέρος του ευρωπαϊκού 20ού αιώνα.

Η Μικρασιατική Εκστρατεία αποτελεί αναμφισβήτητα το πλέον φιλόδοξο εγχείρημα στη νεοελληνική Ιστορία, εγχείρημα που κατέρρευσε με παταγώδη αποτυχία, εδαφικό ακρωτηριασμό, εκατόμβη θυμάτων, προσφυγοποίηση 1.000.000 και πλέον ανθρώπων. Η αποτυχία όμως του όλου εγχειρήματος οφείλεται μόνο στη δυσκολία του ή και στις εσωτερικές αντιθέσεις ενός πολιτικά, κοινωνικά και γεωγραφικά διαιρεμένου έθνους; Οι αντιθέσεις αυτές προέκυψαν μόνο από ιδεολογικοπολιτικούς λόγους ή πρωτίστως από τον φόβο των κατοίκων της Παλαιάς Ελλάδας για την αναπόφευκτη μετατόπιση του κέντρου βάρους της λήψης των αποφάσεων στις Νέες Χώρες; Μια πιο συνετή πολιτική θα είχε εξασφαλίσει την απρόσκοπτη παραμονή του μικρασιατικού ελληνισμού στις πατρογονικές του εστίες ή πολύ περισσότερο την προσάρτηση της Θράκης, Ανατολικής και Δυτικής; Μακριά από μανιχαϊστικές προσεγγίσεις περί προδοτών-πατριωτών, θεωρίες συνωμοσίας κατά του ανάδελφου έθνους, θεωρίες περί ιμπεριαλιστικού πολέμου, θα δούμε τις βασικές αιτίες που οδήγησαν στην έναρξη και στη συνέχιση της Μικρασιατικής Εκστρατείας - και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση από τους αρχικούς επικριτές της όταν αυτοί ήλθαν στην εξουσία, ενέργεια που δύσκολα μπορεί να αποδοθεί σε συνήθη αθέτηση προεκλογικών υποσχέσεων. Ο συγγραφέας καταδεικνύει επίσης μια αντίφαση που θεωρεί ότι επικρατεί σε μεγάλη μερίδα του επιστημονικού κόσμου: επικροτείται η ιδιαίτερα παράτολμη (έως το 1917) απόφαση για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ κατακρίνεται η διεκδίκηση της περιοχής της Σμύρνης -του μοναδικού σταθερού ανταλλάγματος που προσφέρθηκε για τη συμμετοχή αυτή- και εμφανίζεται ως αυτονόητη η προσάρτηση της Θράκης. Τέλος, αναδεικνύει την έμμεση σύνδεση της Μικρασιατικής Καταστροφής με τις άλλες δύο μεγάλες τραγωδίες, το Κυπριακό και τον Εμφύλιο.

Η Iμπεριαλιστική Εκστρατεία στη Μικρά Ασία και οι ανταγωνισμοί των καπιταλιστικών κρατών στην περιοχή προκάλεσαν δεκάδες χιλιάδες θύματα και ξερίζωσαν εκατομμύρια Ελλήνων, Τούρκων, Αρμενίων κ.ά. Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες έφτασαν στην Ελλάδα και ρίχτηκαν στην πιο σκληρή ταξική εκμετάλλευση. Στην έκδοση, επιμέλειας του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, περιέχεται πλούσιο υλικό για γνωστές και άγνωστες πλευρές αυτού του πολέμου: Καταγράφονται οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και η εμπλοκή της ελληνικής και τουρκικής αστικής τάξης, παρουσιάζεται η «αχαρτογράφητη» δράση των αντιπολεμικών ομίλων στο εσωτερικό του αστικού στρατού, διερευνάται ο βαθμός αποσταθεροποίησης της καπιταλιστικής εξουσίας. Αναδεικνύονται χρήσιμα –για το παρόν και το μέλλον– συμπεράσματα, όπως: - Οι λαοί, με ηγετική δύναμη την εργατική τάξη, σε καμία περίπτωση – επίθεσης ή άμυνας– δεν πρέπει να στοιχίζονται με την αστική τάξη, να εμπιστεύονται τις κυβερνήσεις τους, τα επιθετικά ή τα αμυντικά τους σχέδια, τα οποία είναι άμεσα ή μεσοπρόθεσμα σε βάρος των λαών. - Οι λαοί πρέπει να έχουν επαγρύπνηση κι ετοιμότητα για να οργανώσουν τη δική τους αυτοοργανωμένη άμυνα και αντεπίθεση, ζήτημα που ως καθήκον καθοδηγητικό ανήκει στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Από αυτήν τη σκοπιά αναδεικνύεται ως μοναδική αναγκαιότητα-αρχή για το κομμουνιστικό κίνημα η προετοιμασία του υποκειμενικού παράγοντα στην κατεύθυνση του προλεταριακού διεθνισμού, του διεθνισμού των λαών, έτσι ώστε σε συνθήκες πολέμου τα παιδιά των διαφορετικών λαών να στρέψουν τα όπλα όχι μεταξύ τους, αλλά ενάντια και στις ξένες και στις δικές τους καπιταλιστικές δυνάμεις, στοχεύοντας στην ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας και στην ταξική τους απελευθέρωση.

