Λογοτεχνία - Γραφή

H ζωή είναι βέβαια για να τη ζεις, όχι για να την ταριχεύεις με τυπογραφικό μελάνι. Σαν να κλείνεις αεροστεγώς σε φιαλίδιο μια ριπή πελαγίσιου ανέμου. H ζωή είναι για να δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι τη ροή της, όσο μπορούμε να έχουμε την πρωτοβουλία των κινήσεων και να μην παραδινόμαστε σε ξένες προς εμάς δυνάμεις. Aντί να ιστορούμε τα πεπραγμένα μας, ας γευόμαστε την κάθε στιγμή με την ένταση που είχαμε παιδιά, πρωτοτάξιδα στην εγκόσμια περιπέτεια, έκθαμβα μεν, αθώα δε για το μελαγχολικό συχνά πανόραμα που θα αντικρίζαμε αργότερα. Αν συναρμολογούμε την αυτοβιογραφία μας σε μερικές ψυχρές σελίδες, ηχεί ως προμήνυμα προαναγγελθέντος θανάτου, φυσικού αλλά και πνευματικού και ψυχικού. Γλίστρησα όμως κι εγώ σ' αυτή την παγίδα. H μόνη ελπίδα μου είναι ότι μέσα από τα συμβάντα της πορείας μου ιχνογραφούνται, τολμώ να πω, και τα βάσανα και οι αγώνες του τόπου μας σε μια ταραγμένη εποχή. Τότε που είχαμε όραμα για μια Ελλάδα με κοινωνική δικαιοσύνη, στοργή και τρυφερότητα για όλα τα παιδιά της. Τότε που πυρπολούσε την ψυχή μας ο λόγος του ποιητή: "Να είστε η άμμος και όχι το λάδι στα γρανάζια του κόσμου". Ο εκδοτικός οργανισμός Gale Research ζήτησε να γραφτεί η αυτοβιογραφία του Αντώνη Σαμαράκη, για τη σειρά Βιογραφίες σύγχρονων συγγραφέων. Εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αγγλία το 1992, σε μετάφραση του καθηγητή της συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Ορλεάνης Άντριου Χόρτον και της Πέννυς Αποστολίδη. Τον Οκτώβριο του 1992 δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία.

Στο βιβλίο αυτό επιχειρείται η θεωρητική διερεύνηση των μυθιστορηματικών ειδών "Bildungsroman" και "εξελικτικό μυθιστόρημα", μέσω της ιστορικής αναδρομής της εννοιολόγησης των όρων αυτών από την εμφάνισή τους στη Γερμανία στα τέλη του 18ου αι. ως τις μέρες μας. Η Φανή Τσιαμπάση, στηριζόμενη σε επιστημονικές μελέτες και κριτικές, αναδεικνύει τις σημαντικές διαφορές τους, καθιστώντας σαφές ότι πρόκειται για δύο διακριτά μυθιστορηματικά είδη. Προτείνει δε μία δέσμη κριτηρίων, που διασφαλίζουν την ειδολογική ταξινόμηση ενός έργου στην κατηγορία του "εξελικτικού μυθιστορήματος", καθώς μόνο αυτό το είδος -εκ των δύο προαναφερομένων- εντοπίζεται στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή για Νέους. Με βάση τα προσδιοριστικά στοιχεία του "εξελικτικού μυθιστορήματος" προσεγγίζονται τέσσερα εφηβικά/νεανικά μυθιστορήματα, όπου και επιβεβαιώνονται ως ασφαλή τα συγκεκριμένα κριτήρια. "Το βιβλίο αποτελεί μια ουσιαστική συμβολή στη μελέτη του σύγχρονου "εξελικτικού μυθιστορήματος", καθώς για πρώτη φορά στο χώρο της ελληνικής Λογοτεχνίας για Νέους ερευνάται σε όλο του το εύρος το μυθιστορηματικό αυτό είδος. [...] Αποσαφηνίζεται πλέον η ομιχλώδης εικόνα, ενώ επιλύονται ζητήματα που απασχολούν και προβληματίζουν για χρόνια τους μελετητές του ελληνικού νεανικού μυθιστορήματος". Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου

Άρχισα να μαζεύω παραλειπόμενα και παράδοξα της λογοτεχνικής οικογένειας από τα φοιτητικά μου χρόνια στην Αγγλία, πατρίδα της ειρωνείας, του σαρκασμού και ενός ιοβόλου χιούμορ που εξακοντίζεται ευθύβολο, αλλά με μεγάλη χάρη και κομψότητα, ιδίως μεταξύ ομοτέχνων. Αργότερα, τα ευρήματά μου πλουτίστηκαν με ανάλογα στιγμιότυπα από την πολιτική και τις άλλες τέχνες. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, αυτή η συνήθεια, καλό αντίδοτο στις πικρίες που μπορεί να γεννήσει ο εγχώριος λογοτεχνικός μικρόκοσμος (αφού η κακολογία δεν έχει πατρίδα), δεν με εγκατέλειψε... (από την Εισαγωγή)

