Traduction & Interprétation

Ερευνητές δίνουν σε μια ομάδα αμερικανών φοιτητών μια φωτογραφία και τους ρωτούν τι βλέπουν. Εκείνοι, έκπληκτοι με το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι της εικόνας έχουν βγάλει τα παπούτσια τους και κάθονται κάτω από ένα δέντρο, σχολιάζουν: "Τι πολλά παπούτσια!". Οι ιάπωνες φοιτητές κοιτώντας την ίδια φωτογραφία βλέπουν κάτι άλλο: τη γιορτή ανθοφορίας της κερασιάς. Αμερικανοί, Ιάπωνες και κερασιές... Ποια η σχέση τους με τη μετάφραση και τη διερμηνεία; Η Μάργκρετ Άμαν δίνει την απάντηση και μέσα από μια σειρά παραδειγμάτων φωτίζει απροσδόκητες πλευρές της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και εμπνέει επίδοξους μεταφραστές και διερμηνείς.

Έργο του γλωσσολόγου είναι η επιστημονική σπουδή και η συστηματική ανάλυση της γλώσσας. Έργο του γλωσσολόγου που ασχολείται με τη μετάφραση για διδακτικούς σκοπούς είναι, μεταξύ άλλων: α) η ανάδειξη των σχέσεων που διέπουν τη γλωσσολογία και τη μετάφραση, β) η εφαρμογή μιας γλωσσολογικής θεωρίας για την ανάλυση του προς ή/και από μετάφραση κειμένου και γ) η πρόταση μεθοδολογικών εργαλείων για την υποστήριξη του δόκιμου μεταφραστή στο, ομολογουμένως, δύσκολο έργο του. Σκοπός του παρόντος βιβλίου είναι να κάνει πράξη τις παραπάνω στοχεύσεις ορίζοντας τη μεταφραστική μονάδα με συντακτικά κριτήρια, δανεισμένα από τη Δομική και Λειτουργική Γλωσσολογία, και προτείνοντάς την ως μεθοδολογικό εργαλείο κατάτμησης του κειμένου-πηγή. Με την πρόταση αυτή, η οποία εδώ εφαρμόζεται στο ζεύγος Γαλλικής-Ελληνικής, δίνεται η δυνατότητα στους δόκιμους μεταφραστές να ασκηθούν στην επεξεργασία των νοημάτων που μεταφέρει το κείμενο-πηγή, ώστε να γίνουν πλήρως κατανοητά πριν μεταφερθούν στη γλώσσα-στόχο. Ακολουθώντας την αποφεύγονται λάθη, προερχόμενα από πα­ρερ­μηνείες, αντίθετες ερμηνείες ή αν-ερμηνείες, ενώ, ταυτοχρόνως, αναγνωρίζονται πολιτισμικές, σημασιολογικές, συντακτικές, μορφολογικές, και λεξιλογικές ιδιαιτερότητες, οι οποίες, στη συνέχεια, μένει να αποδοθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο μετάφρασμα.

Η σκέψη του Βάλτερ Μπένγιαμιν είναι καρπός των χρόνων του Μεσοπολέμου. Ήταν η εποχή που η Ευρώπη ταλαντευόταν μεταξύ του ονείρου ενός καλύτερου κόσμου και της φρίκης του επερχόμενου πολέμου. Το όνομα και το έργο του συγγραφέα και φιλοσόφου περιβάλλονται από μια αίγλη. Το περίγραμμά της έχει χαραχτεί από τις ανήσυχες διαδρομές του λόγου σε συνθήκες κρίσης και εκτάκτου ανάγκης. Το τέλος του εβραϊκής καταγωγής διανοητή σφραγίστηκε με την αυτοκτονία του ενόψει της σύλληψής του από τους ναζιστές. Η μαγεία της γραφής του παραμένει ωστόσο ζωντανή ως σήμερα. Η γλώσσα και η μαγεία της δεν είναι μόνο ο φορέας αλλά και το κύριο θέμα του συγγραφικού του έργου. Το κατεξοχήν περιεχόμενο της γλώσσας είναι η γλώσσα η ίδια, που διαρκώς μεταφράζει τον εαυτό της στη μορφή της. Σε αυτές τις λαβυρινθώδεις διαδρομές της γλώσσας και της γραφής είναι επενδεδυμένο το ηθικό, πολιτικό και μεταφυσικό όραμα του Μπένγιαμιν. Τα κείμενα που παρουσιάζει η παρούσα έκδοση μας καλούν να τον ακολουθήσουμε ως το αδιάβατο όριο που η σκέψη του ζητά να υπερβούμε.

