Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

non-exchangeable & non-refundable

Οι δικτατορίες δεν πέφτουν από τον ουρανό. Αν η 21η Απριλίου 1967 αιφνιδίασε τη διεθνή κοινή γνώµη, η εγκαθίδρυση µιας στρατιωτικής δικτατορίας, για τον ελληνικό λαό, ήταν από καιρό ένα γεγονός ευεξήγητο και µάλιστα ενδεχόµενο. Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να εξηγήσει την προέλευση αυτού του γεγονότος και τη λειτουργία των κοινωνικών, πολιτικών και διεθνών δυνάµεων που το κατέστησαν δυνατό. Από τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης (1969) Κατά κάποιον τρόπο, η Ελληνική τραγωδία µπορεί να αντιµετωπιστεί ως αυθύπαρκτο ιστορικό γεγονός, ως χαρακτηριστικό σύµπτωµα µιας ιδιαίτερης συγκυρίας ή ίσως ακόµα και ως «πηγή» αποκωδικοποίησης της χαρακτηριστικής αύρας µιας εποχής. Όπως είναι σαφές για όλους όσοι έζησαν από κοντά τα γεγονότα, το βιβλίο αυτό εξέφραζε τις ιδέες, τις ευαισθησίες και τα διλήµµατα µιας ολόκληρης γενιάς. Έχοντας θέσει την ιστορική αφήγηση στην υπηρεσία µιας απερίφραστης πολιτικής και ιδεολογικής στράτευσης, πολλοί ανάµεσά µας είχαµε επιχειρήσει πρωτόγνωρες συνθέσεις ανάµεσα στην ασίγαστη πολεµική µας βούληση, την αυτοτροφοδοτούµενη συναισθηµατική µας φόρτιση και τη νοηµατική αυστηρότητα µιας «αντικειµενικής», όπως πιστεύαµε, ανάγνωσης της πραγµατικότητας. Είχαµε ίσως την αυταπάτη πως µε αυτόν τον τρόπο θα µπορούσαµε να εναρµονίσουµε την εκρηκτικότητα του θυµικού µας µε την πλαδαρότητα των νοηµατικών εκλογικεύσεων. Προφανώς βέβαια µαταιοπονούσαµε. Όµως, δεν µπορώ παρά να νοσταλγώ βαθύτατα αυτές τις ξεχασµένες αλλά ζωογόνες αυταπάτες, τόσο τις δικές µου όσο και των άλλων. Και µαζί µε αυτές, να αναπολώ µε τρυφερότητα τις συνθήκες που µε οδήγησαν στο να γράψω την Τραγωδία. Κ. Τ., Μάιος 2020

