Timothy Snyder

"Voici l'histoire d'un meurtre politique de masse". C'est par ses mots que Timothy Snyder entame le récit de la catastrophe au cours de laquelle, entre 1933 et 1945, 14 millions de civils, principalement des femmes, des enfants et des vieillards, ont été tués par l'Allemagne nazie et l'Union soviétique stalinienne. Tous l'ont été dans un même territoire, que l'auteur appelle les "terres de sang" et qui s'étend de la Pologne centrale à la Russie occidentale en passant par l'Ukraine, la Biélorussie et les pays Baltes.
Plus de la moitié d'entre eux sont morts de faim. Deux des plus grands massacres de l'histoire - les famines préméditées par Staline, principalement en Ukraine, au début des années 1930, qui ont fait plus de 4 millions de morts, et l'affamement par Hitler de quelque 3 millions et demi de prisonniers de guerre soviétiques, au début des années 1940 - ont été perpétrés ainsi. Tous deux ont précédé l'Holocauste et, selon Timothy Snyder, aident à le comprendre.
Les victimes des deux régimes ont laissé de nombreuses traces. Tombées après la guerre de l'autre côté du rideau de fer, elles sont restées dans l'oubli pendant plus de soixante ans et ne sont revenues au jour qu'à la faveur de la chute du communisme. Timothy Snyder en offre pour la première fois une synthèse si puissante qu'un nouveau chapitre de l'histoire de l'Europe paraît s'ouvrir avec lui. Ce faisant, il redonne humanité et dignité à ces millions de morts privés de sépultures et comme effacés du souvenir des vivants.
Par sa démarche novatrice, centrée sur le territoire, son approche globale, la masse de langues mobilisées, de sources dépouillées, l'idée même que les morts ne s'additionnent pas, Timothy Snyder offre ici un grand livre d'histoire en même temps qu'une méditation sur l'écriture de l'histoire.

H εκλογή του Τραµπ στην προεδρία της Αµερικής και τα ήδη εµφανή πλήγµατα που έχει καταφέρει στη δηµοκρατία και στους θεσµούς της έχουν θορυβήσει πολιτικούς, διανοούµενους, επιστήµονες, καλλιτέχνες και πολίτες στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσµο. O Τίµοθι Σνάιντερ, ιστορικός που έχει ασχοληθεί µε τις πλέον ζοφερές περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας, έγραψε ένα κατατοπιστικό βιβλίο, που κρούει δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου. Μέσα στα είκοσι κεφάλαιά του ανατρέχει σε εκατό χρόνια ιστορίας, µε σταθµούς την ανάδυση του φασισµού, του ναζισµού και του κοµµουνισµού. Δίνει ιδιαίτερη έµφαση στο πώς εγκαθιδρύθηκαν αυτά τα καθεστώτα, στο πώς επιβλήθηκαν σε λαούς που παρακολουθούσαν σαν υπνωτισµένοι τη µία παραβίαση των δηµοκρατικών αρχών µετά την άλλη, στο πώς παρέσυραν απλούς πολίτες και τους µετέτρεψαν σε όργανα των δόλιων σκοπών τους.

Το βιβλίο αυτό δείχνει πόσο ανεπαίσθητα, πόσο σταδιακά, χωρίς να γίνει αντιληπτό από την αρχή, µπορεί ένα δηµοκρατικό πολίτευµα να απολέσει τους αρµούς του και να διαλυθεί. Η υπονόµευση της δηµοκρατίας δεν είναι ποτέ άµεση. Γίνεται µε µικρά, ύπουλα βήµατα, µε την επίκληση της "βούλησης του λαού", µε τη µεταµφίεση του αυταρχισµού σε πράξεις που υποτίθεται ότι απηχούν το κοινό αίσθηµα, αλλά αποδεικνύονται καταλυτικές της ελευθερίας. Η επαγρύπνηση όλων µας είναι απαραίτητη.

