Χρήστος Α. Χωμενίδης

Εκκινώντας από τον Ίωνα, τη «λιγότερο τραγική» από τις τραγωδίες του Ευριπίδη –περισσότερο θα του ταίριαζε ίσως ο χαρακτηρισμός «ειρωνικό δράμα»–, ο Χ.Α. Χωμενίδης γράφει ένα έργο που διαλαμβάνει –ανάλαφρα, μα καίρια– θεμελιώδη, διαχρονικά ζητήματα: Τις ρίζες κάθε ανθρώπου και τη σχέση του με τους γονείς του, βιωμένη ή φαντασιακή, την εξουσία και την ανάγκη της να προεκτείνεται στο μέλλον, τον γάμο ως φρίκη και ως φωλιά, τον έρωτα που φθίνει και τον πόθο που αναπάντεχα ανθίζει.

«... Η δίκη Σουάρεφ έχει µία καρναβαλική µεγαλοπρέπεια. Φωτίζει το καρναβαλικό και το µεγαλειώδες της ανθρώπινης κατάστασης...»

Δηµοσθένης Καραµπαλίκης. Ο εµβληµατικότερος εν ζωή ποινικολόγος, πρωταγωνιστής στις πιο πολύκροτες δίκες του τελευταίου µισού αιώνα.
Σεραφείµ-Μάκης Σακκάς. Ο διευθυντής του γραφείου «Καραµπαλίκης και Συνεργάτες». Ευφυής, εργατικός, λεβέντης. Με ένα, όµως, σωµατικό ελάττωµα που —κι ας το κρύβει όσο µπορεί— τον περιορίζει, του πικραίνει τη ζωή.
Ο κόσµος της µαχόµενης δικηγορίας. Ο κύριος Φωτιάδης, εκκεντρική διάνοια. Ο Χάρης Τσετίνης, λαγωνικό των δικαστηρίων. Η Κωνσταντίνα Γιάννου, πανέµορφη, κόρη χρεοκοπηµένου βιοµήχανου. Ο Σόλων Λούσκος, µε το απωθηµένο ακαδηµαϊκής καριέρας και τις ανοµολόγητες πολιτικές φιλοδοξίες. Ο Ευθύµης Βογιατζής, σκοτεινός τύπος, ύαινα σωστή. Η Παναγιώτα Αϊβάλη, «κυρία του κυρίου» και κληρονόµος του γραφείου.
Ένα απόγευµα εµφανίζεται στο γραφείο ο Εδµόνδος Σουάρεφ. Ζητάει ακρόαση από τον Καραµπαλίκη. Μιλάει µε τον Μάκη Σακκά. Μεγαλέµπορος ο Σουάρεφ µουσικών οργάνων. Αποκαλύπτει ότι το 1983 δολοφόνησε έναν άνθρωπο. Ζητάει να παραδοθεί στη δικαιοσύνη. «Αδύνατον να δικασθείτε» απαντάει ο Μάκης. «Όλα τα εγκλήµατα στην Ελλάδα παραγράφονται µε την παρέλευση είκοσι ετών...»
«Θα δικαστώ. Θα µε δικάσετε εσείς!»
«Ίσως η δίκη να είναι για τον Σουάρεφ καθαρτήριο».
«Καθαρτήριο;»
«Πουργκατόριουµ στα λατινικά. Εκεί όπου οι ψυχές εξαγνίζονται. Ο προθάλαµος του Παράδεισου. Ή —εάν δεν αποδειχθείς άξιος— της Κόλασης…»
Ίσως η Δίκη Σουάρεφ να γίνει καθαρτήριο για όλους.

«Τοποθέτησα τους ήρωές μου σε αστραφτερά νεόπλουτα αλλά και σε αποπνικτικά μικροαστικά περιβάλλοντα, τους έβαλα να διασχίζουν την Αθήνα μέσα σε ταξί που αγκομαχούν και την ύπαιθρο μέσα σε τζιπ 4x4 που μαρσάρουν στη λάσπη, να συνωμοτούν μετρώντας πάκα με λεφτά και να πασχίζουν να αποδράσουν ακόμα και πεσμένοι στα γόνατα σε τουαλέτες μπαρ… Η “Φωνή” δεν επικεντρώνεται στον υπόκοσμο αλλά στον –ακαθόριστων διαστάσεων– ημίκοσμο που έδινε επί δεκαετίες τον τόνο στην κοινωνία μας. Στην ανθρώπινη πανίδα η οποία αποτελούνταν από επιχειρηματίες της αρπαχτής, αριβίστες της γειτονιάς, κορίτσια του γλεντιού που αντιμετώπιζαν το φύλο τους ως δώρο και συνάμα ως όχημα και αγόρια που έπρεπε να επανεφευρίσκουν τον ανδρισμό τους μέσα σε συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες…»

