Το πνεύμα ως πάθος: Δύο δοκίμια για τον Αρτώ και τον Κανέττι

«Το πάθος του πνεύματος», στο όποιο εστιάζονται τα δύο δοκίμια της Σούζαν Σόντακ για τον Αρτώ και τον Κανέττι υπήρξε η αφορμή που μας οδήγησε στην παρουσίασή τους. Εν συνεχεία, βέβαια, ο συσχετισμός και η παράλληλη ανάγνωσή τους αναδεικνύουν τις διαφορές μάλλον παρά τις ομοιότητες των δύο αυτών ιδιόρρυθμων συγγραφέων του 20ού αιώνα. Το στοιχείο που φαίνεται να τους ενώνει, το «πάθος του πνεύματος», οδήγησε τη γραφή του καθενός τους, το θεατρικό, δοκιμιακό και ποιητικό διάβημα του πρώτου και την αφήγηση του δεύτερου, σε διαφορετικούς δρόμους. Ο Αρτώ θέλησε μέσω ενός δικού του, ιδιόχρηστου σουρρεαλισμού, με τον οποίο διατήρησε παρά την αποκήρυξη του μιαν ισοβίως προβληματική σχέση, να φτάσει στην πλήρη σωματοποίηση -στην καθολίκευση, ήτοι στην κατάργηση-της τέχνης ενώ ο Κανέττι, αντιστρόφως, με εντονότατη την εβραϊκή (δηλαδή κατ' εξοχήν διανοητική) αίσθηση της κληρονομιάς του Διαφωτισμού, φτάνει μέσω μιας υπερόξυνσης του πνεύματος σε μια δονκιχωτική άρνηση της σωματικότητας, όπως αυτή εκπροσωπείται στον πρωταγωνιστή του μυθιστορήματός του "Η Τύφλωση". «Σπανίως ένιωθε κανείς τόσο άνετα με το πνεύμα του», γράφει η Σόντακ, «όσο ο Κανέττι». Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ειδοποιηθεί ο αναγνώστης ότι η Σούζαν Σόντακ και στα δύο εν λόγω δοκίμια χρησιμοποιεί τον όρο mind (πνεύμα) αναφερόμενη κατά κύριο λόγο στις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου -στον "νου", "διάνοια", τη "νόηση" και, ακόμα πιο ελεύθερα, στη "σκέψη". Ωστόσο υπάρχουν και περιπτώσεις όπου ο ίδιος αυτός όρος χρησιμοποιείται, όπως προκύπτει από τα συμφραζόμενα, εναλλακτικά στη θέση του spirit, σε αντιδιαστολή προς το "σώμα" ή τη "σάρκα". Και τούτο θα το διαπιστώσει ο αναγνώστης ιδίως στο δοκίμιο για τον Αρτώ ο όποιος, εντούτοις, «μεταχειρίζεται μονίμως το πνεύμα σαν να ήταν ένα είδος σώματος» - εξ ου και το πάθος.