Έναν αιώνα μετά την πολεμική εμπλοκή της Ελλάδος στην Μικρά Ασία —και εις πείσμα πλειάδος στιβαρών ιστορικών έργων για την Μικρασιατική Καταστροφή— εξακολουθεί να επικρατεί στην ελληνική κοινή γνώμη η μονόπλευρη και μεροληπτική εικόνα που επί δεκαετίες επέβαλαν πολιτικές συγκυρίες και προσωπικές σκοπιμότητες, εικόνα την οποία σήμερα έχει πλήρως ανασκευάσει η ιστορική έρευνα. Tο νέο βιβλίο του Κώστα Μ. Σταματόπουλου, αξιοποιώντας την εγχώρια και την διεθνή βιβλιογραφία, επιχειρεί να δώσει περιεκτικές απαντήσεις σε βασικά ζητήματα του Μικρασιατικού, επιθυμώντας να συμβάλλει στην επικράτηση μιας νηφάλιας ενατένισης των συγκλονιστικών γεγονότων που πραγματεύεται, απαλλαγμένης από ψυχοσυναισθηματική φόρτιση και εμπαθείς αντιπαραθέσεις. Κατά πόσο οι αντικειμενικές συνθήκες δικαιολογούσαν την εμπλοκή της Ελλάδος στην Μικρά Ασία; Ποιες ήσαν οι συνέπειες για την Ελλάδα από την διαπάλη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην Μικρά Ασία; Ποιες οι ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου στις καίριες επιλογές και ποια είναι η άλλη όψη των διπλωματικών του επιτυχιών; Υπήρξε όντως μεταβολή πορείας ως προς το Μικρασιατικό Ζήτημα στην ελληνική κυβερνητική πολιτική, όπως και στην στάση των Δυνάμεων έναντι της Ελλάδος, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920; Ποιος ήταν ο ρόλος του βασιλέως Κωνσταντίνου και ποια η έκταση της ευθύνης των κυβερνήσεων της αντιβενιζελικής παράταξης στην έκβαση της τραγωδίας;

Στο βιβλίο αυτό, αναλύεται διεξοδικά η πολιτική κατάσταση της Ελλάδας λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκόσμιου πολέμου και η ιδιάζουσα φυσιογνωμία του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά- εξηγείται πώς η ελληνική βασιλευομένη δικτατορία, που παρουσίαζε ομοιότητες με την ιταλική βασιλευομένη δικτατορία, επέλεξε να συμπαραταχθεί με τη βρετανική δημοκρατία στον μεγάλο αυτό πόλεμο, ενώ περιγράφονται οι συνθήκες κάτω από τις οποίες οι Έλληνες ενωμένοι απέκρουσαν τη φασιστική επίθεση σε περίοδο επικράτησης του Άξονα στα ευρωπαϊκά πεδία πολέμου.

Η έκδοση περιλαμβάνει τα υλικά της Ημερίδας της Κομματικής Οργάνωσης Αττικής (ΚΟΑ), που πραγματοποιήθηκε στις 23 Νοέμβρη 2019 στην Αίθουσα Συνεδρίων στην Έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό. Από το σύνολο των παρεμβάσεων στην Ημερίδα αναδείχτηκαν πλευρές της δεκαετίας 1940-1949, όπως: - Η στρατηγική του ΚΚΕ και η οργανωτική του πορεία σ' αυτήν την περίοδο. - Η στάση των αστικών πολιτικών δυνάμεων και οι διεθνείς σύμμαχοί τους. - Η συγκρότηση του ΕΛΑΣ στην Αθήνα και τον Πειραιά. - Οι βασικοί σταθμοί στην ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944. - Η δράση του εργατικού κινήματος, η συμβολή των γυναικών και η δράση των καλλιτεχνών. Η έκδοση μπορεί ν' αποτελέσει ένα "βοήθημα" για τη γνωριμία με την ιστορία της περιόδου, την απόκρουση της επιχείρησης παραχάραξης της Ιστορίας και την προσέγγιση βασικών συμπερασμάτων-διδαγμάτων που απορρέουν από την ιστορία της δεκαετίας 1940-1949.