Λίγο προτού πεθάνει ο Τήνελλος, περίφημος αοιδός του 8ου π.Χ. αιώνα, διηγείται στον εγγονό του τη ζωή του: Τα παιδικά του χρόνια στα παράλια της Ιωνίας, την ένταξή του στην ακολουθία του προαιώνιου αοιδού Αναβάτη, το πέρασμά του από τις Μυκήνες κι από τους Ολυμπιακούς αγώνες, τους έρωτες, τα ταξίδια και τις μεταμορφώσεις του. Τις ηδονές που γεύτηκε, τα πάθη και τις συμφορές που –άθελά του;– προκάλεσε… Δραματικός κι ευτράπελος, αχόρταγος κι αλαφροΐσκιωτος, ο Τήνελλος –ο παππούς του Ομήρου– αποτελεί συνάμα ήρωα-πρόγονο του Δον Κιχώτη αλλά και του Γαργαντούα. Και το Λόγια-φτερά είναι ένα μυθιστόρημα που άλλοτε θυμίζει ψυχεδελικό κόμικς κι άλλοτε μιούζικαλ της μακρινής αρχαιότητας. Επιστρέφοντας στον καιρό όπου οι μύθοι ακόμα πλάθονταν, ο Χ.Α. Χωμενίδης μιλάει αλληγορικά για την υπέρτατη δύναμη της αφήγησης. Ο κόσμος παίρνει νόημα και σχήμα μονάχα εφόσον τον εξιστορούμε. Ακόμα δε και όταν κάποτε ο Τήνελλος καταλήγει «φωνή βοώντος εν τη ερήμω», του αρκεί ένας καινούριος πιστός ακροατής για να τα ξαναχτίσει όλα απ’ τα θεμέλια. Ο τίτλος Λόγια-φτερά θα μπορούσε να είναι μετάφραση του ομηρικού «έπεα πτερόεντα»· είτε παράφραση του βιβλικού «εν αρχή ην ο Λόγος».

"... Το άσπρο όμως ελάφι... Όποιος το έχει δοκιμάσει θα σε διαβεβαιώσει πως η ευτυχία μπορεί να εδρεύει και στον ουρανίσκο. Όποιος το έχει γευτεί, έχει γευτεί παράδεισο. Τη στιγμή του βίαιου θανάτου του το νεαρό άσπρο ελάφι εκκρίνει μια ουσία ψυχοτρόπο, αγχολυτική, αφροδισιακή, που δεν έχει ανιχνευτεί πουθενά αλλού στη φύση. Που δεν έχει παρασκευαστεί σε κανένα εργαστήριο. Το νεαρό άσπρο ελάφι σκλαβώνει ισόβια όσους ποτέ το έφαγαν: Στην προοπτική μιας δεύτερης φοράς είναι πρόθυμοι να πατήσουν όρκους, να γκρεμίσουν τον κόσμο τους, να προδώσουν τους ανθρώπους τους. Γιατί να σταθώ εγώ εξαίρεση;" Πρώην συγγραφέας, πρώην άνθρωπος του κόσμου, πρώην όμορφος, ο Μηνάς Αβλάμης έχει αποσυρθεί εδώ και εφτά χρόνια στην Κέρκυρα. Έχει διαλέξει μια καθημερινότητα κενή από συγκινήσεις και από κραδασμούς. Είναι αποφασισμένος να μην την αλλάξει ποτέ και για κανένα λόγο. Το νεαρό άσπρο ελάφι θα τον ξαναβγάλει ξαφνικά στον δρόμο και θα τον οδηγήσει σε μια πόλη αλλόκοτη της Δυτικής Μακεδονίας. Εκεί θα έρθει αντιμέτωπος με ολόκληρο το παρελθόν του. Τα πιο δικά του πρόσωπα, οι πιο έντονες σχέσεις της ζωής του, θα τον κυκλώσουν για να τον δικάσουν ή για να τον συγχωρήσουν. Μονάχα όμως ο ίδιος ο Μηνάς Αβλάμης μπορεί να εξιλεωθεί για τη φριχτή, κρυφή αμαρτία που τον συνέτριψε ένα απόγευμα ανοιχτά της Τήνου... Συνδυάζοντας το ψυχεδελικό ύφος των παλιότερων βιβλίων του με την υπαρξιακή αγωνία των πιο πρόσφατων, ο Χ. Α. Χωμενίδης συνθέτει μία Nέκυια, μια προσωπική κατάβαση στον κόσμο των χαμένων μας παθών και απολαύσεων, που λίγο θέλουν για να ζωντανέψουν. Ή για να βρικολακιάσουν. Το "Νεαρό άσπρο ελάφι" είναι ένα μυθιστόρημα για τις παιδικές μας συγκινήσεις, για τους εφηβικούς μας έρωτες και για τις ενήλικες πανωλεθρίες μας. Στο τέλος όμως, το "Νεαρό άσπρο ελάφι" είναι ένας ύμνος στην αθανασία της αγάπης.

Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που βρέφος εβδοµήντα ηµερών το συνέλαβαν και το έστειλαν εξορία στις Κυκλάδες. Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που –στη διάρκεια της Κατοχής και του Εµφυλίου– η οικογένειά του κόπηκε στα δύο, όµως εκείνο δεν έπαψε στιγµή να αγαπάει κανέναν τους. Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που –όταν γεννήθηκε– ο πατέρας του ήταν «ο ηρωικός αρχηγός των εργατών» και –όταν µεγάλωσε– έγινε «ο προδότης της εργατικής τάξης». Κι ας µην είχε προδώσει τίποτα από ό,τι πίστευε. Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που πέρασε όλη του την εφηβεία στη βαθιά παρανοµία. Κλεισµένο σε ένα σπίτι, µε ψεύτικο όνοµα, χωρίς να πηγαίνει στο σχολείο, χωρίς να κάνει παρέες. Γιατί ήξερε πως, εάν οι Αρχές ανακάλυπταν ποιοι ήταν οι γονείς του, θα τους εκτελούσαν. Κι όταν επέστρεψε στην ελευθερία, το κορίτσι εκείνο ερωτεύτηκε παράφορα, κόντρα στη θέληση και στην ανοχή της οικογένειάς του. Το κορίτσι λεγόταν Νίκη. Και ήταν η µάνα µου. (Αυτό όµως έχει τη λιγότερη σηµασία.) Η ζωή της Νίκης είναι η ζωή όλων των παιδιών που έρχονται στον κόσµο µε ένα βαρύ φορτίο στους ώµους, δεν το απαρνιούνται, ούτε όµως το αφήνουν να τα λυγίσει. Οι άνθρωποι της «Νίκης» είναι η Ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα.

… Μέσα µου ζει ένας σκάνταλος τύπος, ένας καλικάντζαρος. Θα λαχταρούσε η ζωή µου όλη να είναι πιρουέτες. Να ακροβατώ έξω νου και νόµου, να παραβιάζω ωράρια και να γονιµοποιώ ωάρια, να αδιαφορώ για τις συνέπειες των πράξεών µου – σάµπως αυτοί που τις µετρούν και τις ξαναµετρούν βγάζουν καµία άκρη; ξεφεύγουν µήπως από το τυχαίο κι από το πρόσκαιρο της ύπαρξης; Να νιώθω τις στιγµές σαν νότες, να υπακούω στον εσωτερικό µου µονάχα ρυθµό… Μέσα µου επιµένει να χοροπηδάει το πιτσιρίκι εκείνο που έκανε διαρκώς ζηµιές, που έβγαζε σε όλους γλώσσα, που ο κόσµος του ήταν άγραφο χαρτί, άλλοτε το ζωγράφιζε, άλλοτε το µουτζούρωνε, κάποτε του έβαζε φωτιά... Θαυµάζω όσους ξεκινούν για το περίπτερο και βρίσκονται στην άλλη άκρη του κόσµου. Τους όπου γης και πατρίς, τους ανθρώπους-πουλιά. Εγώ είµαι δέντρο. Γίνεται δέντρο το πουλί, πουλί το δέντρο; Ως δέντρο τι µπορείς να ελπίζεις; Να δροσίζεις όποιους ξαποσταίνουν στον ίσκιο σου. Να σε προτιµούν τα φτερωτά, για να φτιάχνουν τις φωλιές τους. Να απολαµβάνουν τους καρπούς σου τα σκιούρια και οι αλεπουδίτσες. Κυρίως δε, όταν σηκώνεται άνεµος, να φουσκώνουν οι φυλλωσιές σου σαν πανιά καραβιού κι ας σε κρατούν οι ρίζες σου στο ίδιο µέρος. Να κάνεις τον αέρα µουσική κι η µουσική σου να φτάνει εκεί που εσύ δεν θα βρεθείς ποτέ. «Πάλι τραγουδάει το δέντρο…» να λένε.

