Léon Tolstoï

"Tant de souvenirs du passé se dressent devant soi quand on essaie d'évoquer les traits d'un être chéri, qu'à travers ce souvenir on ne les aperçoit que confusément et comme à travers des larmes". Russie, milieu du XIX? siècle. Nikolegnka vient d'avoir 10 ans. Sa vie est faite de mille impressions vives et contrastées : les tracasseries et les bontés de son vieux précepteur, la chasse à courre et les goûters sur l'herbe, sa chère maman jouant du piano, ses jolies petites soeurs et Mimi, leur sévère gouvernante.

Tolstoï entame une enquête immense, descend dans l'enfer putride des prisons, scrute les détenus, polémique avec les «idéologues» révolutionnaires, interroge le peuple. Résurrection se veut un roman total, mais cette fois-ci le Tolstoï millénariste refuse la durée et exige tout tout de suite : le salut total de la création. C'est peut-être ce qui fait de Résurrection, paru quand naissait le XXe siècle, un signe avant-coureur des grands soubresauts millénaristes de notre siècle à nous.

«Μέσα από αυτή την αναίσχυντη και χαμερπή ζωή, μια αθάνατη αλήθεια ξεπροβάλλει και φωτίζει τα πάντα». - Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «O Τολστόι πατάει γερά στα πόδια του, το κύρος του είναι τεράστιο και, όσο βρίσκεται στη ζωή, το κακό γούστο στη λογοτεχνία, όλες οι μορφές χυδαιότητας, η αδιαντροπιά και οι δακρύβρεχτες συμπεριφορές, όλοι οι άξεστοι, παροργισμένοι εγωισμοί θα μείνουν απομακρυσμένοι και θαμμένοι ατό σκοτάδι». - Άντον Τσέχωφ Λένε πώς όταν ζήτησαν κάποτε από τον Ουίλλιαμ Φώκνερ να κατονομάσει τα τρία καλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών, εκείνος απάντησε: « Η Άννα Καρένινα, η Άννα Καρένινα, η Άννα Καρένινα ». «Όταν διαβάζετε Τουργκένιεβ, γνωρίζετε ότι διαβάζετε Τουργκένιεβ. Όταν διαβάζετε Τολστόι, διαβάζετε γιατί δεν μπορείτε να σταματήσετε». - Vladimir Nabokov «Όταν ο Τολστόι έκανε το σκαρίφημα της πρώτης παραλλαγής της Άννας Καρένινα, η Άννα ήταν μια γυναίκα πολύ αντιπαθητική και το τραγικό της τέλος δεν ήταν παρά η τιμωρία πού της άξιζε. Ή τελική μορφή του μυθιστορήματος είναι πολύ διαφορετική, άλλα δεν πιστεύω πως ο Τολστόι είχε στο μεταξύ αναθεωρήσει τις ιδέες του περί ηθικής. Θα έλεγα μάλλον ό,τι, κατά τη διάρκεια της συγγραφής, άκουγε μιαν άλλη φωνή κι όχι εκείνη της προσωπικής του πεποίθησης περί ηθικής. Άκουγε αυτό πού θα ονόμαζα σοφία του μυθιστορήματος. Όλοι οι αληθινοί μυθιστοριογράφοι αφουγκράζονται αυτή την υπερπροσωπική σοφία, πράγμα που εξηγεί γιατί τα μεγάλα μυθιστορήματα είναι πάντα λίγο πιο έξυπνα από τους δημιουργούς τους». - Milan Kundera H τέχνη του μυθιστορήματος, Εστία, 1988 Ο Vladimir Nabokov χαρακτήρισε την Άννα Καρένινα του Τολστόι « μία από τις μεγαλύτερες ερωτικές ιστορίες στην παγκόσμια λογοτεχνία». Κατά κοινή αναγνώριση το σπουδαιότερο μυθιστόρημα του 19ου αιώνα, η Άννα Καρένινα έχει θεωρηθεί η πνευματική αυτοβιογραφία του Τολστόι. Με φόντο την αυτοκρατορική Ρωσία, το βιβλίο είναι ένας εμβριθής και σύνθετος στοχασμός πάνω στον παράφορο έρωτα και την ολέθρια απιστία. Παντρεμένη με έναν Ισχυρό κυβερνητικό παράγοντα, η Άννα Καρένινα είναι μια ωραία γυναίκα που ερωτεύεται βαθιά έναν πλούσιο αξιωματικό του στρατού, τον κομψό κόμη Βρόνσκι. Προσπαθώντας απεγνωσμένα να βρει την αλήθεια και το νόημα στη ζωή της, αψηφά απερίσκεπτα τις συμβάσεις της ρωσικής κοινωνίας και εγκαταλείπει τον σύζυγο και τον γιό της για να ζήσει με τον εραστή της. Ο περίγυρος της την καταδικάζει και την εξοστρακίζει, και η ίδια παθαίνει συχνά κρίσεις ζήλιας που αποξενώνουν τον Βρόνσκι, με αποτέλεσμα να βουλιάζει σιγά σιγά σε μια αδιέξοδη κατάσταση. Αντιστικτικά με αυτόν τον τραγικό έρωτα εκτυλίσσεται η Ιστορία του Κονσταντίν Λέβιν, ενός μελαγχολικού γαιοκτήμονα που ο Τολστόι τον έπλασε στο καλούπι του δικού του χαρακτήρα. Ενώ η Άννα αναζήτα την ευτυχία μέσα από τον έρωτα, ο Λέβιν ξεκινά τη δική του αναζήτηση για την πνευματική ολοκλήρωση μέσα από το γάμο, την οικογένεια και τη σκληρή δουλειά. Γύρω από αυτά τα δύο κομβικά νήματα της πλοκής υπάρχουν δεκάδες χαρακτήρες και οι ιστορίες τους, υφασμένες αριστοτεχνικά από τον Τολστόι στον ίδιο καμβά δημιουργείται έτσι ένα συγκλονιστικό πανόραμα της ρωσικής κοινωνίας του 19ου αιώνα. H έκδοση συνοδεύεται από εικονογραφικό υλικό, διαφωτιστικές εισαγωγές και ένα Επίμετρο με εργοβιογραφία και αποσπάσματα επιστολών και ημερολογίων του Τολστόι και συγχρόνων του που αφορούν το έργο, καθώς και σημειώσεις.