Το βιβλίο αυτό αποπειράται να συνθέσει τις πολλαπλές και εν πολλοίς αντιφατικές συνιστώσες του τρέχοντος ιστορικού γίγνεσθαι. Είναι προϊόν της συγκυρίας, δίχως όμως να επικεντρώνεται στη συγκυρία. Είναι ένα κείμενο για την πολιτική, δεν είναι όμως ένα ευθέως πολιτικό κείμενο. Εμπνέεται από συγκεκριμένες καταστάσεις, παραμένει όμως αφηρημένο και εκ πρώτης όψεως αποστασιοποιημένο. Επιχειρώντας να εκφράσει μιαν έτσι κι αλλιώς δυσεντόπιστη πραγματικότητα που μοιάζει να έχει ξεφύγει από κάθε έλλογο κοινωνικό, πολιτικό ή αξιακό έλεγχο, αρκείται στο να αναζητήσει τις μεγάλες γραμμές και συναρτήσεις που φαίνεται να επηρεάζουν την πορεία του κόσμου που μας περιβάλλει. Είναι ένα κείμενο που πραγματεύεται το αδιέξοδο. Η ύψιστη ίσως ειρωνεία του νεωτερικού πολιτισμού και ακόμα περισσότερο του Διαφωτισμού συνίσταται στο ότι επέτρεψε την έντεχνη απόκρυψη των πραγματικών εξουσιών πίσω από αδιαπέραστα πέπλα αδιαφάνειας. Στα πλαίσια αυτά ακριβώς δομήθηκε ένα υπό συνεχή εξέλιξη εξουσιαστικό σύστημα που, για πρώτη φορά στην Ιστορία, δεν «χρειάζεται» πια ούτε να παράγει χρησμούς ούτε να ομιλεί ούτε να αξιολογεί ούτε να εξηγεί ούτε καν να εκλογικεύει. Από τη στιγμή που μπορεί να αναγνωρίζεται ως η μόνη δυνατή ή ίσως και η μόνη νοητή πηγή ορατών, κατά τεκμήριον αξιόπιστων και πρακτικά υλοποιήσιμων «κανόνων», το «σύστημα» αυτό δεν φαίνεται ούτε να απειλείται από τους τυχόν αντιφρονούντες ούτε να πτοείται από τις οποιεσδήποτε εσωτερικές αντιφάσεις του. Σε αυτό ακριβώς αναφέρεται ο τίτλος του βιβλίου. Ο απρόσωπος και αόρατος Λεβιάθαν βρίσκεται παντού και πουθενά. Είναι απλώς ένα πανίσχυρο «σύστημα» που λειτουργεί σαν αυτόματο καλοκουρδισμένο «μηχάνημα» που θυμίζει εκείνο που περιγράφεται από τον Κάφκα στο διήγημα "Στη σωφρονιστική αποικία". Σε έναν κόσμο όπου κανείς πια δεν γνωρίζει και δεν εντέλλεται να γνωρίζει ούτε το «δέον» ούτε τα καθήκοντά του ούτε τα λάθη, τις παραλείψεις, τις αβλεψίες ή τα εγκλήματά του, το «μηχάνημα» -που ακούει στο όνομα «Σβάρνα»- δεν χρειάζεται να έχει δικές του επιθυμίες, επιδιώξεις ή υστεροβουλίες. Υπάρχει με μόνο στόχο να είναι σε θέση να εγχαράσσει στα σώματα των (αθώων ή ένοχων) «υπόδικων» την εντολή «τίμα τους ανωτέρους σου», που δεν είναι άλλοι από τους αόρατους, ανώνυμους, ίσως όμως και ανύπαρκτους χειριστές της ίδιας της εφιαλτικής μηχανής. Παρόλο που τα σώματα εξακολουθούν να ανήκουν σε ανθρώπους με σάρκα και οστά, όλοι είναι ριγμένοι στο έλεος μιας μετα-ανθρώπινης εξουσίας που ούτε αξίες επικαλείται, ούτε πηγή έχει, ούτε νομιμοποίηση χρειάζεται. Μιας αδέκαστα τυφλής εξουσίας που αρκείται απλώς στο να ασκείται, δηλαδή στο να "υπάρχει". Κ. Τσ.

Τίποτε πια δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο. Η πανδημία έχει καταστήσει δυσχερέστερη τη διάσταση ανάμεσα σε έναν μύχιο κόσμο που βάλλεται από παντού και στα δύσκολα προβλήματα που έχει να λύσει η πολιτική εξουσία. Είμαστε αναγκασμένοι να αναθεωρούμε ακόμα και τις πιο εμπεδωμένες απόψεις μας για τα "εγγενή όρια" του πολιτικού. Καλούμαστε να σκεφθούμε από την αρχή τις θεμελιώδεις κατηγορίες με τις οποίες έχουμε συνηθίσει να αποκωδικοποιούμε έναν ολοένα και πιο περίπλοκο κόσμο. Θα ήμουν ευτυχής αν το βιβλίο αυτό, που γεννήθηκε στη διάρκεια ενός παρατεταμένου εγκλεισμού, συμβάλει στην παραγωγή κάποιων νέων σκέψεων, επιφυλάξεων και αμφισβητήσεων του "κοινού νου", με τον ίδιο τρόπο που τόσοι άνθρωποι και τόσα άλλα βιβλία συνήργησαν στη δική του αναπάντεχη γέννηση.