Οικολογία - Ζωοφιλία

Το κείμενο του Λούντβιχ Κλάγκες συντάσσεται το 1913 και αποτελεί, δίχως αμφιβολία, το πρώτο σύγχρονο οικολογικό μανιφέστο· διότι περιγράφει με ακρίβεια τις επιζήμιες συνέπειες που είχε ήδη αρχίσει να έχει η πρόσφατη, ακόμη τότε, βιομηχανική επανάσταση όχι μόνο στον έμβιο κόσμο και στο φυσικό περιβάλλον μα και στον ίδιο τον άνθρωπο. […] Ο Κλάγκες φρονεί πως ο τραγικός χαρακτήρας του Δυτικού ανθρώπου έγκειται στο ότι είναι ένα ον ξεριζωμένο, εφόσον έχουν διαρραγεί οι δεσμοί που τον συνέδεαν με τη μητέρα Γη. Υπάρχει, άραγε, σωτηρία για τούτον τον εκφυλισμένο μητροκτόνο; Είναι δυνατόν ν’ αποκατασταθεί ο σπασμένος του δεσμός με τη φύση; «Η “πρόοδος” σαρώνει τη γη σαν λαίλαπα· όπου έχει κατακάψει τα πάντα, δεν ευδοκιμεί πλέον τίποτα, για όσον καιρό υπάρχουν ακόμα άνθρωποι! Όσα είδη ζώων και φυτών έχουν εξολοθρευθεί, δεν ανανεώνονται· η μύχια φλόγα της καρδιάς έχει σβήσει, η εσωτερική πηγή που τροφοδοτούσε τη μουσική άνθηση και τις ιερές γιορτές έχει αποστραγγιστεί· το μόνο που απομένει είναι μονάχα η σκυθρωπή εργάσιμη μέρα διακοσμημένη με τα μπιχλιμπίδια θορυβωδών “απολαύσεων”. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βρισκόμαστε στην εποχή της παρακμής της ψυχής».

80 συγγραφείς, επιστήμονες, λογοτέχνες, διανοούμε­νοι, δημιουργοί, γράφουν για τη σχέση του ανθρώπου με τα άλλα ζώα, εκθέτουν ιδέες και εκφράζουν συναι­σθήματα. Μέσα από τα έργα τους, επιστημονικά και λογοτεχνικά, ακούμε τις σιωπηλές φωνές των μη αν­θρώπινων όντων σε γλώσσες που δεν καταλαβαίνουμε αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουν. Φωνές που μας καλούν να διαισθανθούμε και να συλλάβουμε τα αθέατα και τα μυστικά της φύσης, εκείνα που είναι μέσα μας και εκείνα που βρίσκονται γύρω μας. Διηγήματα, ποιήματα, σχόλια, φιλοσοφικές ιδέες, επιστημονικές μελέτες, νέες «ματιές» και θεωρήσεις για τον έμβιο κόσμο εμπεριέχονται στο βιβλίο. Είναι ένα έργο που έχει στόχο να συντείνει στην καλλιέργεια μιας ηθικής στάσης απέναντι στα όντα που μαζί τους μοιραζόμαστε τη Γη, να αναδείξει την εγγενή αξία της ζωής, που πάλλεται και εμφανίζεται με διάφορες μορφές, και να συμβάλει σε έναν επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με τα άλλα ζώα. Οι Συγγραφείς του τόμου: Αλεξανδράκη Ελένη, Αυδίκος Ευάγγελος, Βαρβούνης Εμμανουήλ, Βασιλάκη Βιργινία, Βασιλοπούλου Αλεξάνδρα, Βέης Γιώργος, Βιρβιδάκη Ιφιγένεια, Βλαστός Θάνος, Γεωργοπούλου Παναγιώτα, Γκανάς Μιχάλης, Γκίκα Ελένη, Δήμου Νίκος, Διαμαντής Παναγιώτης, Δούκας Δημήτρης, Ζουμπουλάκης Γιάννης, Ηλιοπούλου Ελένη, Θεολόγου Κώστας, Ιωαννίδης Παναγιώτης, Καζαμιάκης Ν. Κωστής, Καμινιώτης Βάιος, Κανούρης Τάσος, Καπάνταη Ισμήνη, Καπλάνογλου Μαριάνθη, Καραγεωργάκης Σταύρος, Καραγιάννης Χρήστος, Καραμαγγιώλης Μενέλαος, Καραμολέγκου Χριστίνα, Καραποστόλης Βασίλης, Καρυδάκη Γεωργία, Κομνηνού Μαρία, Κοσκινάς Κώστας, Κουγέας Βασίλης, Κωλέτση Μαρία, Λάζος Γρηγόρης, Λυδάκη Άννα, Λυδάκης Μανώλης, Λυμπεράκη Αντιγόνη, Μαραγκού Λαμπρίνα, Μαρκής Βασίλειος, Μαυρομάτη Ελευθερία, Μερακλής Γ. Μιχάλης, Μέρμηγκα Καρολίνα, Μήλιου Αναστασία, Μοντιάνο Αλέξανδρος, Μπασκόζος Γιάννης, Μπελτέκου-Κανούρη Ντίνα, Νιτσιάκος Βασίλης, Ξανθόπουλος Λευτέρης, Οικονόμου Μάχη, Παπαθανάσογλου Αντωνίνα, Παπαρίζος Αντώνης, Πετούση Θεοδώρα, Πεφάνης Γιώργος, Πούχνερ Βάλτερ, Πριοβόλου Ελένη, Ράππου Μαρία, Σαγιάς Ιωάννης, Σαραντάκος Νίκος, Σέργης Μανώλης, Σκαμπαρδώνης Γιώργος, Στεφανή Εύα, Στεφανίδης Μάνος, Στεφανίδου Δάφνη, Στυλιανίδης Στέλιος, Τάσιος Θεοδόσης, Τήνιος Πλάτων, Τόντης Δημήτρης, Τσαλίκογλου Φωτεινή, Τσάλτας Γρηγόρης, Τσίτος Παναγιώτης, Τσούνης Γρηγόρης, Τσούνης Λάμπρος, Φισούν Βιργινία, Χαλκιά Αλεξάνδρα, Χαραλαμπίδης Νίκος, Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, Χουλιαράκης Δημήτρης, Χρηστάκη Βαλεντίνη, Χρηστάκης Νικόλας, Χρονάς Γιώργος.

