Michel Pastoureau

Le bleu est la couleur de la France, tout le monde le sait. Ce que l'on sait moins, en revanche, c'est que le choix de cette couleur est dû à un vulgaire cochon domestique qui, vagabondant dans une rue de Paris, causa la mort du fils aîné du roi Louis VI le Gros en 1131. Cette mort accidentelle, provoquée par un animal impur, apparut aux contemporains comme une souillure infâme jetée sur la monarchie et sur le royaume.
Pour l'effacer, ce dernier fut placé sous la protection de la Vierge, à laquelle on emprunta deux de ses attributs iconographiques pour créer les premières armoiries royales : le lis et l'azur, symboles de pureté. Peu à peu, ce bleu marial devint la couleur de la France. Il l'est encore aujourd'hui.

Couleur de la mort et de l'enfer, le noir n'a pas toujours été une couleur négative. Au fil de son histoire, il a aussi été associé à la fertilité, à la tempérance, à la dignité. Et depuis quelques décennies, il incarne surtout l'élégance et la modernité. Du noir des moines et des pirates au noir des peintres et des couturiers, Michel Pastoureau retrace la destinée européenne de cette couleur pas comme les autres. Il s'attache à cerner sa place dans les faits de langue, les pratiques sociales, la création artistique et le monde des symboles. Couleur à part entière jusqu'à ce que l'invention de l'imprimerie puis les découvertes de Newton lui donnent le statut particulier de non-couleur, le noir dévoile ici une histoire culturelle extrêmement riche, depuis les mythologies des origines jusqu'à son triomphe au XXe siècle.

Τι κοινό μπορεί να έχουν ο άγιος Ιωσήφ και ο Οβελίξ, η πόρνη του Μεσαίωνα και διαιτητής του μπέηζμπωλ, οι καρμηλίτες και οι λουόμενοι της Μπελ Επόκ, οι γελωτοποιοί της Αναγέννησης και οι κατάδικοι στα κόμικς, όσοι κοιμούνται με πιτζάμες και οι Αβράκωτοι της Γαλλικής Επανάστασης; Φορούν όλοι ριγέ, δείγμα της τοποθέτησής τους στα όρια της κοινωνικής ευταξίας ή και έξω από αυτή. Το ριγέ, δομή νόθα, αποτέλεσε στη Δύση για καιρό σημείο αποκλεισμού και υπέρβασης. Ο Μεσαίωνας θεωρούσε τα ριγέ υφάσματα διαβολικά ενώ στη νεότερη κοινωνία παρέμειναν ως ενδυματολογικό γνώρισμα των κατώτερων στρωμάτων (σκλάβοι, υπηρέτες, ναύτες, κατάδικοι). Ωστόσο αυτές οι υποτιμητικές ρίγες, χωρίς να εξαφανιστούν εντελώς, άρχισαν από τη ρομαντική εποχή να υποχωρούν μπροστά στον ανταγωνισμό ενός άλλου είδους ρίγας, φορέα νέων ιδεών: ελευθερία, νιάτα, ευχαρίστηση, χιούμορ. Σήμερα τα δύο συστήματα αξιών συνεχίζουν να συνυπάρχουν. Περισσότερο όμως από ποτέ, υπάρχουν ρίγες και ρίγες. Οι ρίγες του τραπεζίτη δεν είναι ίδιες με του κακοποιού, οι ρίγες στις διαβάσεις πεζών ή στα κάγκελα της φυλακής είναι διαφορετικές από αυτές που συναντάμε στην παραλία ή στα αθλητικά στάδια. Διατρέχοντας τη μακρά ιστορία της ρίγας στον δυτικό πολιτισμό, ο Michel Pastoureau διερευνά την προέλευση, τη θέση και τη λειτουργία των οπτικών κωδίκων σε μια συγκεκριμένη κοινωνία. Τι συνιστά ατιμωτικό σημάδι; Γιατί οι ριγέ επιφάνειες διακρίνονται καλύτερα από τις μονόχρωμες; Ισχύει αυτό σε όλους τους πολιτισμούς; Το ζήτημα, τελικά είναι βιολογικό ή πολιτισμικό;