Inter-esse: μεταξύ θεμάτων και ερμηνειών στη νεοελληνική και συγκριτική γραμματολογία. Ανάμεσα σε συγγραφείς πρωτίστως, του δικού τους τρόπου να εν-διαφέρουν. Ταυτόχρονα, ανάμεσα σε ερμηνευτικά εργαλεία για τη βαθύτερη κατανόησή τους. Οι ενότητες στις οποίες χωρίζεται το παρόν βιβλίο είναι: 1) Φύλο και ιδεολογία, 2) Χώρος, 3) Χρώμα, 4) Παιδική ηλικία, 5) Κρίση, 6) Δυστοπίες, 7) Τέχνη, 8) Τι κάνει ένας συγγραφέας, 9) Τι κάνει ένας αναγνώστης, 10) Πολιτισμική εντροπία και νεοελληνική λογοτεχνία, και έχουν διπλή στόχευση, δηλαδή να προτείνουν συγχρόνως θεματικές περιοχές ενδιαφέροντος και θεωρίες που τις φωτίζουν. Κ.Π. Καβάφης, Γ. Βιζυηνός, Κ. Ταχτσής, Γ. Ιωάννου, Μ. Καραπάνου, Τ. Παπατσώνης, Α. Φραγκιάς, Αλκ. Γιαννόπουλος, Μ. Αξιώτη αλλά και πολλοί νεότεροι όπως οι Η. Μαγκλίνης, Δ. Σωτάκης, Α. Δημητρακάκη, Κ. Κατσουλάρης, Κ. Τζαμιώτης κ.ά. προσφέρουν προνομιακά πεδία διερεύνησης.

Η θρυλική Πάτι Σμιθ θυμάται στιγμές από τη ζωή της ανατρέχοντας στους τόπους και στα στέκια στα οποία βρέθηκε. Το μικρό καφέ στο Γκρίνουιτς Βίλατζ όπου έπαιρνε καθημερινά το πρωινό της. Τις επισκέψεις της στους τάφους του Ζαν Ζενέ, της Σίλβια Πλαθ και του Αρθούρου Ρεμπό. Τα χρόνια που έζησε στο Μίσιγκαν μαζί με τον άντρα της, τον Φρεντ Σόνικ Σμιθ, τον οποίο έχασε το 1994. Με το "M Train" η Πάτι Σμιθ μετακινείται στις περιοχές της μνήμης της. Ένα στοχαστικό κείμενο για τα ταξίδια, τις αστυνομικές σειρές, τη λογοτεχνία και την απόλαυση του καφέ. Ένα δυνατό και βαθιά συγκινητικό βιβλίο, το οποίο η μεγάλη μουσικός και ποιήτρια χαρακτήρισε "οδικό χάρτη της ζωής μου".

Με τον τίτλο ''Outre tombe'' (Πέραν του τάφου) ο Γιώργος Βέλτσος αποφάσισε να δημοσιεύσει την «αλληλογραφία» που κράτησε με τον Γιώργο Χειμωνά τα 20 χρόνια της φιλίας τους. Πρόκειται για κείμενα που έγραψε ο ένας για τον άλλον, ο ένας στη θέση του άλλου, όπως στις διασταυρούμενες αφιερώσεις τους: Στον Γιώργο, ο Γιώργος με αγάπη - Στον Γιώργο, ο Γιώργος με αγάπη. Στο μεταξύ, ο τάφος ανάμεσά τους επαλήθευσε εκείνο το: «πάντοτε ο ένας φεύγει πριν από τον άλλον». Το βιβλίο αυτό είναι η μαρτυρία μιας φιλίας ως «δυνατότητας επιβίωσης». Ο αναγνώστης θα κρίνει εάν η επιβίωση - «το άλλο όνομα του πένθους» - του ενός μπορεί να να αποτελέσει το πρόσχημα γι' αυτήν τη δημοσίευση.

