László Krasznahorkai

Petit historien employé dans un poussiéreux centre d'archives de province, Korim, tenaillé par une mélancolie confinant à la folie, découvre un jour un manuscrit oublié là depuis des décennies. D'une force poétique bouleversante, celui-ci relate l'éternelle errance de quatre figures angéliques poursuivies sur Terre et à travers l'Histoire par l'extension inexorable du règne de la violence. Pénétré par la vulnérabilité de ces personnages, Korim se donne pour but de délivrer à l'humanité le message porté par le mystérieux texte.
C'est à New York, au "centre du monde", qu'il décide d'accomplir cette tâche, avant d'entrevoir, au terme de sa course folle, la possibilité d'un refuge pour ses compagnons... Un style virtuose et envoûtant, d'une extrême acuité, embrase ce roman puissant empreint d'un inconsolable chagrin métaphysique.

Τοποθετημένη στο σήμερα, η Επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ αφηγείται την ιστορία του βαρόνου Μπέλα Βένκχαϊμ (ενός ήρωα που θυμίζει τον πρίγκιπα Μίσκιν), ο οποίος αποφασίζει, στο τέλος της ζωής του, να επιστρέψει στη γενέτειρά του στην ουγγρική επαρχία. Δραπετεύοντας από το Μπουένος Άιρες, για να μην αναγκαστεί να πληρώσει τα υπέρογκα χρέη του στα καζίνα της πόλης, όπου ζούσε εξόριστος, ελπίζει να συναντηθεί και πάλι με τη Μάρικα, την αγαπημένη του από τα μαθητικά του χρόνια. Στην πατρίδα του πια, βρίσκει μια πόλη γεμάτη κομπιναδόρους και πολιτικάντηδες, όπου βασιλεύει η μιζέρια και ο παραλογισμός. Στο μεταξύ, ο κύριος Καθηγητής -ένας διεθνούς φήμης επιστήμονας που μελετά τα βρύα και ζει σε ένα αλλόκοτο παράπηγμα, σαν ησυχαστήριο, σε μια ακατοίκητη περιοχή έξω απ' την πόλη- παραληρεί ακατάπαυστα και προσπαθεί επίμονα να αποκτήσει ανοσία απέναντι στις ίδιες του τις σκέψεις. Μέσω μιας συναρπαστικής πλοκής, με τον θάνατο και την άβυσσο να καραδοκούν, η έσχατη καταδίκη έρχεται να συντρίψει τους ανυποψίαστους κατοίκους της πόλης.

Σε μια μικρή και λησμονημένη από τον Θεό πόλη της Ουγγαρίας, χαμένη μέσα στην ομιχλώδη και παγωμένη λεκάνη των Καρπαθίων, πλανάται η απροσδιόριστη απειλή μιας επικείμενης καταστροφής. Η απειλή, που δεν κατονομάζεται ποτέ, επιτείνεται όταν καταφτάνει στην πόλη ένα μυστηριώδες τσίρκο που κουβαλάει μαζί του μια γιγαντιαία φάλαινα και επιδεικνύει τον παράδοξο "Πρίγκιπα" με τα τρία μάτια. Οι τρομαγμένοι πολίτες νιώθουν πως πρέπει να αντιδράσουν και καταφεύγουν σε οτιδήποτε νομίζουν πως μπορεί να δαμάσει το χάος, από τη μουσική ώς τον φασισμό. Και ανάμεσα στους μοχθηρούς ή άβουλους κατοίκους της πόλης ξεχωρίζει ο αλαφροΐσκιωτος Βάλουσκα, ο τρυφερός ήρωας του βιβλίου, η μοναδική αγνή και ευγενική ψυχή.

"Αντάξιο ενός Κάφκα κι ενός Μπέκετ, ενός Μπέρνχαρτ και ενός Μέλβιλ, το μυθιστόρημα καθηλώνει τον αναγνώστη με τις υπνωτιστικές ποιητικές εικόνες του, τους παραληρηματικούς μονολόγους των ηρώων του και τις μπουρλέσκ καταστάσεις που φέρνουν ένα πικρό μειδίαμα στα χείλη του αναγνώστη.

Με άκρως διεισδυτική ματιά, ο συγγραφέας περιγράφει την ανθρώπινη κατάσταση στις σύγχρονες κοινωνίες μας, στις οποίες τα άτομα, έρμαια του φόβου και των δεισιδαιμονιών τους, μάταια αγωνίζονται ενάντια στην κατάσταση της διάλυσης και του χάους που, κατά την άποψη του συγγραφέα, 'είναι η φυσική κατάσταση του κόσμου'.