Βρισκόμαστε ήδη στο μέλλον! Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν σήμερα στις πόλεις και, επιπλέον, μεγάλο τμήμα του πλανήτη έχει άμεσα ή έμμεσα αστικοποιηθεί. Στις μέρες μας, το ανθρώπινο αποτύπωμα κυριαρχεί και πέρα από τα αστικά κέντρα: έχουμε οργανωμένα αγροκτήματα, μεγάλες ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις θεσμοθετημένες ως βοσκοτόπους, γεωργικές καλλιέργειες, βιομηχανικές περιοχές, λιμενικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια, οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα. Εύλογα, λοιπόν, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου αποκαλεί τον Homo sapiens «απόλυτο μηχανικό οικοσυστημάτων της φύσης». Και λέγοντας «φύση» δεν εννοεί ούτε κάποιο ειδυλλιακό δάσος ούτε τη ζούγκλα του Αμαζονίου ούτε καν τους ωκεανούς, αλλά μια πυκνοχτισμένη, πολύβουη τσιμεντούπολη με ατμοσφαιρικό νέφος! Αν και συχνά μας δίνει αυτή την εντύπωση, το αστικό περιβάλλον δεν είναι μια έρημος που την κατοικούν μόνο ο άνθρωπος και τα κατοικίδιά του. Αντίθετα, σφύζει από άγρια ζωή – φυτά και ζώα. Όμως όλοι αυτοί οι οργανισμοί πρέπει να βρουν τρόπους για να αντεπεξέλθουν στις σκληρές και ακραίες συνθήκες που επικρατούν εκεί: στην αυξημένη θερμοκρασία («αστική θερμονησίδα»), τον συνεχή θόρυβο, τον κατακερματισμό της ενότητας του χώρου από δρόμους και κτίρια, την κυριαρχία του τσιμέντου και της σκόνης. Και το καταφέρνουν, με προσαρμογές στη συμπεριφορά και με την επιτάχυνση του ρυθμού της φυσικής επιλογής σε βαθμό που ο Δαρβίνος δεν είχε ποτέ διανοηθεί. Με ανάλαφρη διάθεση και οξεία παρατηρητικότητα, ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν περιγράφει πώς η άγρια ζωή όχι μόνο επιβιώνει στο αστικό περιβάλλον, αλλά και το φέρνει, εν πολλοίς, στα μέτρα της!