Στην παρούσα μελέτη αναδεικνύονται και εξετάζονται οι αναφορές του Ρωμαίου ποιητή Quintus Horatius Flaccus στο θέμα της ποιητικής έμπνευσης και σε ζητήματα λογοτεχνικής θεωρίας που σχετίζονται με την προέλευση του ποιητικού λόγου στπ σύγχρονη του Οράτιου ποιητική παραγωγή. Παράλληλα, διαπιστώνεται ότι τα επίκαιρα ζητήματα ποιητικής δεν ικανοποιούσαν τις αναζητήσεις του Οράτιου για τα κίνητρα της ποιητικής του δημιουργίας. Έννοιες, όπως ingenium, ars, natura, Musa ή ενθουσιασμός, άφηναν για τον ποιητή και κριτικό της λογοτεχνίας Οράτιο ένα ανεκπλήρωτο κενό, όταν ο ίδιος αναμετρούσε τις ποιητικές δυνάμεις του. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι αυτή η στάση του διατρέχει τη θεματική όλων των ποιητικών συλλογών που δημοσίευσε και δεν περιορίζεται από ειδολογικές συμβάσεις. Αυτή η διαπίστωση οδηγεί στη σύνδεση των δύο από τις πιο θεμελιώδεις αρχές ποιητικής θεωρίας, της προέλευσης και της ενότητας του ποιητικού λόγου, σύνδεση η οποία πιστεύουμε ότι αξιώνει ερευνητική πρωτοτυπία. Στο πλαίσιο αυτό οι παραδοσιακοί δείκτες της ποιητικής έμπνευσης (θεότητα ή ποιητικό εγώ), όπου εμφανίζονται, συμπληρώνονται ή αντικαθίστανται από έννοιες που αναδεικνύουν ζητήματα της ηθικής κοσμοθεωρίας (pudor, consilium, sensus, mens, animus, virtus) και προέρχονται από τα κυρίαρχα συστήματα φιλοσοφικής ηθικής της εποχής. Η ερμηνεία αυτή εντόπισε νέους όρους ποιητικής και ανέδειξε τη συστηματική εφαρμογή της στωικής, κι όχι μόνο, θεωρίας της πρόσληψης της λογοτεχνίας.

Με το Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο ολοκληρώνεται η μυητική τριλογία του Άρη Μαραγκόπουλου στο Ulysses του Τζέιμς Τζόις, μια προσφορά των εκδόσεων Τόπος στα εκατό χρόνια από την κυκλοφορία του εμβληματικού αυτού έργου. Το Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο είναι ένας εικονογραφημένος πλοηγός στο, κατά γενική ομολογία, πιο επιδραστικό μυθιστόρημα του εικοστού αιώνα, στο Ulysses του Τζέιμς Τζόις. Δεν είναι οδηγός περιήγησης στη σύγχρονη ιρλανδική πρωτεύουσα, ούτε καν ρομαντικός οδηγός για το όποιο περισωθέν Δουβλίνο του 1904 (αυτό που, για τουριστικούς λόγους, έχει μεταβληθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε θεματικό πάρκο Τζόις). Το Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο αφορά τους ναυτιλλομένους στο τζοϊσικό αρχιπέλαγος της γραφής, τους εραστές του έπους μιας ομηρικής υπερ-πόλης, εκείνης που αποτελεί τον απόλυτο και μόνο πρωταγωνιστή του μυθικού αυτού κειμένου. Διότι, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης του παρόντος πλοηγού, το τζοϊσικό, το κατά Ulysses Δουβλίνο είναι μια συμπεριληπτική πόλη, μια πόλη-ούτις, πόλη του Κανένα και του Καθένα: μια εκ διαφορετικών κειμένων σχεδιασμένη φαντασιακή πόλη που εκτείνεται σε πλήθος λογοτεχνικούς Τόπους· μια πόλη που αντλεί ζωή από την υφολογική πανσπερμία των λογοτεχνικών Γλωσσών διά των οποίων εκφράζεται. Το Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο είναι, επομένως, ένα μυητικό βιβλίο γι’ αυτή την πολλαπλώς συμβολική πόλη. Διά των αποθησαυρισμένων τζοϊσικών εικόνων και των αντίστοιχων αντιπροσωπευτικών μεταφρασμάτων από το Ulysses που παρακολουθούν κεφάλαιο προς κεφάλαιο το πρωτότυπο, αυτό το βιβλίο πλουτίζει τον αναγνώστη που ταξιδεύει στους Τόπους και στις Γλώσσες της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο σφυγμός της καλλιτεχνικής ζωής πριν από ενάμιση αιώνα, με επίκεντρο το Παρίσι, μας μεταφέρεται εδώ ολόφρεσκος με τη σφραγίδα ενός σπινθηροβόλου πνεύματος. Διεισδυτικός και τολμηρός ο Μπωντλαίρ παίρνει την προσωπική του θέση σε ό,τι αφορά τα αισθητικά ζητήματα και τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του. Και, το κυριότερο, η θέση αυτή διατηρεί και σήμερα ακέραιη την επικαιρότητά της, καθώς ευρίσκεται σε διαρκή συνάφεια με διαχρονικές εστίες προβληματισμού κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου: ο ρόλος της κριτικής, η σχέση του καλλιτέχνη με τον καθημερινό βίο, η οριοθέτηση μεταξύ τέχνης και φιλοσοφίας, οι κίνδυνοι από την κυριαρχία των υλικών κριτηρίων και της τεχνολογικής προόδου στη σύγχρονη ζωή, είναι μερικά μόνο από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Μπωντλαίρ, μεταφέροντάς μας έξοχα ερεθίσματα για γόνιμη σκέψη.