Τζίνα Πολίτη

1. ΕΑΝ-ΤΟΤΕ: Η ΛΟΓΙΚΗ ΣΤΟ ΕΛΕΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΓΙΚΗΣ ΕΙΡΩΝΕΙΑΣ
2. ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ
3. ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ
4. ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ "ΤΟ 10" ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ
5. Η ΑΥΤΟ-ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ, ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΙΗΣ ΤΣΙΤΣΕΛΗ
6. Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ
7. ΤΟ ΒΕΛΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
8. Η ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ
9. ΑΝΔΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ/ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
10. "ΓΟΥΡΟΥΝΙΣΙΑ ΜΑΖΑ ΚΑΤΑ ΠΛΗΘΟΥΣ ΧΡΥΣΩΝ ΝΑΡΚΙΣΣΩΝ"
11. ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΑΝΤΡΑΣ ΜΕ ΤΟ MACINTOSH; Η Η ΕΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΩΥΣΗ ΜΕ ΛΟΓΙΟΥΣ ΤΣΙΓΓΑΝΟΥΣ
12. ΤΟ "ΚΩΜΙΚΩΛΟΝ ΤΟΥ ΠΙΠΕΡΩΜΕΝΟΥ" ΚΑΙ Η "ΠΡΟΑΝΤΩΝΥΜΙΚΗ ΚΩΜΙΚΗΔΕΙΑ": Ο ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ FINNEGANS WAKE TOY JAMES JOYCE
13. ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΘΕΣΗ

Τον Απρίλη του 1946 έλαβα από την αδελφή μου ως δώρο για τη γιορτή μου την ποιητική συλλογή "Προσανατολισμοί" του Οδυσσέα Ελύτη. Η συλλογή αυτή είχε εκδοθεί στην Αθήνα από τον Πυρσό το 1940. Τα χρόνια εκείνα, ο κατεξοχήν τόπος απομόνωσης από το οικογενειακό περιβάλλον για τα νέα κορίτσια που δεν διέθεταν "ένα δικό τους δωμάτιο" ήταν η ταράτσα του σπιτιού, που τότε ανοιγόταν στην ευρύτατη θέα του λεκανοπεδίου. Εκεί, πρωτοδιάβασα τους Προσανατολισμούς του Ελύτη και αποστήθισα πολλά από τα ποιήματα. Ένιωθα πως στην ποίηση αυτή έβρισκαν επιτέλους έκφραση ουσιώδη συναισθήματα, αισθητηριακές εικόνες, αδιαμόρφωτες έννοιες και ανομολόγητες επιθυμίες που παρέμεναν εντός μου, από τα παιδικά μου χρόνια ως τα χρόνια της ήβης, στο χώρο του αρρήτου. Αν η ανάγνωση της ποίησης του Καβάφη ακόνιζε τότε την αδιαμόρφωτη διάνοιά μου, του Ελύτη έσπερνε άστρα στο θόλο της ψυχής μου. Το καλοκαίρι του 1957, ύστερα από επτά χρόνια πανεπιστημιακών σπουδών στην Αμερική, επέστρεφα στην Ελλάδα. "Ενα μεσημεράκι, μία φίλη με πήγε να πιούμε τον καφέ μας στο Μπραζίλιαν της Βουκουρεστίου. Εκείνη τη μέρα, τα "ονόματα " που γνώριζα έδωσαν τη θέση τους σε γνωριμία με τα πρόσωπα: Βακαλό, Σινόπουλος, Λυμπεράκη, Μιλλιέξ, Σαχτούρης, Βαλαωρίτης, Στεφάνου, Φωκάς, και βέβαια Ελύτης. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το δοκίμιο του Οδυσσέα Ελύτη "Η αληθινή φυσιογνωμία του Ανδρέα Κάλβου". Διαβάζοντας το σημαντικότατο δοκιμιακό έργο του Ελύτη διαπιστώνει κανείς πως τον διέκρινε ό,τι η Susan Sontag ονόμασε η ηθική του θαυμασμού". [...] Στην αργοπορημένη απόδοση της οφειλής μου στον Ελύτη προσπάθησα να ανταποκριθώ με το δοκίμιό μου: Θεωρίες για την καταγωγή της γλώσσας και η σημαντική τους στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Αν και μέσω ενός διαφορετικού θεωρητικού μοντέλου από εκείνο που χρησιμοποίησα για τον Κάλβο, θέλω να πιστεύω ότι ακολούθησα πιστά την "κατεύθυνση " που μου υπέδειξε τότε ο ποιητής: το ταξίδι του νόστου που οδηγεί την ποιητική γλώσσα και την ανθρώπινη επιθυμία προς τις "αιώνιες φωλεές της επιστροφής"". Εκτός από το γνωστό σπουδαίο δοκίμιο της Τζίνας Πολίτη, στον παρόντα τόμο συγκεντρώνονται τα υπόλοιπα δοκίμιά της για τον Ελύτη: "Το παιχνίδι του κόσμου, το παιχνίδι της ποίησης και ο παίκτης", "Η έκφραση της νοσταλγίας και το πρόσωπο του ποιητή", "Πλεύση για μια ανάγνωση", "Τρία παραθέματα και οι υποθετικές αντιδράσεις της Σαπφώς σε αυτά". Δημοσιεύονται επίσης ανέκδοτα χειρόγραφα και φωτογραφίες του ποιητή και της Τζίνας Πολίτη, καθώς και δύο πορτραίτα του.

