Σπύρος Κιοσσές

H παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη διδακτική προσέγγιση της δημιουργικής γραφής σε πανεπιστημιακό επίπεδο, αλλά και να προσφέρει απαραίτητο υποστηρικτικό υλικό σε κάθε πλαίσιο συστηματικής και οργανωμένης ενασχόλησης με το συγκεκριμένο πεδίο. Εστιάζοντας στον πεζό λόγο, το εγχειρίδιο αποτελεί έναν χρήσιμο οδηγό για τη δημιουργική ανάγνωση και γραφή, αξιοποιώντας εννοιολογικά σχήματα και μεθοδολογικά εργαλεία που παρέχει ο κλάδος της αφηγηματολογίας. Μετά από μια ευσύνοπτη παρουσίαση θεμάτων που συνδέονται με την έννοια της δημιουργικότητας και της «παιδαγωγικής της δημιουργικής γραφής», παρουσιάζονται ζητήματα που αφορούν τα παρακειμενικά στοιχεία ενός έργου (συγγραφέας, τίτλος, μότο, πρόλογος, αφηγηματική πλαισίωση κ.ά.). Στη συνέχεια εξετάζεται αναλυτικά η αφηγηματική διαδικασία καθαυτή, υπό το πρίσμα της σύγχρονης θεωρίας της αφήγησης, με ειδικότερη αναφορά στην πλοκή, τη διαγραφή των χαρακτήρων, την εστίαση, τον χρόνο, την απόδοση του λόγου και της σκέψης των μυθοπλαστικών προσώπων κ.ά. Τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζονται με τρόπο ευσύνοπτο, κατατοπιστικό και σαφή, με απώτερο στόχο να γίνουν κατανοητοί από τον αναγνώστη οι μηχανισμοί λειτουργίας των αφηγηματικών κειμένων και οι ποικίλες τεχνικές κατασκευής του λογοτεχνικού νοήματος και σύνθεσης των ερμηνειών. Προτείνεται, τέλος, ένα πλήθος από πρωτότυπες δραστηριότητες που συμβάλλουν στην εμπέδωση των θεωρητικών εννοιών, προσφέροντας παράλληλα αφορμές για δημιουργική ανάγνωση και γραφή.

Πώς προσδιορίζεται η «λογοτεχνικότητα» ενός κειμένου; Πώς λειτουργεί η μεταφορά, η συνδήλωση, το μέτρο, η ειρωνεία, η φωνή, η εστίαση και η διαγραφή των χαρακτήρων; Τι σημαίνει ερμηνεύω, αποστασιοποιούμαι και μετασχηματίζω δημιουργικά τμήματα ενός κειμένου ή γράφω ένα νέο, δικό μου, κείμενο; Η σύγχρονη προσέγγιση της λογοτεχνίας στο σχολείο προϋποθέτει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας και της ευελιξίας. Οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές (ακόμα κι εκείνοι που δυσκολεύονται ιδιαίτερα), αλλά και όσοι ενδιαφέρονται ευρύτερα για τη λογοτεχνία θα βρουν στο παρόν βιβλίο πλούσιο θεωρητικό υπόβαθρο και πλήθος παραδειγμάτων, κυρίως από τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια.

Ο Τάσος μεγαλώνει σε μια λαϊκή γειτονιά μιας επαρχιακής πόλης στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τις αρχές του ’80, μια περίοδο μεταβατική για την ελληνική κοινωνία. Μέσα από την αυτοδιήγηση του ήρωα ζωντανεύει το κλίμα της εποχής, όπως, τουλάχιστον, μπορεί να το αντιληφθεί ο ίδιος, αλλά και το πλέγμα των οικογενειακών σχέσεων – άλλοτε υποστηρικτικό, σαν δίχτυ ασφαλείας, κι άλλοτε πνιγηρό κι αναπόδραστο, σαν τον ιστό αράχνης. Παράλληλα με τη βασική πλοκή, που ξετυλίγεται σε σύντομες αυτοτελείς αφηγήσεις, ο αναγνώστης, μέσα από τη διήγηση της γιαγιάς του ήρωα, συνθέτει κομμάτι κομμάτι μια ιστορία που βαραίνει το παρελθόν της οικογένειας, συνεχίζει όμως να σκιάζει το παρόν των μελών της. Απ’ το χέρι, ο μπαμπάς κι η μαμά προχωράνε μπροστά. Η μαμά κρατάει τον μπαμπά απ’ το μπράτσο και γέρνει το κεφάλι της στον ώμο του. Πόσο χαίρομαι να τους βλέπω έτσι. Σε λίγο θα μπούμε στο σπίτι μας, η γιαγιά θα με περιμένει να μου πει τι έγινε στο «Λούνα Παρκ», μετά θα πλύνω τα δόντια, θα κάνω την προσευχή μου μαζί με τη γιαγιά και θα πέσω για ύπνο. Ακόμη σιγοτραγουδάω το «Αν γινότανε». Τι καλά να κρατούσε για πάντα αυτό το βράδυ. Αχ, και να γινότανε.

Μακρινές θείες, γειτόνισσες, πλανόδιοι πωλητές, περαστικοί, παιδιά, περιθωριακοί τύποι, αδέσποτα, δευτερεύοντες χαρακτήρες που αξιώνουν τα λίγα λεπτά δημοσιότητας που τους αναλογούν, όσο κρατάει κι η ανάγνωση των αφηγημάτων που απαρτίζουν τη συλλογή. Μικροϊστορίες, δηλαδή «ιστορίες σύντομες σε έκταση» αλλά και «ιστορίες των μικρών αυτού του κόσμου». Που μ’ ένα τσιγάρο στο χέρι –έχεις τσιγάρο;– κάνουν ένα φευγαλέο πέρασμα από τη ζωή και την αντίληψη του αφηγητή. Την παρατηρούσα όρθια, ακουμπισμένη στον τοίχο, να ρουφάει το τσιγάρο, σχηματίζοντας βαθιές κοιλότητες στα μάγουλα και κοιτώντας τον καπνό που φυσούσε να διαλύεται μπροστά της. Δυο πιθαμές σώμα όλη κι όλη, απροσδιόριστης ηλικίας. Στη δυσκολία να μαντέψεις τα χρόνια της συνέβαλλε και το κενό από δόντια στόμα, αλλά και οι αμέτρητες ρυτίδες του προσώπου της. Ποτάμια βαθιά της χαράκωναν το δέρμα· νερά παχύρρευστα κι ορμητικά, που διακλαδίζονταν σε δεκάδες παραποτάμους, μεταφέροντας, λες, στις κοίτες τους μια σκούρα ιλύ, αρχέγονη. Το βλέμμα της, πάντως, πέταγε σπίθες.