W. G. Sebald

"The Rings of Saturn" begins as the record of a journey on foot through coastal East Anglia. From Lowestoft to Bungay, Sebald's own story becomes the conductor of evocations of people and cultures past and present: of Chateaubriand, Thomas Browne, Swinburne and Conrad, of fishing fleets, skulls and silkworms. The result is an intricately patterned and haunting book on the transience of all things human.

Ο Β. Γκ. Μαξ Ζέμπαλντ συνεργάστηκε με δύο εικαστικούς, τη Βρετανή Tess Jaray και τον Γερμανό Jan Peter Tripp. Η συνεργασία τους, όπως ήδη γνωρίζουμε, ήταν στενή και συνεπής, και συγχρόνως ελεύθερη από κάποια αυστηρά προδιαγεγραμμένη συμφωνία. Ο Ζέμπαλντ έστελνε κατά διαστήματα τα μικρά του ποιήματα στον Tripp [...] και στη Jaray, και αυτοί είχαν την ευχέρεια να διαλέξουν ποια από αυτά και με ποιο τρόπο θα τα χρησιμοποιήσουν. Σ' ένα γράμμα του προς τη Jaray ο Ζέμπαλντ γράφει πως τα ποιήματά του με το "ελάχιστο μέγεθός τους και την πλάγια φύση τους θα ταίριαζαν πολύ με τις αβαρείς εικόνες" της. Αν σταθούμε λίγο ακόμη στην έκφραση "πλάγια φύση", "oblique nature", ίσως μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε και να ανοίξουμε περισσότερες από μια διαστάσεις στις λυρικές αυτές στιγμές, διαστάσεις προς ό, τι αποκλίνει, διαφεύγει, επαμφοτερίζει ή και θολώνει ακόμη ή αναιρεί. Αναιρεί τα όρια ανάμεσα στο άμεσο και το έμμεσο, στο απτό και μη απτό, το ορατό και μη ορατό, το κατανοητό και ακατανόητο. [...] Ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος, πιο απρόσιτος και πιο αινιγματικός απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε και να συμπεριλάβουμε σε μια πολύ ή έστω και ελάχιστα συνεκτική αφήγηση. Η πλάγια ματιά, το πλάγιο πλησίασμα είναι συστατικό μέρος τόσο των ίδιων των ποιημάτων, όσο και της σχέσης τους με τις εικόνες τις οποίες συνοδεύουν. [...] Το πλάγιο στοιχείο είναι αυτό που εξόχως δημιουργεί την αρμονία ανάμεσα σε κείμενο και εικόνα, η αναίρεση της απαίτησης να ερμηνεύσουμε την εναρμόνισή τους ως ενότητα ή ολότητα. Μάλλον σαν θαυμάσιες, γενναιόδωρες συνευρέσεις τυχαίων ειρμών (γνωρίζουμε πόσο σημαντικό είναι το τυχαίο στα κείμενα του Ζέμπαλντ) και αυτόνομων στιγμών μας γνέφουν, σαν μικρές οάσεις ή απρόσμενα και σωτήρια ξέφωτα μέσα από σειρές και σωρούς συμπτώσεων μας παραπέμπουν σε κάτι πάντα μεγαλύτερο και ακόμη πιο ανοιχτό.