Οι ριζικές αλλαγές που έχουν επιφέρει η ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο μετασχηματίζουν ποικιλοτρόπως τη μεταφραστική δραστηριότητα στην εποχή μας. Από τις διαδικτυακά διαθέσιμες υπηρεσίες αυτόματης μετάφρασης και τις μεταφραστικές εφαρμογές για κινητά ως την εθελοντική μετάφραση μέσω wikis και κοινωνικών δικτύων, η επανάσταση της μετάφρασης βρίσκεται παντού και επηρεάζει καθοριστικά τις γλώσσες, τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες. Για τον λόγο αυτό, η ψηφιακή εποχή μας θα έπρεπε μάλλον να αποκαλείται εποχή της μετάφρασης. Στόχος του βιβλίου είναι η κριτική προσέγγιση της συμπόρευσης της μετάφρασης και της τεχνολογίας, από τις απαρχές της ιστορίας του υλικού πολιτισμού ως τις μέρες μας, και η ερμηνεία των κοινωνικών, πολιτισμικών και πολιτικών προεκτάσεών της. Το βιβλίο φωτίζει πολύπλευρα το μεταφραστικό τοπίο του 21ου αιώνα και συνθέτει εποικοδομητικά απόψεις από διάφορα θεωρητικά πεδία. Αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όλους τους σπουδαστές και τους μελετητές της μετάφρασης, της επικοινωνίας, των σύγχρονων γλωσσών και των πολιτισμικών σπουδών.

Πώς μεταφράζουμε τα οικονομικά κείμενα; Στο ερώτημα αυτό ο αναγνώστης δεν θα λάβει απάντηση μέσα από τις σελίδες του παρόντος βιβλίου εφόσον, σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα, δεν είναι δυνατόν να υποδειχθεί ένα μοντέλο μετάφρασης οικονομικών κειμένων, το οποίο θα εφαρμόζεται αυστηρά και απαρέγκλιτα σε κάθε περίπτωση. Η διαχείριση των μεταφραστικών προβλημάτων, τα οποία θέτει το εκάστοτε προς μετάφραση κείμενο, τόσο σε επίπεδο επιμέρους γλωσσικών μονάδων όσο και σε επίπεδο ενοτήτων έκφρασης, γίνεται κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την επιδιωκόμενη λειτουργία του μεταφράσματος στον πολιτισμό και τη γλώσσα αφίξεως. Το βιβλίο αυτό περιγράφει και προτείνει τρόπους αντιμετώπισης των μεταφραστικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε κάθε φορά που καλούμαστε να μεταφράσουμε ένα οικονομικό κείμενο. Ακολουθώντας μια "ήπια" λειτουργική προσέγγιση, η οποία δεν συνιστά καθολικό κανονιστικό μοντέλο αλλά εργαλείο προσαρμοζόμενο στις διαφορετικές, κάθε φορά, απαιτήσεις της μεταφραστικής διαδικασίας, ο συγγραφέας παρουσιάζει και αξιολογεί μεταφραστικές δυνατότητες και επιλογές επί τη βάσει των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει η μετάφραση προς μια ελάσσονα γλώσσα, όπως η ελληνική η οποία, σήμερα, λειτουργεί ως εισαγωγέας οικονομικής (και όχι μόνο) ορολογίας.

Ο τόμος "Μεταφρασεολογικά" συνοψίζει συμπεράσματα και εμπειρίες από την 30ετή περίπου έρευνα και ενασχόληση του συγγραφέα με τη μετάφραση, σε θεωρητικό και σε πειραματικό επίπεδο. Στην παρούσα μορφή, το βιβλίο συγκεντρώνει παραδόσεις που έγιναν στο διάστημα 1999-2004, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στα πλαίσια του Διαπανεπιστημιακού Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών "Μετάφραση-Μεταφρασεολογία". Ως εκ τούτου, προορίζεται για διδακτική κυρίως χρήση και απευθύνεται πρωτίστως σε μαθητευόμενους μεταφραστές. Ωστόσο, ο συγγραφέας, ευελπιστεί η προβληματική που πραγματεύεται το βιβλίο του να μην στερείται ενδιαφέροντος, αφενός μεν για τους επιστήμονες-μεταφρασεολόγους, αφετέρου δε για ένα ευρύτερο κοινό με περιέργεια για το "ταπεινό θαύμα" της μετάφρασης. Το πρώτο μέρος, "Θεωρία και κριτική", πλησιάζει το αντικείμενο από "αντιπαραβολικής" σκοπιάς, δηλαδή στην προοπτική της επαφής των γλωσσών μέσα από τις μεταφραστικές διεργασίες. Το δεύτερο, "Μεθοδολογία", αξιώνει να συμβάλει σε μια Ποιητική τού μεταφράζειν και τού μεταφράσματος.