Μυστήριο, μελαγχολία και θλίψη διατρέχει όλο το βιβλίο· η αντίσταση είναι ανώφελη, αφού η προσπάθεια να αλλάξει η υπάρχουσα κατάσταση οδηγεί την πόλη σε ένα αυταρχικό καθεστώς.

Η μόνη χαραμάδα φωτός είναι η αποδοχή της ανθρώπινης κατάστασής μας και η αλλαγή στάσης απέναντι στη ζωή και στον συνάνθρωπό μας", παρατηρεί η μεταφράστρια του βιβλίου Ιωάννα Αβραμίδου.

Από το Κιότο στη Βενετία, από το Παρίσι στην Αθήνα, και ακόμη περνώντας από τη Γρανάδα και τη Γενεύη, ο Λάσλο Κρασναχορκάι μάς παρασύρει σε ένα γοητευτικό ταξίδι μέσα από δεκαεπτά αφηγήσεις, που αποτελούν παραλλαγές και στοχασμούς γύρω από την τέχνη και τη δημιουργία, αλλά και την αναζήτηση του ιερού.

Με τη βοήθεια ενός τουρίστα, που χάνεται στα δαιδαλώδη δρομάκια της Βενετίας και ανακαλύπτει θαμπωμένος ένα άγνωστο έργο της Σχολής του Σαν Ρόκο, ενός ηθοποιού του θεάτρου Νο, ο οποίος ενσαρκώνει τη θεά Σέιομπο, ενός φύλακα του Μουσείου του Λούβρου, που τον συνδέει ένας σχεδόν ερωτικός δεσμός με την Αφροδίτη της Μήλου, ή, ακόμα, ενός αρχιτέκτονα παθιασμένου με τη μουσική μπαρόκ, ο οποίος με αδέξιο τρόπο προσπαθεί να μεταδώσει τον ενθουσιασμό του σε κάποιους γέροντες χωρικούς, ο συγγραφέας μάς κάνει να μοιραστούμε μαζί του τη δύναμη της καλλιτεχνικής εμπειρίας σε όλη την πολυπλοκότητά της.

Ξεδιπλώνοντας μια μεγαλειώδη πρόζα, που με τον ρυθμό της μας προσκαλεί σε στοχαστικές αναζητήσεις, ο Κρασναχορκάι, διαδοχικά ιερατικός, ειρωνικός, και πάντα βαθιά καλλιεργημένος, καταπιάνεται με τον ρόλο του καλλιτέχνη, αλλά και του θεατή, και ερευνά τη συγκίνηση που προκαλεί η μεγάλη τέχνη στον καθένα από εμάς.

Από τις γειτονιές μιας μικρής ουγγρικής πόλης, στη Βουδαπέστη, στη Νέα Υόρκη και αλλού, ακολουθούμε τη μανιακή φωνή του Γκιόργκι Κόριμ, του ήρωα του "Πόλεμος και πόλεμος", αυτού του ταπεινού, θλιμμένου γραφιά. Απελπισμένος, ώρες ώρες σχεδόν τρελός, αλλά επίσης έντονα συναισθηματικός, ο Κόριμ έχει ανακαλύψει, στα σκονισμένα Αρχεία της μικρής ουγγρικής πόλης όπου εργάζεται, ένα χειρόγραφο το οποίο επί δεκαετίες δεν έχει αγγίξει κανείς. Το συγκλονιστικής ποιητικής ομορφιάς κείμενο εξιστορεί την περιπλάνηση τεσσάρων συντρόφων, που πολέμησαν μαζί σ' έναν καταστροφικό πόλεμο και αγωνίζονται τώρα να επιστρέψουν σπίτι τους και να ξεφύγουν από τον αμείλικτο κόσμο της βίας. Συγκινημένος από τον εξαιρετικά ευάλωτο χαρακτήρα των ηρώων του χειρογράφου, ο Κόριμ θέτει ως σκοπό της ζωής του να μεταβιβάσει στον κόσμο το ζωτικής σημασίας μήνυμα του κειμένου που μόλις ανακάλυψε. Αποφασίζει να εκπληρώσει αυτό το καθήκον στη Νέα Υόρκη, που αποτελεί για κείνον το "κέντρο του κόσμου".

Ακολουθώντας τον Κόριμ με επίμονο ρεαλισμό σε όλη του τη διαδρομή, και κυρίως στους δρόμους της Νέας Υόρκης, το Πόλεμος και πόλεμος -ένα από τα σημαντικότερα και πλέον φιλόδοξα βιβλία αυτού του Ούγγρου "μαιτρ της Αποκάλυψης", όπως τον αποκαλεί η Susan Sontag- μας μεταφέρει με συγκλονιστικό και ανθρώπινο τρόπο σ' έναν κόσμο που διχάζεται ανάμεσα στην αγριότητα και τη μανιώδη ομορφιά.