Την εποχή του πυρετού του χρυσού, ο δρόμος ενός σκληροτράχηλου άντρα θα συναντηθεί μ’ εκείνον ενός ημίαιμου κουταβιού. Το ζώο καταδικάζεται να διαμορφώσει έναν χαρακτήρα παρόμοιο μ’ αυτόν του αφέντη του. Οι δυο τους θα περάσουν μαζί πέντε θυελλώδη χρόνια στις αφιλόξενες βορειοδυτικές περιοχές του Καναδά, πιστοί στο αμοιβαίο τους μίσος και εγκλωβισμένοι στη μεταξύ τους έριδα. Στην έκδοση περιλαμβάνεται ως επίμετρο το κείμενο "Τα άλλα ζώα" του Τζακ Λόντον.

Το 2023 ήταν η θερμότερη χρονιά στην Ιστορία. Τα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα και οι επιπτώσεις τους θα ενταθούν τα επόμενα χρόνια. Για την Ελλάδα αυτό σημαίνει ότι το ένα τρίτο της επικράτειάς της απειλείται από ερημοποίηση. Μπροστά σε αυτό τον κίνδυνο η χώρα μας παραμένει ανοχύρωτη. Ποιες πολιτικές δυνάμεις αντιμάχονται και τι προτείνουν για τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση; Ποιες είναι οι προκλήσεις για την Ελλάδα και την Ευρώπη; Ποια είναι τα όρια της ανάπτυξης; Είναι εφικτό να απομακρυνθούν οι οικονομίες από τα ορυκτά καύσιμα και να διασφαλιστεί ασφαλής, φτηνή και καθαρή ενέργεια; Η περιβαλλοντική κατάρρευση, οι κοινωνικές ανισότητες, η εργασιακή επισφάλεια και η ενεργειακή φτώχεια πρέπει να αντιμετωπιστούν με ρηξικέλευθες παρεμβάσεις. Στόχος είναι η κλιματική, η κοινωνική και η διαγενεακή δικαιοσύνη. Ένα δίκαιο πράσινο συμβόλαιο, που εγγυάται τη μετάβαση σε μια νέα εποχή, ιδιαίτερα για εκείνους που έχουν μικρότερες ευθύνες για την κλιματική κρίση, που είναι εκτεθειμένοι στις μεγαλύτερες ζημίες και απώλειες, που δεν έχουν δυνατότητα να αντιμετωπίσουν την ενεργειακή φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Είναι η γλώσσα αυτό που διαχωρίζει τους ανθρώπους από τα άλλα ζώα, όπως έχουν υποστηρίξει πολλοί; Ή μήπως τα ζώα μιλούν τις δικές τους γλώσσες, μεταξύ τους και προς εμάς; Σε αυτό το απρόβλεπτο και διαφωτιστικό βιβλίο η Εύα Μέιερ διερευνά τέτοιου είδους ερωτήματα. Μας μιλά για τον Άλεξ, τον γκρίζο παπαγάλο που ήξερε περισσότερες από εκατό λέξεις, και την Τσέισερ, το τσοπανόσκυλο που είχε ταλέντο στη γραμματική. Μας παρουσιάζει τη Γουάσο, τον χιμπατζή που ανατράφηκε από ανθρώπους μαθαίνοντας τη νοηματική γλώσσα, τον Κόζικ, τον ελέφαντα που μιλούσε στους ανθρώπους στη δική τους γλώσσα ενώ στη θηλυκή σύντροφό του στη γλώσσα των ελεφάντων, και τον Νοκ, τη λευκή φάλαινα που μιμούνταν την ανθρώπινη ομιλία. Επισημαίνει επίσης πως οι σκύλοι είναι ικανοί να ερμηνεύσουν το γρύλισμα των άλλων σκύλων και πως οι πίθηκοι μάρμοζετ μιλούν ο καθένας με τη σειρά του, διδάσκοντας μάλιστα τη συγκεκριμένη δεξιότητα στα παιδιά τους. Οι Γλώσσες των ζώων έρχονται να μας δείξουν ότι η γλώσσα είναι πιο πλούσια και ευρεία από όσο φανταζόμασταν και ότι η ουσιαστική έκφραση δεν προϋποθέτει ανθρώπινες λέξεις.