Στις 29 Δεκεμβρίου 2019, ο σπουδαίος Αμερικανός ιστορικός Τίμοθυ Σνάιντερ αρρώστησε σοβαρά. Ανίκανος να σταθεί όρθιος, σε διανοητική σύγχυση, περίμενε επί ώρες στα επείγοντα περιστατικά προτού διαγνωστεί το πρόβλημά του και μπει εσπευσμένα στο χειρουργείο. Τις επόμενες ημέρες, καθώς το πρώτο φως της καινούργιας χρονιάς έμπαινε από το παράθυρό του και η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή, άρχισε να σκέφτεται το ιδιαίτερα κρίσιμο και εύθραυστο ζήτημα της υγείας, «που δεν αναγνωρίζεται στην Αμερική ως ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά χωρίς την οποία όλα τα δικαιώματα και οι ελευθερίες δεν έχουν νόημα», όπως χαρακτηριστικά γράφει. Κι αυτό ήταν πριν από την πανδημία. Έκτοτε, παρακολουθήσαμε τα αμερικανικά νοσοκομεία, υποστελεχωμένα και ανεπαρκώς εφοδιασμένα, να λυγίζουν κάτω από τα αλλεπάλληλα κύματα των προσβεβλημένων από τον κορονοϊό ασθενών. Η κυβέρνηση Τραμπ έκανε τα πράγματα χειρότερα, ποντάροντας στην παραπληροφόρηση και προσβλέποντας στην κερδοσκοπία. Το σύστημα της «εμπορευματοποιημένης» ιατρικής, όπως χαρακτηρίζει ο Σνάιντερ το ιδιωτικό σύστημα υγείας, απέτυχε παταγωδώς. «Η Δική μας ασθένεια» είναι μια κραυγή αγωνίας. Εξετάζοντας μερικές από τις πιο σκοτεινές στιγμές της πρόσφατης ιστορίας της χώρας και της προσωπικής του εμπειρίας, ο Σνάιντερ δεν αναζητεί απλώς μια διέξοδο από την «υγειονομική κακοδαιμονία» της Αμερικής, αλλά και εξηγεί πώς μπορεί να ανασταλεί ο εκπεσμός της υγείας σε ένα σύστημα που αποσκοπεί αποκλειστικά στο κέρδος και να ανακτήσει το ανθρωποκεντρικό του περιεχόμενο. Η υγεία είναι ζήτημα δημοκρατίας, υπογραμμίζει ο Σνάιντερ. Μόνο αν κατοχυρώσουμε την υγειονομική περίθαλψη ως ανθρώπινο δικαίωμα, ανυψώνοντας το κύρος των γιατρών και αναγνωρίζοντας την ιατρική γνώση ως καθοδηγητική αρχή, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ελεύθερη και πραγματικά δημοκρατική κοινωνία.

Η ανά χείρας συλλογή δοκιμίων τοποθετεί τα Βαλκάνια στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων όχι ως μια προβληματική συγκρουσιακή ζώνη, αλλά ως μια κατεξοχήν περιφέρεια της Ευρώπης. Αντίθετα με τις υπάρχουσες στερεοτυπικές απόψεις, οι συγγραφείς του τόμου αυτού υποστηρίζουν ότι τα Βαλκάνια δεν υστερούσαν συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά σε πολλές περιπτώσεις προηγήθηκαν και προέβλεψαν πολλές δυτικοευρωπαϊκές εξελίξεις στις δεκαετίες πριν και μετά το 1900.
Στο δεύτερο μισό του δεκάτου ενάτου αιώνα, τα βαλκανικά κράτη έγιναν ανεξάρτητα έθνη-κράτη. Καθώς πάσχιζαν να παγιώσουν την εθνική τους κυριαρχία, οι χώρες αυτές κοίταζαν πέρα από τις παραδοσιακές στρατηγικές στον σχηματισμό κρατών, σε μια αναζήτηση για ένα εναλλακτικό όραμα εμπνευσμένο από τον μιλιταρισμό και την εθνική πολιτική οικονομία' με αυτό τον τρόπο, όχι μόνο πέτυχαν με δικούς τους όρους, αλλά άλλαξαν την Ευρώπη και τον κόσμο από το 1912-1914 και μετά. Καθώς εξασθένιζε η Οθωμανική Αυτοκρατορία και εφαρμόζονταν όλο και περισσότερες μορφές άτυπης διπλωματίας από τις ισχυρές Δυνάμεις στον χώρο της, μετασχηματίστηκαν παράλληλα οι σχέσεις μεταξύ ταυτότητας και γεωπολιτικής. Όπως υποδεικνύουν οι συνεργάτες του τόμου αυτού, το αποτέλεσμα ήταν το φαινόμενο που έμελλε να διαπεράσει ολόκληρη την Ευρώπη τις δεκαετίες του 1920 και του 1930: η σταδιακή αντικατάσταση των αντιλήψεων της θρησκείας και της εθνοτικότητας με την ιδέα της υπηκοότητας και του ανήκειν σε ένα κράτος.