O Ζέμπαλντ δeν αφηγείται απλώς ιστορίες. Η ίδια του η αφήγηση αποτελεί ένα μοντέλο συνειδητότητας που μας δείχνει ότι το να έχεις απόλυτη συνείδηση του εαυτού σου σημαίνει να υποφέρεις από ανίατα αισθήματα ιλίγγου. - W.S. Di Piero, New York Times Book Review Τα βιβλία του Ζέμπαλντ ανυψώνονται από την πρόζα, με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Η μυστηριώδης έλαφρότητα με την οποία πετυχαίνει αυτή την ανύφωση αποτελεί την τρανότερη απόδειξη της ιδιοφυΐας του. J. M. Coetzee "Καθόμουν σ' ένα τραπέζι κοντά στην ανοιχτή μπαλκονόπορτα, είχα απλώσει γύρω μου τα χαρτιά και τις σημειώσεις μου και συνέδεα γεγονότα που απείχαν πολύ μεταξύ τους, άλλα μου φαινόταν ότι ήταν της ίδιας τάξης". Η φράση, γραμμένη σ' ένα από τα τέσσερα διηγήματα αυτού του τόμου, προδίδει μόνο λίγα από την πλούσια γλώσσα των κειμένων - γλώσσα που σου κόβει την ανάσα με την ομορφιά της και αναδεικνύει τον Ζέμπαλντ σ' ένα σπουδαίο λογοτέχνη. Είναι όμως ενδεικτική του εκπληκτικού τρόπου με τον όποιο ο συγγραφέας συνδυάζει αυτοβιογραφικά στοιχεία, αναμνήσεις από την παιδική του ήλικία, ταξιδιωτικές διηγήσεις, ακόμη και φωτογραφικά τεκμήρια με τους βίους και τις εμπειρίες άλλων συγγραφέων και τα υφαίνει όλα σε έναν αινιγματικό και περίτεχνο καμβά. Πλάι στον Γάλλο μυθιστοριογράφο Άνρι Μπέλ, γνωστό ως Σταντάλ, ο συγγραφέας νιώθει έναν δεσμό που ξεπερνά τον λογοτεχνικό θαυμασμό κυρίως με τον Φράντς Κάφκα, του οποίου ο αγαλήνευτος νεκροζώντανος κυνηγός Γράκχος στοιχειώνει και τα τέσσερα διηγήματα. Η μελαγχολία είναι το στοιχείο που έλκει τον Ζέμπαλντ στους δύο αυτούς συγγραφείς και την αντιπαραθέτει στις δικές του εμπειρίες, γιατί όπως και ο ίδιος ο άφηγητής, έτσι και ο Σταντάλ και ο Κάφκα υπάκουαν σε παρορμήσεις, ένιωθαν κυνηγημένοι από όνειρα, προαισθήματα και "αισθήματα ιλίγγου". Ακολουθώντας τα χνάρια του Σταντάλ, του Κάφκα, του Καζανόβα, σε ένα ιλιγγιώδες παιχνίδι με ίχνη και σωσίες που ταξιδεύουν στην Ιταλία και στη Γερμανία της παιδικής του ηλικίας, ο W.G. Sebald ανακαλύπτει τις ρίζες και τις σχέσεις της δικής του μελαγχολίας.

Το τελευταίο και έσχατο μυθιστόρημα του W. G. Sebald, ενός από τους πιο ιδιαίτερους συγγραφείς της εποχής μας, αφηγείται την Ιστορία του Ζακ Άουστερλιτς, ενός άντρα πού όταν ήταν παιδί στερήθηκε πατρίδα, γλώσσα και όνομα, και που τώρα δεν μπορεί να αισθανθεί οικεία πουθενά στον κόσμο και αναζητά απεγνωσμένα την ταυτότητα της καταγωγής του. Μέσα στη σκοτεινή αίθουσα του σιδηροδρομικού σταθμού της Αμβέρσας, έτσι αρχίζει τη διήγηση ο αφηγητής, στεκόταν ένας άντρας: με όψη νεανική, ξανθός, με βαριές αρβύλες πεζοπορίας, μπλε εργατικό παντελόνι κι ένα παλιό σακίδιο, απορροφημένος να σημειώνει και να σχεδιάζει σ' ένα τετράδιο. Ο αφηγητής τον παρατηρεί γοητευμένος, κι έτσι αρχίζει μια σχέση που τον μαγεύει όλο και περισσότερο και διαρκεί δεκαετίες, άλλοτε πιο στενή, άλλοτε πιο απομακρυσμένη. Ο αινιγματικός ξένος ονομάζεται Άουστερλιτς, και καθώς η τύχη κάνει τους δυο άντρες να συναντιούνται αναπάντεχα σε διάφορα μέρη, αρχίζει να αποκαλύπτεται βήμα βήμα η Ιστορία της ζωής αυτού του μοναχικού περιηγητή. Ο Άουστερλιτς, που ζει χρόνια στο Λονδίνο, δεν είναι Άγγλος. Τη δεκαετία του '40, μικρό Εβραιόπουλο, έφτασε στην Ουαλία και μεγάλωσε σ' ένα μικρό χωριό στο σπίτι ανθρώπων ηλικιωμένων, ενός Ιεροκήρυκα και της γυναίκας του. Το παιδί μεγαλώνει μοναχικά, κι όταν έπειτα από πολλά χρόνια μαθαίνει την πραγματική καταγωγή και το όνομα του, καταλαβαίνει γιατί αισθάνεται ξένος ανάμεσα στους ανθρώπους. Ο Β. Γκ. Ζέμπαλντ ακολουθεί την Ιστορία ενός διαταραγμένου και ευάλωτου διανοούμενου, ενός ξεριζωμένου, που δεν μπορεί να βρει την πατρίδα του μέσα στους ανθρώπους. Ο συγγραφέας εγείρει ένα είδος αντιμνημείου για όλους εκείνους οι όποιοι, στη διάρκεια της Ιστορίας, βρέθηκαν κυνηγημένοι, εκτοπισμένοι, αποκομμένοι από τις ρίζες τους - δίχως ποτέ να καταλάβουν την αιτία όλων αυτών. Αυτή η τρωτότητα, ήπια και μυστική, που χαρακτηρίζει τον Ζέμπαλντ και τα ξεχωριστά πρόσωπα των μυθιστορημάτων του, ο τρόπος τους να υπάρχουν ταλαντευόμενα ανάμεσα στην ωραιότητα του κόσμου και στην οδύνη που ο κόσμος αυτός γεννά, εγγράφουν τα έργα του συγγραφέα στη συλλογική μνήμη ως εξέχοντα σημεία αναφοράς.

