Χρήστος Γιανναράς

Το βιβλίο αυτό δεν ζητάει να πείσει για τις θέσεις του, ούτε να μεταπείσει υποθετικούς αντιπάλους. Δεν είναι μια «απολογητική» της χριστιανικής πίστης και δεν επιδιώκει να προσηλυτίσει στις απόψεις του τον αναγνώστη. Έχει μια και μόνη φιλοδοξία: Να ξεχωρίσει αυτό που είναι η χριστιανική πίστη, απ’ ό,τι δεν είναι χριστιανική πίστη. Κι αυτό να γίνει με τρόπο προσιτό στον μέσο, όπως λέμε, «διανοούμενο» άνθρωπο ― σε αυτή την «ταλαίπωρη γενιά, τη θρεμμένη με λογική και Διαφωτισμό», καθώς λέει ο ποιητής. Να αναιρέσει το βιβλίο, όσο το μπορεί, τη σύγχυση, που συχνά μάς κάνει να απορρίπτουμε κάτι, το οποίο στην πραγματικότητα αγνοούμε.

Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώνονται αποσπάσµατα γραφής Νεοελλήνων συγγραφέων και δηµιουργών, µε σκοπό να οριοθετηθεί µια σύγχρονη και ρεαλιστική αναζήτηση του νοήµατος της ελληνικότητας. Να λειτουργήσει η ανθολόγηση πραγµατικά σαν «αλφαβητάρι» για τον συλλαβισµο απαντήσεων στο ερώτηµα: Αν έχει ουσιαστικό θετικό αντίκρισµα στη ζωή του Νεοέλληνα σηµερα η ελληνική του καταγωγή, αντίκρισµα καθαρµένο από επιπόλαιες συναισθηµατικές εµµονές και εθνικιστικά ιδεολογήµατα. Αν το να ονοµαζόµαστε Έλληνες µπορεί να αντιπροσωπεύει, στον προσωπικό µας βίο και στην απτή καθηµερινότητα, κάποια ξεχωριστή δυνατότητα η ιδιαίτερο πλούτο ποιότητας ζωής. Στο βιβλίο ανθολογούνται: Αντωνόπουλος Γεώργιος Bακαλόπουλος Χρήστος Bεργόπουλος Κώστας Βερναρδάκης Δηµήτριος Βλάχος Γεώργιος Αγγέλου Βυζάντιος Αναστάσιος Γεδεών Μανουήλ Γιανναράς Χρήστος Γιαννόπουλος Περικλής Δραγούµης Ίων Εγγονόπουλος Νίκος Ελύτης Οδυσσέας Ζηζιούλας Ιωάννης Ζιάκας Θεόδωρος Θεοτοκάς Γιώργος Κάλχας Κ. Καραβίδας Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης Θεόδωρος Κόντογλου Φώτης Κοσµας ο Αιτωλός Λορεντζάτος Ζήσιµος Μακρυγιάννης Γιάννης Μποκόρος Χρήστος Νόλλας Δηµήτρης Πανταζόπουλος Νίκος Παντούλας Θεόδωρος Παπαδιαµάντης Αλέξανδρος Παπαιωάννου Κώστας Παπαλουκάς Σπύρος Πικιώνης Δηµήτρης Πλαστήρας Νικόλαος Ροίδης Εµµανουήλ Σβορώνος Νίκος Σεφέρης Γιώργος Σκληρός Γεώργιος Σκοπετέα Έλλη Σοκόλης Κ.Σ. Σοφούλης Θεµιστοκλής Σπηλιωτάκης Ιωάννης Τατάκης Β.Ν. Τρικούπης Χαρίλαος Τσαρούχης Γιάννης Tυπάλδος-Ιακωβάτος Γεώργιος Χατζηδάκις Μάνος Ψαριανός Διονύσιος

Ο Νίτσε έφυγε νωρίς. Δεν πρόλαβε να δει γονιμοποιημένη την προφητική του οργή, καρποφόρο τον ρεαλισμό των διορατικών του διαγνώσεων. «Πολύ πρώιμος πρόδρομος μιας πολύ όψιμης άνοιξης». Ευδιάκριτη δεν είναι ακόμα ούτε και η άνοιξη, όμως οι πρόδρομοι πληθύνονται — τα σημάδια ότι κυοφορούνται επιγνώσεις εκρηκτικής δυναμικής ξεμυτίζουν ασταμάτητα στον παγετώνα τριών αιώνων κυριαρχίας του Διαφωτισμού-μηδενισμού. Συνεχιστές της νιτσεϊκής επαναστατικής διαύγασης του «ενός, ούτινός έστι χρεία», καθένας με διαφορετικό απόθεμα ωριμότητας, σίγουρα ο Ντοστογιέφσκι, ο Χάιντεγγερ, ο Σάρτρ, ο Αλμπέρ Καμύ, ο Βίτκενστάιν, ο Βλαδίμηρος Λόσσκυ, ο Τ.Σ. Έλιοτ, Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, η Φλάννερυ Ο’Κόννορ. «Με κυνισμό και αθωότητα».