«Δεν ήταν για σένα, Μενέλαε, η Ελένη...» μου 'χε πει κάποτε ο Οδυσσέας. «Για κανέναν δεν ήταν. Τέτοια ομορφιά πόσο να την αντέξεις;» Ακούγονταν πειστικά τα λόγια του. Ότι με έπνιγε η καλλονή της ή το πένθος της ή η μπερδεμένη, αξεδίψαστη ψυχή της. Έπειθαν. Μα δεν ίσχυαν. Ακούστε τη δική μου αλήθεια. Την άφησα να φύγει επειδή την αγαπούσα. Και ήξερα, ένιωθα, λαχταρούσα να ξαναρχίσει τη ζωή της αλλιώς. Τι θα πει αγαπάω; Ανάθεμα αν έχετε προφέρει αυτό το ρήμα πέντε φορές σε όλη σας τη ζωή, τις τέσσερις για τη μάνα σας. Το τρέμετε - σας έχουν μάθει να το τρέμετε. Αγαπάω σημαίνει γίνομαι εκείνη που αγαπάω. Η μοίρα της δική μου μοίρα. Αν πέθαινε η Ελένη, θα θαβόταν η καρδιά μου. Όταν την είδα να σαλπάρει με τον Πάρη, φρέσκος αέρας, δροσερός, φύσηξε εντός μου. «Σου άρπαξε τη γυναίκα το κωλόπαιδο!» Καγχάζω. Μου ανήκε η Ελένη; Δε μας ανήκει τίποτα - το παρελθόν; το μέλλον; ό,τι μπορούμε να αγκαλιάσουμε ή να κουβαλήσουμε στην πλάτη μας; όχι! τίποτα, τίποτα! Τη στιγμή μόνο έχουμε. Και για να μη μας φύγει, τη λιώνουμε μες στην παλάμη μας. Εγώ δεν την έλιωσα τη στιγμή. Την άφησα να φτερουγίσει. Μακριά μου. Η ιστορία μας βάφτηκε στο αίμα και στο ψέμα. Συνέβησαν όλα διαφορετικά από ό,τι τα έχετε ακούσει, συνέβησαν πάντως και θα ξανασυμβούν χίλιες χιλιάδες φορές ως τη συντέλεια του κόσμου - και λοιπόν; Βρίσκετε τίποτα ωραίο σε αυτά; Ωραίο ήταν το δειλινό που το 'σκασε η Ελένη με τον Μενέλαο. Ωραίο ήταν το χάραμα που ανοίχτηκε στο πέλαγος με τον Πάρη. Παραδομένη στη θεϊκή χαρά της. Εγκαταλείποντας τα πάντα πίσω της. Αυτό θα έπρεπε να ψάλλουν οι αοιδοί.