Μακρά οδοιπορία στην Αγγλία Στους "Δακτύλιους του Κρόνου", στο δεύτερο κατά σειρά πεζογραφικό έργο του W.G. Sebald, ο αφηγητής περιδιαβάζει τις αραιοκατοικημένες κομητείες του Νόρφολκ και του Σάφφολκ, στην ανατολική ακτή της Αγγλίας. Τον Αύγουστο, τον μήνα που σύμφωνα με τις δοξασίες βρισκόταν ανέκαθεν υπό την επίδραση του Κρόνου, ο αφηγητής διασχίζει τους ανθισμένους ερεικώνες, επισκέπτεται τις ρημαγμένες επαύλεις της υπαίθρου και τις δοξασμένες πολιτείες του μακρινού παρελθόντος, και σκοντάφτει διαρκώς πάνω σε παράδοξες και θαυμαστές ιστορίες, απ' όπου αναδύονται οι λαμπρές εποχές των αρχοντικών της βικτωριανής εποχής, οι σφοδρές μάχες ανάμεσα στις αλλοτινές ευρωπαϊκές υπερδυνάμεις, ο πίνακας ανατομίας του Ρέμπραντ, στιγμιότυπα από τη ζωή του Τζόζεφ Κόνραντ, ο άτυχος έρωτας του Σατωμπριάν ή η ιστορία της μεταξουργίας από τις απαρχές της στην Κίνα ώς την υιοθέτησή της από το Τρίτο Ράιχ. Με διαύγεια και ακρίβεια καταγράφει, συγχρόνως, τις σιωπηρές καταστροφές πού συντελέστηκαν με την επέμβαση του ανθρώπου σε τούτη την έρημη γη. Η οδοιπορία του παίρνει έτσι τη μορφή μιας μοναχικής λιτανείας πού διατρέχει σαν άρρηκτο μεταξωτό νήμα την πορεία του πολιτισμού και της φύσης, όπου τίποτε δεν αντέχει στον χρόνο και όπου "η κάθε μορφή κατασπαράζει την προηγούμενη για να καταταραχθεί και η ίδια από την επόμενη. Πάνω σε κάθε νέα μορφή επικάθεται ο ίσκιος της καταστροφής. Με άλλα λόγια, η ιστορία κάθε ανθρώπου, κάθε κοινωνικής τάξης πραγμάτων, αλλά και του κόσμου ολόκληρου, δεν ξετυλίγεται πάνω σε ένα καλογραμμένο τόξο που ολοένα πλαταίνει με την πάροδο του χρόνου, αλλά διαγράφει μια τροχιά η οποία μόλις δρασκελίσει τον Μεσημβρινό κατρακυλά προς το έρεβος". Αναζητώντας τις ρίζες της ανθρώπινης εξουσίας, ο Ζέμπαλντ διαπιστώνει πως όσο πιο φανταχτερά είναι τα μέσα που η ίδια χρησιμοποιεί προς επίδειξη τόσο περισσότερο κυριεύεται από την αγωνία μην τυχόν και απολέσει την παντοκρατορία που έχει συγκεντρώσει στα χέρια της με τόσο καταστροφικό μόχθο, σε μιαν αποτυχημένη προσπάθεια να μιμηθεί τη φύση, πού νομοτελειακά αλέθει στον μύλο της καθετί που έχει πλάσει νωρίτερα.