«Τα δελφίνια φωνάζουν το ένα το άλλο με το όνομά του. Οι μέλισσες έχουν χορούς μέσω των οποίων δίνουν συμβολικές πληροφορίες. Οι κυνόμυες προειδοποιούν για τους ανθρώπους και περιγράφουν τη μορφή και την ταχύτητά τους, αντικείμενα που έχουν πάνω τους, το χρώμα των μαλλιών και των ρούχων τους. Αυτά τα ζώα δεν αποτελούν εξαίρεση. Παντού στο βασίλειο των ζώων ομιλούνται γλώσσες [...]. Όλο και περισσότερο φαίνεται πως τα ζώα επικοινωνούν μεταξύ τους με πολύ πιο σύνθετο τρόπο από όσο πιστεύαμε [...]. Αυτή η μελέτη επικαλείται φιλοσοφικά ερωτήματα: Μπορούμε να αποκαλούμε την επικοινωνία των άλλων ζώων γλώσσα; Μπορούμε να μιλήσουμε με άλλα ζώα και, αν ναι, πώς; Είναι η ανθρώπινη γλώσσα ξεχωριστή, ή μήπως είναι όλες οι γλώσσες με τον δικό τους τρόπο ξεχωριστές; Τι είναι τελικά η γλώσσα; Πρέπει να προσεγγίσουμε τα ζώα διαφορετικά, τώρα που φαίνεται πως είναι γλωσσικά όντα; Όταν διαβάσετε τις Γλώσσες των ζώων,
πιθανόν να μην μπορείτε να μιλήσετε ακόμη με όλα τα ζώα, ωστόσο θα τα δείτε με άλλο μάτι, ακόμη και τα κατοικίδια, που νομίζατε πως τόσο καλά γνωρίζατε».

Από την παρουσίαση της πρωτότυπης έκδοσης
«Μια πλούσια συνύφανση από επιστημονικές έρευνες, περιστατικά και ανέκδοτα που εικονογραφεί και αναδεικνύει τις γλωσσικές δυνατότητες των ζώων. Ένα βιβλίο που ικανοποιεί και ανταμείβει τους αναγνώστες».

Ιδού ένα παράξενο βιβλίο. Τιτλοφορείται "Πραγματεία για τα ζώα", τίτλος που παραπέμπει στο αρχαιότερο σύγγραμμα, εκείνο του Αριστοτέλη, πάνω στο ζήτημα αυτό. Η παρούσα πραγματεία δεν σχετίζεται, ωστόσο, καθόλου με το έργο του διάσημου θεμελιωτή των φυσικών επιστημών και της συστηματικής ταξινόμησης των ζώντων οργανισμών. Όποιος αναζητεί έναν οιονεί ουσιοκεντρικό περί ζώων λόγο δεν θα αποκομίσει τίποτα. Εκείνος που ζητά να γνωρίσει τον βαθμό ανάπτυξης της ζωολογίας την εποχή του Διαφωτισμού δεν θα μάθει, επίσης, τίποτα παραπάνω. Και όλα αυτά, διότι το αληθινό αντικείμενο του βιβλίου είναι η σχέση ανθρώπου και ζώου, σχέση που δεν νοείται καθ’ εαυτήν παρά στον βαθμό που μας διαφωτίζει για τη φύση του ανθρώπινου πνεύματος.

Πρόκειται για έργο πολεμικής. Το έργο βάλλει, καταρχάς, εναντίον των υποστηρικτών της καρτεσιανής θεωρίας των ζώων-μηχανών και, πίσω από αυτούς, εναντίον του Μπυφόν, συγγραφέα μιας διάσημης "Φυσικής ιστορίας". Πέρα όμως από τις συγκυριακές πολεμικές, οι θέσεις που υπερασπίζεται η Πραγματεία διεκδικούν μια αδιαμφισβήτητη επικαιρότητα: η επικαιρότητα αυτή δεν συνίσταται στο να μάθουμε πώς οφείλουμε να συμπεριφερόμαστε στα ζώα, πόσο μάλλον στο να διερωτηθούμε, όπως θα κάνουν οι ωφελιμιστές του 18ου αιώνα, καθώς και ορισμένοι σύγχρονοι φιλόσοφοι, αν τα ζώα έχουν δικαιώματα ή αν έχουμε υποχρεώσεις απέναντί τους. Συνίσταται, πολύ πιο καίρια, στο να αποκριθούμε στο εξής θεμελιώδες ερώτημα: Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου;