Ο Χ.Α. Χωμενίδης εμπνέεται ευθέως από το σήμερα. Γράφει ένα –σχεδόν– ρεαλιστικό μυθιστόρημα, το οποίο διαδραματίζεται στην Αθήνα του 2021 και διαλαμβάνει ό,τι μας αγγίζει, μας συγκινεί, μας τρομάζει.
Ο κεντρικός του ήρωας, ο Τζίμης Παπιδάκης, παιδί των 60s και των 70s, γιος μιας θυρωρίνας, υιοθετημένος από έναν παλιό πρωταγωνιστή του Εθνικού Θεάτρου, βρίσκεται –στο κατώφλι των εξήντα του– ένα βήμα πριν από την εκπλήρωση του μεγάλου του ονείρου: να αναδειχθεί στον πρώτο και καλύτερο θεατρικό επιχειρηματία στην Ελλάδα. Το θέατρο που έχει κληρονομήσει στη Φωκίωνος Νέγρη και που –επί σαράντα σχεδόν χρόνια– ανέβαζε παραστάσεις τρίτης κατηγορίας, φτηνές φαρσοκωμωδίες και επιθεωρήσεις της συμφοράς να γίνει ο ομφαλός της θεατρικής Αθήνας.
Έχει αξιοποιήσει ο Τζίμης άριστα την πανδημία. Κατά την καραντίνα έχει ανακαινίσει εκ θεμελίων το θέατρό του. Έχει αγκαζάρει με γενναιόδωρες προκαταβολές την αφρόκρεμα των ηθοποιών, των συγγραφέων, των σκηνοθετών, των μουσικών… Όλους όσοι υπό κανονικές συνθήκες τον σνόμπαραν, τον θεωρούσαν παρακατιανό κληρονόμο ενός ένδοξου ονόματος.
Η παράσταση που προετοιμάζει, «Ο περονόσπορος», έχει όλες τις προδιαγραφές για να θριαμβεύσει. Ο Τζίμης διατελεί σε υπερδιέγερση. Λαχταρά όχι το επιχειρηματικό κέρδος, μα την υπαρξιακή δικαίωση. Ο Τζίμης Παπιδάκης, με το κιμπαριλίκι του, με τα ακριβά κοστούμια και με τις αρχοντικές χειρονομίες του, είναι ένας τύπος της πιάτσας. Συνάμα δε ένας ελαφροΐσκιωτος, όπως όλοι μας. Μέσα του ζει ο παιδικός εαυτός και οι πεθαμένοι του. Με εκείνους συνδιαλέγεται, σε εκείνους δίνει λογαριασμό. Κι ας επιμένει ότι απεχθάνεται τη νοσταλγικότητα.
Μια ανάσα πριν από τον θρίαμβό του, εξαιτίας μιας τυχαίας συνάντησης με έναν απελπισμένο, αδίστακτο άνθρωπο, ο Τζίμης Παπιδάκης θα καταστραφεί. Θα τον συντρίψει η νέα πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των fake news, των δολοφονιών χαρακτήρων. Εν πλήρει συγχύσει αθώος, ανίκανος να υπερασπισθεί τον εαυτό του, θα δοθεί βορά σε ένα αφιονισμένο πλήθος που ηδονίζεται να κατασπαράζει. Που κοχλάζει μεταξύ οίκτου και οργής.
Ο Τζίμης Παπιδάκης είναι ένας αναλογικός άνθρωπος σε ένα ψηφιακό σύμπαν. Στο πρόσωπό του οι επερχόμενες γενιές παίρνουν αιματηρή εκδίκηση από τις προηγούμενες. Κανείς δικός του δεν μπορεί να προστατεύσει τον Τζίμη. Ούτε η δεκαεννιάχρονη κόρη του, που ανήκει στο μέλλον. Ούτε καν η Κυψέλη, η οποία αλλάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα και από πατρίδα του μεταμορφώνεται σε έναν άξενο για εκείνον τόπο.
Ο Τζίμης στην Κυψέλη είναι το ρέκβιεμ όσων ανεπαισθήτως μένουν πίσω, σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται ραγδαία. Η επί του φοβερού βήματος απολογία ενός καλού ανθρώπου που απλώς τον ξεπερνάει η εποχή.

Εµπνευσµένος από τον έρωτα της Εύας Πάλµερ και του Άγγελου Σικελιανού -µα όχι προσηλωµένος στα αληθινά γεγονότα- ο "Φοίνικας" είναι το πιο φιλόδοξο έργο του Χωµενίδη. Καλύπτει εβδοµήντα σχεδόν χρόνια, από το 1860 έως το 1927. Κινείται από τα βοσκοτόπια της Πάρνηθας µέχρι τη Νέα Υόρκη των αρχών του 20ού αιώνα κι από το "µαύρο 1897" ίσαµε τους Βαλκανικούς Πολέµους, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη µεσοπολεµική Αθήνα, το Πήλιο, τους Δελφούς... Ένα πλήθος ιστορικών προσώπων -ή µυθιστορηµατικών αντανακλάσεών τους- παρελαύνει στις σελίδες του. Από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Κωστή Παλαµά, την Κυβέλη έως τον Κώστα Καρυωτάκη, τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, τον Μάρκο Βαµβακάρη... Κυρίως όµως ο "Φοίνικας" δεν αφήνει ανέγγιχτο κανένα από τα µεγάλα, τα διαχρονικά ζητήµατα. Την καταγωγή και την ταυτότητα του καθενός, τον έρωτα, τη γονεϊκότητα, τις ολισθηρές στροφές του βίου, την πίστη και την προδοσία, την αγωνία για ένα νόηµα που θα υπερβαίνει τον θάνατο. Ο φοίνικας, το εµβληµατικό πουλί που αιώνια καίγεται από την ίδια τη φωτιά του και αιώνια ξαναγεννιέται από τις στάχτες του, κυριαρχεί -έστω και αθέατος- από την αρχή του µυθιστορήµατος. Και αποθεώνεται στο τέλος του.