Στα πενήντα του χρόνια ο Τολστόι (1828-1910) έχει γράψει το Πόλεμος και Ειρήνη και την Άννα Καρένινα, τα μυθιστορήματα που του εξασφάλισαν την αθανασία. Ήταν σύζυγος και πατέρας πολλών παιδιών και κάτοχος τεράστιας περιουσίας. Ήταν «ένας ευτυχισμένος άνθρωπος» με θαυμάσια υγεία. Και όμως, η ζωή του είχε χάσει κάθε νόημα... Η Εξομολόγηση είναι η συγκλονιστική αυτοβιογραφική μαρτυρία μιας κρίσης οικείας και αναγνωρίσιμης από πολλούς ανθρώπους. Στο κείμενο αυτό καταγράφεται η απόγνωση και η αποξένωση του Τολστόι από τον κόσμο, η απελπισμένη προσπάθειά του να βρει απαντήσεις στα πιο απλά ερωτήματα της ζωής και η αρχή μιας παθιασμένης πνευματικής αναζήτησης «για μία θρησκεία που δε θα υπόσχεται τη μέλλουσα ευδαιμονία αλλά που με την εφαρμογή της στην πράξη θα προσφέρει την ευδαιμονία επί της γης».

Ο Τολστόι είναι πιστός της ζωής, και προπάντων υπερασπίζεται τη ζωή ενάντια στο θάνατο. Υπερασπίζεται τον θνήσκοντα Ιβάν Ιλίτς ενάντια στον ίδιο του τον θάνατο, χωρίς να λησμονεί ότι ακόμη και η «δυσπραγία» του, η δυσαναλογία ανάμεσα στα σχέδια και στα μέσα που διαθέτει, είναι αναπόσπαστα στοιχεία του ρεύματος που ακολουθεί η ζωή του, αναπόσπαστα στοιχεία του πόνου και της αδικίας που ολοκληρώνουν τη ζωή και την κάνουν να υπερτερεί μπροστά στον θάνατο, ή, ακόμη, επιβεβαιώνουν τον αιώνιο ανταγωνισμό μεταξύ της ζωής και του θανάτου, με αδιαμφισβήτητο τον θρίαμβο της ζωής.

Η διαρκής αγωνία του Τολστόι για ένα σωτηριολογικό πρόταγμα το οποίο θα γλίτωνε τον κόσμο από τα δεινά του είναι το επικό στοιχείο που πράγματι μορφοποιεί το ύφος και το ήθος της γραφής του: τον επικό χαρακτήρα του αναρχικού χριστιανικού του οράματος για μιαν ηθική και ριζοσπαστική ζωή προς την έλευση της χάριτος.