Το 1974 σηματοδότησε το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και την απαρχή μιας εντελώς νέας. Ο μεταβατικός χαρακτήρας του αποτυπώθηκε με τον πιο γλαφυρό τρόπο στις αντιφάσεις του. Ήταν ταυτόχρονα annus horribilis και annus mirabilis. Ολέθριο, διότι το πρώτο μισό του σημαδεύτηκε από την πιο σκοτεινή εκδοχή του δικτατορικού καθεστώτος που προκάλεσε την ανεπανόρθωτη εθνική συμφορά στην Κύπρο, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην κατάρρευσή του. Καταπληκτικό, διότι πάνω στα ερείπια της χούντας ανοικοδομήθηκε με σχεδόν απίστευτη ταχύτητα και οπωσδήποτε με αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα η πιο επιτυχημένη εκδοχή ομαλής δημοκρατικής ζωής στο ελληνικό κράτος. Διευθετήθηκε με τρόπο αδιαμφισβήτητο και κατά συνέπεια οριστικό το χρονίζον πολιτειακό ζήτημα. Επιπλέον, τέθηκαν ξανά οι βάσεις για την ενεργή συμμετοχή της Ελλάδας, στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το 1974 υπήρξε καθοριστικό και σε ένα άλλο επίπεδο. Εκείνο της διαμόρφωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Σχεδόν όλες οι αξιώσεις που εγείρει μέχρι σήμερα η Τουρκία έναντι της Ελλάδας έχουν τη ρίζα τους στο μεταίχμιο μεταξύ του 1973 και του 1974. Η τομή του 1974 αποτυπώθηκε εύγλωττα ακόμα και στην καθημερινή γλώσσα, στην οποία η διαίρεση «πριν από το 1974» και «μετά το 1974» έγινε σημείο αναφοράς, μέχρι και σήμερα.

Ο εφιάλτης του 2015 βρίσκεται πάλι προ των πυλών, με αφορμή την παγκόσμια οικονομική κρίση που πυροδότησε το 2020 η πανδημία του κορονοϊού Covid-19. Το 2015 ζήσαμε ένα μοναδικό "Κυλώνειον Άγος" στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας. Αν η ιστορία, υπό τις τρέχουσες πρωτόγνωρες ζοφερές συνθήκες, επαναληφθεί το 2020 και εφεξής, τότε θα πρόκειται για κακόγουστη φάρσα, με αδιανόητες συνέπειες για τη χώρα. Τέλη Ιανουαρίου του 2015. Μια νέα κυβέρνηση με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Ως εξωκοινοβουλευτικός αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (ΓΛΚ), ο συγγραφέας και μαζί του ένα επιτελείο υπηρεσιακών παραγόντων και συμβούλων πασχίζουν να κρατηθεί το κρατικό ταμείο ζωντανό σε όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με τους "Θεσμούς". Το ταμείο, όμως, δεν είναι ανεξάντλητο... Σε καθεστώς πρωτοφανούς ασφυξίας, το ΓΛΚ καταβάλλει υπεράνθρωπο αγώνα επιδιώκοντας να διαχειριστεί τους περιορισμένους χρηματικούς πόρους της χώρας. Η κάθε μέρα είναι και μια αιωνιότητα στην κόλαση των αριθμών. Ο χρόνος είναι αμείλικτος. Ο Δημήτρης Μάρδας, επικεφαλής του ΓΛΚ κατά τις κρίσιμες μέρες του 2015, καταθέτει τη δική του μαρτυρία για τους εκβιασμούς των "Θεσμών", το "παίγνιο" του κεντρικού διαπραγματευτή της χώρας και τους χειρισμούς του κρατικού ταμείου υπό τη δαμόκλεια σπάθη της χρεωκοπίας. Ένα αποκαλυπτικό χρονικό που η πανδημία του νέου κορονοϊού το καθιστά άκρως επίκαιρο. Διαβάζεται σαν μυθιστόρημα.

Το 1821 δεν είναι μόνο η αφετηρία του έθνους-κράτους, αλλά και παρακαταθήκη υποδειγμάτων ηρωικής συμπεριφοράς για τους επερχόμενους. Μέσα στα διακόσια χρόνια που μας χωρίζουν από τότε, το μεγάλο γεγονός έγινε η εξιδανικευμένη ανάγνωση της πρώτης ιστορίας του ελληνικού κράτους.

Η προνεωτερική κοινωνία που συναντούμε στα πρώτα χρόνια της Παλιγγενεσίας σταδιακά μετασχηματίζεται, χάρη στη Διασπορά, σε νεωτερική κοινωνία. Ο δρόμος του μετασχηματισμού περνάει από τις λεωφόρους του εμπορίου Δύσης-Ανατολής.

Η σημασία του εθνικισμού για τον πολιτικό εκσυγχρονισμό εμφανίζεται έντονα στη διάπλαση της ελληνικής κοινωνίας όπως εξελίσσεται από το 1821 ως το 1831. Μέσα στη δεκαετία αυτή η προνεωτερική κοινωνία, κατακερματισμένη σε οικογένειες, φατρίες, δίκτυα προστασίας και ισχυρό τοπικισμό, αποκτά επαγγελματικές συσπειρώσεις. Οι πρόκριτοι-πολιτικοί αφενός και οι ένοπλοι (κάποιοι κλέφτες και οι αρματολοί της Ρούμελης) στρατιωτικοί αφετέρου ανταγωνίζονται για τον έλεγχο του υπό διαμόρφωση κράτους.

Η τοπικιστική διαίρεση θα τερματιστεί με την επιλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας. Οι φίλοι και οι εχθροί τού γενικότερα αποδεκτού ηγέτη των Ελλήνων θα χωριστούν με ιδεολογικά κριτήρια.