Νίκος Καχτίτσης

Στην "Ομορφάσχημη" (1960) η ηρωίδα, μια νεαρή Εβραία αυστριακής καταγωγής ονόματι Γερτρούδη Στερν, μοιράζεται ως έναν βαθμό την τύχη των ομοφύλων της στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Έχοντας επιβιώσει από μια σειρά γεγονότων φυλετικής δίωξης από τους ναζί, μιλά για το παρελθόν της σε τυχαίους αλλά κάθε φορά νέους ακροατές, με τους οποίους στη συνέχεια συνάπτει ερωτική σχέση λίγων ημερών. Ένας από τους ακροατές της, ο αφηγητής του κειμένου, θα αναπαραγάγει πιστά την πρωτοπρόσωπη εξομολόγησή της επιχειρώντας με τη σειρά του να μοιραστεί με κάποιον φίλο του την ιστορία που άκουσε από την ίδια. Βυθισμένη σ' έναν κόσμο καχυποψίας και παραμορφωτικών διαθλάσεων της πραγματικότητας, η Γερτρούδη προσπαθεί να ανακαλέσει το τραυματικό παρελθόν της και να μιλήσει για το βίωμα του διωγμού των Εβραίων. Ωστόσο, η αφήγησή της αποκλίνει εμφανώς από κάθε προσπάθεια ρεαλιστικής αναπαράστασης. Ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται τόσο για την αληθοφάνεια των γεγονότων όσο για την τραυματική επίπτωσή τους στη ζωή της ηρωίδας του. Κινούμενος στο μεταίχμιο μεταξύ πραγματικού και επινοημένου, χρησιμοποιώντας συγχρόνως ένα ολόκληρο σύστημα ρητορικών και λογοτεχνικών τεχνασμάτων, ο Καχτίτσης αναδεικνύει τη μαρτυρία ως κειμενική κατασκευή, ως πρακτική λόγου που ανακινεί μια σειρά από υπαρξιακά και ηθικά ζητήματα που σχετίζονται με το τραύμα, τη γλώσσα, την επιβίωση.

"Ο ήρωας του Εξώστη, για να γλιτώσει, καταφεύγει στην Αφρική. Αλλά, ενώ γλιτώνει από τους εχθρούς του, δεν μπορεί να διαφύγει την τιμωρία από τον κυριότερο κατήγορο: τον εαυτό του. Βλέπει οράματα, περνάει νύχτες και νύχτες αϋπνίας. Η μοναξιά, το κλίμα κ.λπ. τον σκοτώνει, όπως επίσης και οι αναμνήσεις. Τέλος, έπειτα από πολυετή παραμονή στην κόλαση της Αφρικής, δύο εφιαλτικά περιστατικά ανασκαλεύουν και ξεσκεπάζουν ένα παρελθόν που είχε κατορθώσει με τα ψέματα να κρύψει από τον εαυτό του. Η όλη ιστορία τελειώνει με τον ήρωα παίρνοντα την απόφαση ν' αυτοκτονήσει κατά τον εξής τρόπο: Διώχνει τους υπηρέτες του, κόβει κάθε σχέση με τις γνωριμίες του (που έχει στην αποικιακή αυτή πόλη), και αποτραβιέται για πάντα στην έπαυλή του [...], μέσα στην ενδοχώρα της ζούγκλας, αποφασισμένος να πεθάνει από την ασιτία, και από την ασφυξία που θα του εξασφαλίσουν τα διάφορα φυτά της Αφρικής, τα οποία, με τον γιγαντισμό και την επεκτατικότητα που τα διακρίνει, θα φράξουν μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα τις πόρτες, τα παράθυρα, κάθε άλλο άνοιγμα..." Επιστολή του Ν. Καχτίτση στον Γιώργη Παυλόπουλο, 3.3.1963 Στο βιβλίο έχω επιχειρήσει να δώσω την ατμόσφαιρα ενός ξενοδοχείου […], την τροπική ατμόσφαιρα, την ατμόσφαιρα της πολιορκίας, την ατμόσφαιρα του σπιτιού ενός, στη Γάνδη, και ιδιαίτερα του γραφείου του, που βλέπει προς ένα φθινοπωρινό κήπο, κ.λπ. -όλα κάτω από ένα αμυδρό φως, και ορώμενα πλαγίως κάπως, και όχι κατευθείαν. Ν. Καχτίτσης, επιστολή στον Γ. Παυλόπουλο, 2.7.1964