Με γραφή που δεν μοιάζει με καμιά άλλη, το Πόλεμος και πόλεμος επιβεβαιώνει τα λόγια του W. B. Sebald ότι η πρόζα του Κρασναχορκάι "ξεπερνά κατά πολύ όλες τις ήσσονος σημασίας ανησυχίες της σύγχρονης γραφής".

 

Ένα απομονωμένο χωριό βυθισμένο στην εγκατάλειψη και την παρακμή, στα βάθη μιας ουγγρικής πεδιάδας που τη σαρώνει ο άνεμος και η αδιάκοπη βροχή. Παντού λάσπη, αγέλες σκύλων τριγυρίζουν και οι λιγοστοί κάτοικοι φυτοζωούν· ανάμεσά τους, ένας γιατρός χωρίς ασθενείς κι ένας δάσκαλος χωρίς μαθητές. Χωρίς δουλειά, παλεύουν ο ένας εναντίον του άλλου και προσπαθούν να επιβιώσουν μέσω της ίντριγκας, της προδοσίας, της απιστίας, νιώθοντας βαθιά απόγνωση. Κάθε προσπάθεια φυγής είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων. Ο κομμουνισμός έχει καταρρεύσει, η πίστη στον Θεό και στις ιδεολογίες έχει κλονιστεί. Και νά, ξαφνικά, δύο άντρες, που όλοι πίστευαν ότι είναι νεκροί, επανεμφανίζονται. Φως στο σκοτάδι. Ο ένας από τους δύο, παρά τη διαβολική του εμφάνιση, γίνεται δεκτός ως ο «μεσσίας» που θα τους σώσει από τον αφανισμό. Περιμένουν, αγωνιούν και ελπίζουν. Έχουν την αίσθηση μιας επικείμενης αποκάλυψης. Τη φοβούνται και την επιθυμούν. Το "Τανγκό του Σατανά" είναι ο κωμικοτραγικός χορός μιας λύτρωσης που δεν έρχεται ποτέ, ένα ποιητικό ταξίδι για την αναζήτηση της αλήθειας, ένα κείμενο που ξεχειλίζει από συμπόνια και ανθρωπιά για τη μηδαμινή κουκκίδα που συνιστά η ύπαρξή μας μέσα σ’ έναν χαοτικό κόσμο.

Χερστ 07769: αυτό γράφει μόνο, ως αποστολέας, στους φακέλους των επιστολών που στέλνει στην Άνγκελα Μέρκελ, ο καθαριστής τοίχων που ζει σε μια μικρή πόλη της Θουριγγίας, λέγοντας ότι η υπόθεση είναι εμπιστευτική, ενώ σε περίπτωση απάντησης ο ταχυδρόμος έτσι κι αλλιώς θα τον βρει με βάση το επίθετό του και τον ταχυδρομικό κώδικα. Το μεγαλόπνοο έργο του Λάσλο Κρασναχορκάι διαδραματίζεται στη Γερμανία των ημερών μας, και μάλιστα στο μελαγχολικό ανατολικό τμήμα της, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα την πηγή των έργων του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ και την όλο και λιγότερο μυστική βάση των νεοναζιστικών κινημάτων.
Στην γκρίζα καθημερινότητα, συμβαίνουν όλο και περισσότερα ανεξήγητα και τρομακτικά γεγονότα: στην αρχή, αλλόκοτα γκράφιτι στους τόπους προσκυνήματος του Μπαχ, κάτοικοι που εξαφανίζονται, αργότερα ένα πικνίκ που παραλίγο να αποβεί μοιραίο, και τελικά, έπειτα από μια έκρηξη, είναι πλέον αναπόφευκτες οι περαιτέρω καταστροφές: στη Θουριγγία αρχίζει το κυνηγητό.
Ύστερα από τα μικρότερα σε έκταση έργα του Κρασναχορκάι των τελευταίων ετών, τα οποία θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με σονάτες, η επική μορφή και η δυναμική του "Χερστ 07769" αποτελούν ένα πραγματικό κοντσέρτο. Όπως και στα Βρανδεμβούργια Κοντσέρτα, που αναφέρονται και στο βιβλίο, το όλον του έργου συντίθεται από φωνές διαφορετικών μουσικών οργάνων, παρουσιάζοντας με συγκλονιστικό τρόπο την πολιτική και οικολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πλανήτης μας.