Στην εποχή μας, σημειώνει ο Michel de Certeau στο «Η κουλτούρα στον πληθυντικό», «παράγεται μια έρημος για εκείνους τους "απάτριδες", τους πνευματικούς μετανάστες από τους οποίους οι θεσμοί στερούν τις αναπαραστάσεις. Το πνεύμα εκείνο που τις εμψύχωνε δεν έχει εξαφανιστεί. Είναι "αλλού", πέρα από τις δομές που η αποχώρησή του τις έχει μεταβάλει σε ερημωμένα θεάματα ή σε λειτουργίες απουσίας». Στο αγωνιώδες ερώτημα: «Τι να κάνουμε;», τα δοκίμια αυτά, γραμμένα στην έρημο, στέλνουν από την εξορία το μήνυμα: «Να υπερασπιστούμε με ανιδιοτελές πάθος από τη χυδαιότητα της αγοράς και της εξαγοράς τον "Συγκινημένο Άνθρωπο" του Χειμωνά και την υψηλή λογοτεχνία που του πρέπει».

Το πλαίσιο εντός του οποίου τοποθετούνται τα δοκίμια κριτικής αυτού του τόμου, συντάσσεται από δύο κείμενα που τα χωρίζουν επτά αιώνες! Συγκεκριμένα, το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου και μια σύγχρονη παρωδία βασισμένη στην Έρημη Χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ. Πέραν του κοινού θέματος μιας θανατηφόρας πανδημίας, που πρόσθεσε στο λεξικό τον όρο "καραντίνα", ο Βοκκάκιος σημειώνει πως το κακό ενέσκηψε λόγω των δικών μας άνομων, αμαρτωλών συναλλαγών! Στη μακρά διάρκεια αυτών των αιώνων, τίποτα δεν μεσολάβησε ώστε να αλλάξουν τα διεφθαρμένα ήθη μας. Ο Βοκκάκιος, ωστόσο, ελλείψει εμβολίων, μας πρόσφερε έναν άλλο αισιόδοξο τρόπο διαφυγής από το κακό: αυτόν της αέναης μυθοπλασίας.

Η ανά χείρας μελέτη εστιάζει στις μεταβαλλόμενες δομές της σκέψης στη μυθοπλασία. Η έννοια της μίμησης και οι μετασχηματισμοί τους οποίους υπέστη από εποχή σε εποχή προκάλεσαν την ιδέα πως αυτές οι αλλαγές εδράζονταν στις σταθερές δομές της γλώσσας και της εμπειρίας. Έτσι μολονότι οι περιγραφές του αντικειμένου της μίμησης άλλαζαν, καθώς κάθε εποχή κατασκεύαζε το δικό της μοντέλο του κόσμου, η αφήγηση πάντοτε προϋπέθετε τη δομή ενός κόσμου. Οι σκέψεις αυτές με οδήγησαν στο να δοκιμάσω μια νέα μέθοδο στο πλαίσιο της ιστορικής προσέγγισης της μυθοπλασίας. Με βάση την υπόθεση πως τα μυθιστορήματα μοιράζονται μια κοινή δομή, συγκεκριμένα τη δομή ενός μοντέλου του φυσικού κόσμου και τη δομή ενός μοντέλου του νου που αλληλεπιδρά με το πρώτο, αποπειράθηκα να μελετήσω συγκεκριμένα μοντέλα που λειτουργούν σε μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Πρωταρχικού ενδιαφέροντος δεν ήταν τα μοντέλα αυτά καθαυτά αλλά οι εννοιολογικές και οι ιδεολογικές τους συνεπαγωγές."