• ΠΟΙΟΙ ΟΙ ΦΙΛΟΙ. Το θέμα της φιλίας αποτελεί βασικό αφηγηματικό άξονα στο έργο του Καχτίτση, αλλά και μία ουσιαστική συνιστώσα του βίου του. Στο αφήγημα αυτό, στο οποίο και υποδηλώνεται ο επιστολιμαίος του χαρακτήρας, ο Καχτίτσης περιγράφει υποτίθεται έναν φίλον, και δη αποσκιρτήσαντα, στην πραγματικότητα επιχειρεί μια πρώτη οργάνωση του δικού του, βιωματικού και συγγραφικού χώρου.

• Η ΟΜΟΡΦΑΣΧΗΜΗ. Στο δεύτερο αυτό πεζογράφημα του Καχτίτση, ο εν παρενθέσει χαρακτηρισμός "άσκηση" και η αφιέρωση "στον δάσκαλό μου και φίλο Ν.Γ. Πεντζίκη", προσδιορίζουν εν πολλοίς και τα όρια του αφηγηματικού του λόγου. Σαφώς επηρεασμένος από τον εσωτερικό μονόλογο, ο Καχτίτσης επιχειρεί να διηγηθεί σε πρώτο πρόσωπο, την ιστορία μιας νεαράς εβραίας, αυστριακής καταγωγής, της Γερτρούδης Στερν, που συλλαμβάνεται μεν, αλλά διασώζεται και καταφεύγει στη Βιέννη, όπου και εκδίδεται σε κάποιο δωμάτιο ξενοδοχείου.

• ΤΟ ΕΝΥΠΝΙΟ. Κορυφαίο πεζογράφημα του Καχτίτση, στο οποίο μία θαυμαστή συγγραφική οικονομία λειτουργεί στον εξαιρετικά βραχύ χώρο των 26, μόλις, σελίδων. Δανειζόμενος το προσωπείο ενός φίλου, ο οποίος αφηγείται (δήθεν) ένα μεσημβρινό ενύπνιο, ο συγγραφέας καταφέρνει να δημιουργήσει μια αριστουργηματική ατμόσφαιρα, όπου ο χώρος, οι λέξεις, οι φράσεις, οι παύσεις, η ζέστη, η σιωπή κ.ά. λειτουργούν με τόση ενάργεια, ώστε υπερβαίνουν κατά πολύ τα συνήθη όρια ενός αφηγήματος.

Ο Νίκος Καχτίτσης στέλνει τα πρώτα γράμματα στον Γιώργη Παυλόπουλο από την Αθήνα τον Ιανουάριο του 1952 μέχρι και τις πρώτες ημέρες του 1953. Από αυτό το σημείο ξεκινάει η αλληλογραφία μεταξύ των δύο φίλων και συνεχίζεται για δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια, στο διάστημα των οποίων ο Νίκος Καχτίτσης ταξιδεύει σε ξένες χώρες προς αναζήτηση βιοπορισμού. Η Αθήνα, η Ντουάλα, το Καμερούν και το Μόντρεαλ του Καναδά είναι τόποι που σημαίνουν όχι μόνο τις προσπάθειές του για μόνιμη εγκατάσταση, αλλά καθορίζουν και τις τρεις βασικές περιόδους της αλληλογραφίας με τον Γιώργη Παυλόπουλο, ο οποίος ζει μόνιμα στον Πύργο της Ηλείας. Ο Νίκος Καχτίτσης δεν παραλείπει να στέλνει «θυμήματα» στον φίλο του και από τους ενδιάμεσους σταθμούς των ταξιδιών του, όπως το Παρίσι, όταν πρόκειται να μεταναστεύσει για την Αφρική, και το Λονδίνο, όταν ξεκινάει για τον Καναδά. (...)