Erich Fromm

" Avoir ou être ? " Le dilemme posé par Erich Fromm n'est pas nouveau. Mais pour l'auteur, du choix que l'humanité fera entre ces deux modes d'existence dépend sa survie même. Car notre monde est de plus en plus dominé par la passion de l'avoir, concentré sur l'acquisivité, la puissance matérielle, l'agressivité, alors que seul le sauverait le mode de l'être, fondé sur l'amour, l'accomplissement spirituel, le plaisir de partager des activités significatives et fécondes. Si l'homme ne prend pas conscience de la gravité de ce choix, il courra au-devant d'un désastre psychologique et écologique sans précédent...

In a world in which violence in every form seems to be increasing, Erich Fromm has treated this problem with deep perception in the most original and far-reaching work of his brilliant career. Fromm asks: what is there in the conditions of human existence to lead man to the orgies of destruction and violence in which he has indulged? By drawing on the findings of anthropology, palaeontogy, psychology and history; and including striking character analyses of Stalin, Hitler and Himmler, he shows how the failure to use our capacity for love and reason results in the development of the reverse: we wish to control life absolutely, or to destroy it.

To Have Or to Be? is one of the seminal books of the second half of the 20th century. Nothing less than a manifesto for a new social and psychological revolution to save our threatened planet, this book is a summary of the penetrating thought of Eric Fromm. His thesis is that two modes of existence struggle for the spirit of humankind: the having mode, which concentrates on material possessions, power, and aggression, and is the basis of the universal evils of greed, envy, and violence; and the being mode, which is based on love, the pleasure of sharing, and in productive activity. To Have Or to Be? is a brilliant program for socioeconomic change.

H επετειακή έκδοση, για τα πενήντα χρόνια του καινοτόμου διεθνούς μπεστ σέλερ, που έδειξε σε εκατομμύρια αναγνώστες πώς να κάνουν τη ζωή τους ενδιαφέρουσα και δημιουργική αναπτύσσοντας τις κρυμμένες τους δυνατότητες για Αγάπη. Οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν αγαπούν, είναι ανίκανοι να ανυψωθούν ως το μοναδικό επίπεδο που έχει πραγματικά σημασία: το επίπεδο της αγάπης που είναι συνυφασμένη με την ωριμότητα, την αυτογνωσία και το θάρρος. Όπως ισχύει και για κάθε άλλη τέχνη, έτσι και η τέχνη της αγάπης απαιτεί άσκηση και συγκέντρωση, όπως επίσης και αυθεντική διορατικότητα και κατανόηση. Στο κλασικό αυτό βιβλίο, "Η τέχνη της αγάπης", ο φημισμένος ψυχαναλυτής και κοινωνικός στοχαστής Έριχ Φρομ διερευνά την αγάπη απ’ όλες τις πλευρές και τις όψεις της - όχι μόνο τη ρομαντική αγάπη, που είναι διαποτισμένη από τόσες παρανοήσεις και τόσες μεγάλες προσδοκίες, αλλά επίσης την αδελφική αγάπη, την ερωτική αγάπη, την αγάπη των γονιών για τα παιδιά τους, την αγάπη για τον εαυτό μας και την αγάπη για τον Θεό.

Ένα από τα πιο κλασικά έργα φιλοσοφίας όλων των εποχών.
Ο Έριχ Φρομ σε αυτό το υπέροχο βιβλίο εξηγεί πώς οι δύο τρόποι ύπαρξης, το "να έχεις" ή "να είσαι", παλεύουν για το πνεύμα της ανθρωπότητας. Ο τρόπος ύπαρξης στη βάση του "έχειν" οδηγεί τον άνθρωπο σε έναν απέραντο εγωισμό, σε μια διαρκή ανησυχία μην τυχόν και χάσει ό,τι έχει ή ό,τι ψευδώς νομίζει ότι κατέχει.
Από την άλλη, ο άνθρωπος που ζει για να "είναι", είναι ανεξάρτητος, ελεύθερος, δημιουργικός, του αρέσει να εξελίσσεται, και για αυτόν η αγάπη είναι μια δυναμική κατάσταση ύπαρξης.
Στο βιβλίο "Να έχεις ή Να είσαι;", ο Έριχ Φρομ με δεξιότητα αναλύει τις σκέψεις του ωθώντας την ανθρωπότητα σε μια ψυχολογική επανάσταση: να αντισταθμίσουμε την κενή ζωή που απορρέει από το "έχειν" με μια γεμάτη νόημα ζωή που απορρέει από το "είναι".

