Λέων Τολστόι

Λίγους μήνες προτού πεθάνει, διαισθανόμενος το τέλος, ο Λέων Τολστόι γράφει ένα άρθρο για την τρέλα που διέπει τη ζωή μας. Με το θάρρος που πάντα τον διακρίνει, με την ειλικρίνεια ενός ανθρώπου που έχει βιώσει την τρέλα και με την ένταση που προσδίδει στο λόγο η εγγύτητα του θανάτου, ο μεγάλος κλασικός στρέφει τη διεισδυτική ματιά του στον παραλογισμό που χαρακτηρίζει τις επιλογές μας, αναζητά τα αίτιά του, εξετάζει το ρόλο της εκκλησίας και της επιστήμης, αμφισβητεί ανοιχτά την "πρόοδο", αποκηρύσσει τη βίαιη αντίσταση και μας δίνει ένα κείμενο που μοιάζει να γράφηκε χθες και που -δυστυχώς- είναι ιδιαίτερα επίκαιρο.

Το Πόλεμος και Ειρήνη θεωρείται από πολλούς το μεγαλύτερο μυθιστόρημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στο τετράτομο μεγαλειώδες έργο εξιστορείται η εκστρατεία του Ναπολέοντα εναντίον της Ρωσίας, ο πατριωτισμός και η αντίσταση του ρωσικού λαού, παράλληλα με την αμεριμνησία που επικρατούσε την ίδια εποχή στα σαλόνια της αριστοκρατίας. Γράφτηκε σε μια εποχή προσωρινής γαλήνης για τον ανήσυχο στο πνεύμα συγγραφέα, όταν ακόμα "η ρήξη με την τάξη του γινόταν σε επίπεδο χαρωπής ανταρσίας, γεμάτης σφρίγος και υγεία" σύμφωνα με το Φώντα Κονδύλη στον πρόλογο του βιβλίου "πριν ξεσπάσει η οργή του με την Αννα Καρένινα και όταν δεν είχε ακόμα επιδοθεί συστηματικά στα πολιτικά και κοινωνικά του κηρύγματα εναντίον του απολυταρχικού καθεστώτος και της εκκλησίας της Ρωσίας(...)". Ωστόσο στην τεράστια και πολυπληθή αυτή "τοιχογραφία" της ρωσικής κοινωνίας όπου "οι σκηνές των μαχών στην ύπαιθρο χώρα συναγωνίζονται σε δριμύτητα τις σκηνές μαχών μέσα στ' αριστοκρατικά σαλόνια(...)" η αναζήτηση του Καλού είναι έντονη. Όπως και ο ηθικός πανικός, χαρακτηριστικό της εποχής, που βασανιζόταν από τα διλήμματα του "βοναπαρτικού" ατομικισμού και της χριστιανικής αυταπάρνησης.

Η «Ψυχούλα» γίνεται λάβαρο στα χέρια του Τολστόι ενάντια στο κύμα της γυναικείας χειραφέτησης που τράνταζε ζωηρά την Ευρώπη των αρχών του αιώνα. Τον συγκινεί η φυσική ιδιότητα της Όλιας ν αγαπά μέσα από το γελαστικό τσεχωφικό πρίσμα της εναλλαγής των συζύγων, ο ένας χειρότερος από τον άλλον: «Ο συγγραφέας τη βάζει ν αγαπήσει τον γελοίο Κούκιν, τον ασήμαντο ξυλέμπορο και τον δυσάρεστο κτηνίατρο, αλλά η αγάπη δεν είναι λιγότερο ιερή, είτε αντικείμενό της είναι ένας Κούκιν είτε ένας Σπινόζα, ένας Πασκάλ, ένας Σίλλερ, είτε το αντικείμενό της αλλάζει γρήγορα, όσο στην περίπτωση της Ψυχούλας είτε παραμένει το ίδιο για μια ολόκληρη ζωή».