Enrique Vila-Matas

A l'occasion d'une conférence sur l'ironie intitulée "Paris ne finit jamais", un écrivain décide de revenir sur ses jeunes années passées à Paris, au cours desquelles, logé par Marguerite Duras, il a fait ses classes de littérature. Obsédé par l'ombre tutélaire d'Ernest Hemingway, s'y inscrivant en négatif, il revient sur ces années de déambulation dans les rues de la capitale, de doute, d'abîme. Avec ce roman en forme de miroir, Enrique Vila-Matas s'inscrit dans la lignée des écrivains exilés, interroge la création, la difficulté à inventer encore lorsque tout a déjà été écrit, et décortique l'ambition qui fabrique un artiste.

Μια νύχτα, ο Σαμουέλ Ρίβα, ένας σεβαστός εκδότης λογοτεχνίας που έχει βγει πλέον σε σύνταξη, βλέπει ένα προφητικό όνειρο που διαδραματίζεται στο Δουβλίνο, πόλη που δεν έχει επισκεφτεί ποτέ στη ζωή του. Πείθει τότε κάποιους φίλους του να ταξιδέψουν μαζί στην πόλη του Οδυσσέα του Τζόυς και να οργανώσουν μια παράξενη επικήδεια τελετή για την εποχή της τυπογραφίας, αφού βλέπει την ψηφιακή εποχή ήδη να κατακλύζει τον κόσμο.

Ο Ενρίκε Βίλα-Μάτας επιστρέφει μ’ ένα έργο που παρωδεί το τέλος του κόσμου, ενώ ταυτόχρονα προβληματίζεται σχετικά με το τέλος μιας λογοτεχνικής εποχής. Λαμπρό μυθιστόρημα, ανοιχτό σε διαφορετικές αναγνώσεις, γεμάτο εκπλήξεις, φαντάσματα και εκπληκτικό χιούμορ, η Δουβλινιάδα θεωρείται το πιο βατό και πετυχημένο, μέχρι σήμερα, βιβλίο του σπουδαίου αυτού ισπανού συγγραφέα.

O γιος του αφηγητή, Μοντάνο, υποφέρει από μια λογοτεχνική ασθένεια που τον εμποδίζει να γράψει. O πατέρας του, Ροσάριο Xιρόντο, κριτικός λογοτεχνίας, δίνει στη νόσο αυτή το όνομα του γιου του. Νιώθει κι αυτός άρρωστος από τη λογοτεχνία, αφού πλέον εκφράζεται μόνο μέσα από τα λόγια των άλλων. Και αισθάνεται τόσο επηρεασμένος από τη νόσο του Μοντάνο, ώστε αποφασίζει να γίνει ο ίδιος η ενσάρκωση της λογοτεχνίας, να ταυτιστεί με τη μνήμη της οικουμενικής Βιβλιοθήκης και να συμμετέχει σε μια εν κρυπτώ συνωμοσία κατά των εχθρών της. Από εκείνη τη στιγμή ο Ροσάριο Χιρόντο αρχίζει να γράφει το ημερολόγιό του, στο οποίο εμφανίζονται οι συγγραφείς που τον σημάδεψαν και έπλασαν την προσωπικότητά του μαζί με μια σειρά από προσωπικές σκέψεις, ανέκδοτα από την –υπαρκτή ή φανταστική– ζωή τους σε ένα λαβύρινθο όπου τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας παύουν να υπάρχουν. Ένα παράξενο, γοητευτικό βιβλίο, που είναι ταυτόχρονα ένας ύμνος στη λογοτεχνία, την οποία ο συγγραφέας θεωρεί μοναδική διέξοδο για την επιβίωση της ανθρώπινης ύπαρξης, μοναδική ελπίδα για τη σωτηρία της.

Μήπως η ζωή είναι αυτό που μας συμβαίνει επειδή έχουμε λογοτεχνία; Εν μέσω μιας περιόδου προσωπικής και λογοτεχνικής μεταμόρφωσης, ο αφηγητής αρχίζει να παρατηρεί σημάδια σε πόρτες και κυρίως σε διαδοχικά δωμάτια. Τα σημάδια αυτά, μέσα από ένα χαμένο μονοπάτι που συνδέει το Παρίσι με το Κασκάις, το Μοντεβιδέο, το Ρέικαβικ, το Σαν Γκάλεν και την Μπογκοτά, τον επαναφέρουν σιγά σιγά στη συγγραφή, στην επιθυμία να καταγράψει κάποιες εμπειρίες, που του ζητούν τουλάχιστον φωνάζοντας να τις διηγηθεί επειγόντως. Λέει κάποιος στον αφηγητή: «Τον τελευταίο καιρό έχεις γίνει συγγραφέας στον οποίο τα πράγματα του συμβαίνουν στ’ αλήθεια. Μακάρι να καταλάβεις ότι η μοίρα σου είναι η μοίρα ενός ανθρώπου που θα έπρεπε πια να θέλει ν’ ανυψωθεί, ν’ αναγεννηθεί, να ξαναϋπάρξει. Σου επαναλαμβάνω: ν’ ανυψωθεί. Η μοίρα σου βρίσκεται στα χέρια σου, είναι το κλειδί του νέου δωματίου». Το Μοντεβιδέο είναι μια αληθινή μυθοπλασία, ένα πόνημα για την ασάφεια του κόσμου ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής μας, ένα μυθιστόρημα μέσα από το οποίο ο συγγραφέας ανακαλύπτει τον τρόπο για να ξαναβαφτίσει τα πράγματα, όταν φαίνεται πως όλα έχουν ειπωθεί. Αυτό είναι σχεδόν άθλος, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του ότι ο πυρήνας του έργου του Βίλα-Μάτας είναι ο νεωτερισμός στο μυθιστόρημα.

Ένα περίεργο τηλεφώνημα διακόπτει την καθημερινότητα ενός συγγραφέα. Η μυστηριώδης γυναικεία φωνή στην άλλη άκρη της γραμμής τού λέει ότι οι ΜακΓκάφιν θέλουν να τον προσκαλέσουν σε δείπνο για να του αποκαλύψουν τη λύση στο μυστήριο του σύμπαντος.

Σύντομα θ’ ανακαλύψει ότι πρόκειται για μια πρόσκληση συμμετοχής στην Ντοκουμέντα του Κάσελ, τη θρυλική έκθεση σύγχρονης τέχνης. Η αποστολή του συγγραφέα θα είναι να καθίσει να γράφει κάθε πρωί σε ένα κινέζικο εστιατόριο στα προάστια της πόλης, μετατρέποντας τον εαυτό του σε μια ζωντανή καλλιτεχνική εγκατάσταση.

Στο Κάσελ, ο συγγραφέας διαπιστώνει έκπληκτος ότι η ψυχολογία του δεν πέφτει όταν σουρουπώνει και ότι, αντιθέτως, τον πλημμυρίζει η αισιοδοξία όταν κάνει περίπατο, διότι τον παρασύρει η αστείρευτη ενέργεια που κάνει την καρδιά της έκθεσης να χτυπά. Είναι η αυθόρμητη και ευφάνταστη απάντηση της τέχνης που ορθώνει ανάστημα μπροστά την απαισιοδοξία.

Με χιούμορ, εμβρίθεια και κοφτερή ματιά, ο Enrique Vila-Matas, ο κορυφαίος συγγραφέας των σύγχρονων ισπανικών γραμμάτων, μας αποκαλύπτει την ουσία της λογοτεχνίας και τον πραγματικό λόγο της συγγραφής.