Οι σύγχρονοι άνθρωποι θέλουν πραγματικά την ελευθερία ή μήπως νιώθουν φόβο μπροστά της;
"Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία" του Erich Fromm παραμένει διαχρονικά ένα επίκαιρο και προφητικό βιβλίο για όσα συμβαίνουν σήμερα, αλλά και για όσα πιθανόν θα ακολουθήσουν, καθώς η ελευθερία περιορίζεται όλο και περισσότερο από την ένταση του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και θρησκευτικού ολοκληρωτισμού.
Στο εμβληματικό αυτό έργο, ο Fromm εξηγεί αρχικά πως οι επαναστατικές αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση, η υπέρμετρη δύναμη του κεφαλαίου και η οικονομική κρίση μεγαλώνουν τα αισθήματα αβεβαιότητας, μοναξιάς και ασημαντότητας του σύγχρονου ανθρώπου, ενώ η απειλή πολέμου ισχυροποιεί τον φόβο. Στη συνέχεια εστιάζει στους μηχανισμούς άμυνας του ατόμου, που είναι ταυτόχρονα και οι μηχανισμοί διαφυγής του από την ελευθερία: ο ολοκληρωτισμός, η ροπή προς την καταστροφή και ο κομφορμισμός.
Και αν για τον ανυποψίαστο πολίτη ο κομφορμισμός είναι ακίνδυνος, για τον Fromm έχει τεράστια σημασία: στα πλαίσια αυτής της "λύσης", στην οποία προσφεύγει η πλειονότητα των μελών της κοινωνίας, ο άνθρωπος παύει να είναι ο εαυτός του και υιοθετεί απολύτως τον τύπο της προσωπικότητας που του επιβάλλουν τα πολιτιστικά πρότυπα, η κοινή γνώμη, η κοινή λογική.
Έτσι, οι συνειδητοί φόβοι της μοναξιάς και της αβεβαιότητας αντιμετωπίζονται με την ένταξη στο όλον. Όμως, με αυτόν τον τρόπο, το άτομο πληρώνει το τίμημα για την απομάκρυνσή του από την αληθινή, θετική ελευθερία, η οποία συνίσταται στην αυθόρμητη δραστηριότητα.

Με το κείμενό του "Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και οιδιπόδειος μύθος" ο Erich Fromm αποφασίζει να αναμετρηθεί με ό,τι θεωρείται, ακόμη και σήμερα, εν πολλοίς ως ο "ακρογωνιαίος λίθος" της φροϋδικής ψυχανάλυσης, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και την "αιμομικτική" σχέση μεταξύ γιου και μητέρας. Εξετάζοντας τη σχέση του φροϋδικού συμπλέγματος με τον αρχαιοελληνικό μύθο του Οιδίποδα και συγκεκριμένα με τη σοφόκλεια "τριλογία" -Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ και Αντιγόνη-, ο Fromm ερωτά ευθέως: "δικαιούνταν ο Freud να συμπεράνει ότι ο μύθος αυτός επιβεβαιώνει την άποψή του πως ασυνείδητες αιμομικτικές ενορμήσεις και το συνεπαγόμενο μίσος κατά του πατέρα-αντιζήλου μπορούν να ανιχνευτούν σε κάθε αρσενικό παιδί;" Αντί για μια οριστική απάντηση προβαίνει σε μία θεωρητική υπόθεση με ψυχαναλυτικές, αλλά και πολιτικές συνδηλώσεις, καθώς μέσα από την εξέταση της κοινωνικής αλλαγής από το μοντέλο της μητριαρχίας σε εκείνο της πατριαρχίας, εστιάζει όχι στη σχέση μητέρας-γιου, αλλά στη σχέση του γιου με τον πατέρα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

"[...] ο μύθος μπορεί να γίνει κατανοητός ως σύμβολο όχι της αιμομικτικής αγάπης ανάμεσα σε μητέρα και γιο, αλλά της εξέγερσης του γιου ενάντια στην εξουσία του πατέρα, στο πλαίσιο της πατριαρχικής οικογένειας. Ο γάμος του Οιδίποδα και της Ιοκάστης είναι μόνο ένα δευτερεύον στοιχείο, μόνο ένα από τα σύμβολα της νίκης του γιου που παίρνει τη θέση του πατέρα του και, μαζί με αυτήν, όλα τα προνόμιά του". (Erich Fromm)