Denis Collin

Αντλώντας από μια εξαιρετικά πλούσια βιβλιογραφία, ο καθηγητής Άντριου Ντόμπσον στο βιβλίο του αυτό για την πράσινη πολιτική σκέψη αποτυπώνει με αξιοθαύμαστα σαφή και διεξοδικό τρόπο την ιστορική της διαδρομή, το φιλοσοφικό της υπόβαθρο, τον διάλογό της με τον φιλελευθερισμό, τον συντηρητισμό, τον σοσιαλισμό και τον φεμινισμό. Κι ακόμα, τις διαφορετικές προτάσεις για μια βιώσιμη κοινωνία -από τις απλές παρεμβάσεις στις καταναλωτικές συνήθειες και στη διαχείριση του περιβάλλοντος, σε συνθετότερες θεσμικές και κοινοβουλευτικές, μέχρι και τις ριζοσπαστικές πρακτικές διαβίωσης σε παραδοσιακές βιοπεριοχές και πράσινες κομούνες. Σε μια εποχή γενικευμένης κρίσης, καθοριστική και για την πορεία του οικολογικού κινήματος, το Πράσινο Ινστιτούτο παρουσιάζει στην ελληνική γλώσσα το ορόσημο αυτό της διεθνούς βιβλιογραφίας γύρω από την ιδεολογία της Πολιτικής Οικολογίας και την αναζήτηση νέων πολιτικών υποκειμένων και δράσεων.

Για να μπορέσουμε να σταματήσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη και να αποφύγουμε τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, πρέπει να πάψουμε να προσθέτουμε αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.
Αυτό ακούγεται δύσκολο, επειδή είναι δύσκολο. Η ανθρωπότητα δεν έχει επιχειρήσει ποτέ άλλοτε κάτι τόσο μεγάλο. Όλες οι χώρες θα χρειαστεί να αλλάξουν συνήθειες. Κυριολεκτικά όλες οι δραστηριότητες της σύγχρονης ζωής –οι καλλιέργειες, η παραγωγή των πραγμάτων, οι μετακινήσεις– οδηγούν  στην έκλυση αερίων του θερμοκηπίου. Αν δεν αλλάξει κάτι, η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να παράγει αέρια του θερμοκηπίου, η κλιματική αλλαγή θα συνεχίσει να εντείνεται και ο αντίκτυπος στους ανθρώπους θα είναι κατά πάσα πιθανότητα καταστροφικός.
Όμως, τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Ήδη διαθέτουμε ορισμένα από τα εργαλεία που χρειαζόμαστε, ενώ, αναφορικά με εκείνα που ακόμη μας λείπουν, όλα όσα έχω μάθει τα τελευταία χρόνια για το κλίμα και την τεχνολογία με κάνουν να αισιοδοξώ ότι μπορούμε να τα εφεύρουμε, να τα αξιοποιήσουμε και, αν ενεργήσουμε γρήγορα, να αποφύγουμε μια κλιματική καταστροφή. Το βιβλίο αυτό μιλάει για το τι πρέπει να κάνουμε και για το γιατί πιστεύω πως μπορούμε να το κάνουμε.
BILL GATES

Ο Bill Gates έχει αφιερωθεί την τελευταία δεκαετία στη μελέτη των αιτιών και των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Με τη συνεργασία ειδικών από τομείς της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας, της μηχανικής, της πολιτικής επιστήμης και της οικονομίας, έχει επικεντρωθεί στο τι πρέπει να γίνει για να αναστραφεί η πορεία του πλανήτη προς τη βέβαιη περιβαλλοντική καταστροφή. Στο βιβλίο αυτό όχι μόνο εξηγεί γιατί πρέπει να βάλουμε ως στόχο το ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, αλλά και αναπτύσσει διεξοδικά τι συγκεκριμένα πρέπει να κάνουμε για την επίτευξη αυτού του ζωτικής σημασίας στόχου. Δίνει μια ξεκάθαρη περιγραφή των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε. Βασιζόμενος στην πείρα του και τη γνώση των καινοτομιών και του πώς μπορούν να υλοποιηθούν νέες ιδέες, παρουσιάζει τους τομείς όπου η τεχνολογία ήδη συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου· επίσης, το πού και το πώς η τεχνολογία που σήμερα διαθέτουμε μπορεί να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά, πού χρειαζόμαστε καινοτόμες ανακαλύψεις και ποιοι εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος, παραθέτει ένα συγκεκριμένο, πρακτικό σχέδιο για την επίτευξη των μηδενικών εκπομπών – προτείνοντας όχι μόνο πολιτικές που μπορούν να υιοθετήσουν οι κυβερνήσεις, αλλά και τι μπορούμε να κάνουμε εμείς, ατομικά, προκειμένου οι κυβερνήσεις μας, οι εργοδότες μας αλλά και εμείς οι ίδιοι να συμβάλουμε σε αυτό το κρίσιμο εγχείρημα.
Η επίτευξη του στόχου της μηδενικής εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου δεν είναι εύκολη, ξεκαθαρίζει ο Μπιλ Γκέιτς, αν όμως ακολουθήσουμε ένα οργανωμένο σχέδιο, είναι εντελώς μέσα στις δυνατότητές μας.