Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε

"Η ιστορία του αθώου τούτου πλάσματος είναι πολύ θλιβερή· μια ιστορία που μαζί της συνδέεται όλη μου η ζωή, μα που δεν έχω τη δύναμη να σας τη διηγηθώ με πολλά. Μάθετε μονάχα πως με λένε Λοθάριο κι ότι είμαι από ευγενικιά ιταλικιά οικογένεια. Ήμαστε τρία αδέρφια. Ένας από μας, ο Αυγουστίνος, είχε παντρευτεί μια κόρη πάρα πολύ ωραία, τη Σπεράτα. Ο θάνατος όμως ήρθε σχεδόν αμέσως να συντρίψει την ένωση αυτή, που είχε ευλογηθεί κι από τη γέννηση ενός παιδιού..."

Οι εκλεκτικές συγγένειες, οι δεσμοί που ενώνουν μεταξύ τους ορισμένα χημικά στοιχεία, μεταφέρονται από τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε στο σαγηνευτικό αλλά και τρομακτικό πεδίο των ανθρωπίνων σχέσεων, και δίνουν τον τίτλο και τη θεματική βάση σ΄αυτό το πολύ σημαντικό μυθιστόρημα της ώριμης δημιουργικής περιόδου του συγγραφέα. Η άφιξη μιας νεαρής συγγενούς κι ενός οικογενειακού φίλου στο αρχοντικό ενός παντρεμένου ζευγαριού, θα λειτουργήσουν ως καταλύτης πάνω στις ζωές, στα αισθήματα αλλά και στον ίδιο το χαρακτήρα των τεσσάρων πρωταγωνιστών της ιστορίας. Η επίδραση του έρωτα θα απελευθερώσει τάσεις και δυνάμεις που προϋπήρχαν μέσα τους χωρίς, ίσως, οι ίδιοι να το έχουν αντιληφθεί, θα δώσει σάρκα και οστά σε κρυμμένες πλευρές της προσωπικότητάς τους και θα τους οδηγήσει στην ανύψωση, στην καταστροφή, ή όπως αλλιώς ονομάζεται το πεπρωμένο που οικεία βουλήσει επιλέγουν. Η μεταφορά των νόμων της χημείας διέπει το μυθιστόρημα του Γκαίτε, που είναι ολόκληρο μια συνοπτική εικόνα των ιδεολογικών καλλιτεχνικών επιδράσεων τις οποίες έχει δεχθεί ο συγγραφέας, χωρίς ωστόσο να ταυτιστεί με κανένα συγκεκριμένο ρεύμα. Το ανήσυχο και ζωηρό πνεύμα του αγγίζει, στα εξήντα του σχεδόν χρόνια, την κορύφωση της ακμής και της δημιουργικότητάς του.

Ο Γκαίτε κοιτά προς την ελληνική κλασική αρχαιότητα και τα διαχρονικά ερωτήματα της φιλοσοφίας. Ο Χάινε προς τη διαμορφούμενη πολιτική συνείδηση των Ευρωπαίων αστών του 19ου αιώνα. Υπάρχουν όμως και πολλά που τους ενώνουν. Στο βιβλίο που κρατάτε τα ποιήματα έχουν μια σειρά δραματουργική, ώστε σχεδόν κάθε ποίημα να λειτουργεί ως απάντηση, συμπλήρωμα ή αντιλογία του προηγούμενου. Η ανθολογία αυτή χτίστηκε με την ίδια συλλεκτική, συνθετική και αναδημιουργική διαδικασία που χρησιμοποιεί ο τραγουδιστής για να σερβίρει ένα μουσικοποιητικό δείπνο στο κάθε ρεσιτάλ. Έτσι ώστε τα αρχικά υλικά να εξαφανιστούν και να αναδειχθούν ταυτόχρονα, σκηνοθετώντας το σύνολο σε μια ενιαία αίσθηση. Το CD της έκδοσης περιέχει διάσημες μελοποιήσεις των ποιημάτων από τους συνθέτες Φραντς Σούμπερτ, Ρόμπερτ Σούμαν, Φέλιξ Μέντελσον, Γιοχάνες Μπραμς και Χούγκο Βολφ. Λένια Ζαφειροπούλου τραγούδι, Θοδωρής Τζοβανάκης πιάνο, Λένα Κιτσοπούλου απαγγελία.

Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας [1994] - Ελληνο-γερμανικό Βραβείο Μετάφρασης [1999] - Ο "Βέρθερος" είναι νεανικό επιστολογραφικό μυθιστόρημα του Γκαίτε (1749-1832) που, μόλις εκδόθηκε, το 1774, γνώρισε τεράστια επιτυχία στη Γερμανία, μεταφράστηκε σύντομα σε πολλές γλώσσες και άσκησε μεγάλη επιρροή στη ζωή, τα ήθη και τη μόδα ακόμα της εποχής, αφού υπήρξε ακόμη και κοστούμι σε στυλ Βέρθερου. Έγινε αντικείμενο μίμησης και παρωδίας και έκανε αμέσως διάσημο τον εικοσιπεντάχρονο συγγραφέα του. Ο "Βέρθερος", σύμβολο του κινήματος Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή), προδρόμου του ρομαντισμού, είναι η απόλυτη έκφραση της ευαισθησίας και της αναζήτησης της ελευθερίας του εγώ, μέσα από τη σύγκρουση του ανεξέλεγκτου πάθους και της παραφοράς με τον περίγυρο και τις κοινωνικές συμβάσεις. Ο Γκαίτε, που έζησε ανάλογες εμπειρίες με τον Βέρθερο, διέθετε τη θαυματουργή ικανότητα να ταυτίζεται με τον ήρωά του στα πάθη και ταυτόχρονα να γίνεται κριτής, παίρνοντας τις αναγκαίες αποστάσεις. Το μυθιστόρημα εξέφραζε ανησυχίες της νεολαίας πριν από την επανάσταση του 1789, στην ίδια ευθεία με τις αναζητήσεις συγγραφέων όπως ο Ρίτσαρντσον, ο Ρουσσώ και ο Λέσσινγκ, στους οποίους παραπέμπει άμεσα ο Γκαίτε. Ο Βέρθερος αγαπά παράφορα -αλλά αδυνατεί να κατακτήσει- τη Λόττε, τη μνηστή και μετέπειτα γυναίκα ενός φίλου του. Ποθεί την εξιδανικευμένη εικόνα της και ξοδεύεται ψυχικά, αδυνατώντας να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα. Σ’ αυτό το δράμα της απουσίας, βυθίζεται στην ανία και τη μελαγχολία, ζηλεύει, κλαίει, γίνεται το έμβλημα του mal de vivre. Μοναχικός και απροσάρμοστος, φετιχιστής και νάρκισσος, αποκλεισμένος στον ερωτικό του πόθο, πληγωμένος και παράφορος, διακατέχεται από μια πνοή αφανισμού και αναζητά την αιώνια ελευθερία του θανάτου. Μέσα από τον προβληματισμό για την απόλυτη ελευθερία των επιλογών του ατόμου ενάντια στα ήθη και στις κοινωνικές συμβάσεις, γίνεται ο συμβολικός μέγας μυθιστορηματικός αυτόχειρας του ρομαντισμού, για να τον ακολουθήσει, τριάντα χρόνια αργότερα, ο Κλάιστ, ο άλλος μέγας αυτόχειρας συγγραφέας του ρομαντισμού. Ο "Βέρθερος" κυκλοφορεί σε νέα μετάφραση από τη Στέλλα Νικολούδη και συνοδεύεται από εκτενή εισαγωγή, εργοβιογραφία και Επίμετρο με κείμενα του Τόμας Μανν, του Ρολάν Μπαρτ κ.ά.

Οι ημερολογιακές σημειώσεις του Γκαίτε με τον τίτλο "Το ταξίδι στην Ιταλία" (1786-1787), που μεταφράζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά, αποκαλύπτουν την επιθυμία του συγγραφέα να γνωρίσει την Ιταλία όχι ως μια νοσταλγική κατάσταση με ρίζες στα παιδικά του χρόνια αλλά ως ακατανίκητη ανάγκη να βιώσει την κλασική και την αναγεννησιακή τέχνη διευρύνοντας τον καλλιτεχνικό του ορίζοντα και κυρίως ανακαλύπτοντας τον πραγματικό εαυτό του. Μαγεύεται από τη Βενετία αλλά ανυπομονεί να γνωρίσει τη Ρώμη και την κλασική αρχαιότητα. Συνεχίζει το ταξίδι στη Νάπολη και στη Σικελία, όπου για πρώτη φορά αντικρίζει γνήσια αρχαία ελληνικά κτίσματα και αντιλαμβάνεται τη διαφορά της ελληνικής τέχνης από τη ρωμαϊκή. Οι παρατηρήσεις του όταν δεν περιορίζονται στο ενδιαφέρον του για την αρχαιότητα που την προσεγγίζει με την ευλάβεια προσκυνητή και την ευφορία εφήβου, διασταυρώνονται με προβληματισμούς εξαιρετικά επίκαιρους για τη ζωή και τη φιλοσοφία των ανθρώπων του Νότου οι οποίοι, παρά τη δύσκολη επιβίωσή τους, μοιάζουν να απολαμβάνουν την κάθε στιγμή, σε αντίθεση με τους ανθρώπους του σκοτεινού Βορρά. "Μακάρι να μπορούσα να στείλω στους φίλους έστω μόνο μιαν ανάσα αυτής της ανάλαφρης ζωής! Για έναν Ιταλό το ultramontane είναι μια πολύ σκοτεινή εικόνα, αλλά κι εμένα μού φαίνεται τώρα αυτό το πέρα από τις Άλπεις ζοφερό".