Ο θάνατος είναι μια από τις ανθρώπινες εμπειρίες που (με τη γλώσσα του Wittgenstein) «δεν συλλαμβάνεται με την περι γεγονότων (τη factual) γλώσσα, επειδή ακριβώς η αξία της βρίσκεται πέρα από τον κόσμο των γεγονότων». Η αξία μιας γλώσσας «καθαρμένης από κάθε ίχνος του Διαφωτισμού» κρίνεται και διαβαθμίζεται με κριτήρια διαφορετικα από την αποδεικτική της πειθώ, την επιστημονική της συνέπεια. Κρίνεται από την αποτελεσματικότητά της να ιδρύει σχέση, όχι να μεταφέρει πληροφορίες.

Το αίνιγμα του θανάτου, όπως και το ανεξήγητο του έρωτα, δεν φωτίζονται με τον ατομοκεντρισμό των απαιτήσεων της νόησης, φωτίζονται μόνο από την οδό της μετοχής. Και η μετοχική γνώση κερδίζεται μόνο μέσα από το άθλημα της ελευθερίας, δηλαδή της ερωτικής αυτοπαραίτησης και αυτοπροσφοράς. Μια υποχρεωτική αθανασία θα ήταν μια εξ ορισμού κόλαση. Η μόνη αιώνια μη-κόλαση που μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους είναι: να υπάρχεις, επειδή ελεύθερα θέλεις να υπάρχεις, με πληρέστερη χαρά της ύπαρξης τον έρωτα. Είναι το εκκλησιαστικό ευ-αγγέλιο.

«Βελτιώσεις» και συνθηματολογικός ριζοσπαστισμός είναι σκέτη απάτη. 'Ή θα εξαλειφθεί το υπάρχον πολιτικό σύστημα και οι διαπλεκόμενοι μαζί του «στύλοι της ανομίας» ή οριστικοποιείται η εξάλειψη του Ελληνισμού από τη σκηνή της Ιστορίας. Ό κόμπος έχει φτάσει στο χτένι, το μαχαίρι στο κόκαλο. Δεν αρκεί να φύγουν τα πρόσωπα. Για να λειτουργήσει η ζωή πρέπει να αλλάξουν ριζικά οι θεσμοί. Ποιος μπορεί να τολμήσει την καισαρική τομή; Η ανάκαμψη από τη συντελεσμένη καταστροφή της πολιτικής-κρατικής υπόστασης των Ελλήνων δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Αλλά γι' αυτό είναι και πρόκληση για πολιτικά αναστήματα με γερή ραχοκοκαλιά: Θέλει έκτακτο ταλέντο πολιτικό, λάμπουσα ανιδιοτέλεια, και τόλμη θυσιαστική το όραμα - τόλμη για ζωτικές διακινδυνεύσεις. Θέλει το «φιλί της ζωής» η χώρα: επιστράτευση της ποιότητας, των αρίστων του κοινωνικού σώματος.

Το σήμερα έρχεται από το χθες, το μέλλον αναδύεται από το παρελθόν». Από το χθες προέκυψαν δύο πολιτισμικά «παραδείγματα» καθοριστικά της ανθρώπινης Ιστορίας: Το ελληνικό κοινωνιοκεντρικό και το δυτικοευρωπαϊκό (μεταρωμαϊκό) ατομοκεντρικό «παράδειγμα». Αντιθετικά τα δύο «παραδείγματα», ασύμπτωτα, η πραγματοποίηση του ενός προϋποθέτει τη συνεπή άρνηση-απόρριψη του άλλου. Ο παγκοσμιοποιημένος σήμερα πολιτισμός της «Δύσης» είναι η αντιστροφή των όρων του κάποτε ελληνικού πολιτισμού, το αναποδογύρισμα (σαν αντεστραμμένο γάντι) των προϋποθέσεων και των στόχων του. Η υπενθύμιση αυτού του κοσμοϊστορικού «Σχίσματος» πιθανόν να καρπίζει προσωπικές αντιστάσεις στον πρωτογονισμό του ατομοκεντρισμού και της χρησιμοθηρίας – στον ριζοσπάστη μηδενισμό» (radikale Nihilismus) που ο Nietzsche κατάγγελνε σαν τον φρικτότερο εφιάλτη για την Ευρώπη.

Ο Normal Russell είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ερευνητικός συνεργάτης στο St Stephen's House, στην Οξφόρδη. Συγγραφέας καταξιωμένων μελετημάτων Πατρολογίας (The Doctrine of Deification in the Greek Patristic Tradition, Cyril of Alexandria, The Lives of the Desert Fathers), έχει ταυτόχρονα αναδειχθεί εξειδικευμένος μεταφραστής ελληνικών φιλοσοφικών πονημάτων στην αγγλική γλώσσα (- η μητέρα του ήταν Ελληνίδα). Αρχίσαμε να συνεργαζόμαστε για τη μετάφραση και δικών μου βιβλίων στα αγγλικά - έχουν ως τώρα εκδοθεί οκτώ ολοκληρωμένες μεταφράσεις. Στη διάρκεια αυτής της συνεργασίας (δώδεκα χρόνων περίπου) πολλές φορές εκτιμούσα και δεχόμουν ως πρόκληση ουσιωδών διασαφήσεων τις μεταφραστικές ερωτήσεις και απορίες που μου έστελνε ο Norman. Έτσι προέκυψε η ιδέα, να επιχειρήσουμε, παράλληλα με την εργασία της μετάφρασης, έναν ανυπότακτο σε άλλη σκοπιμότητα διάλογο, που να γονιμοποιείται από τις μεταφραστικες αφορμές-προκλήσεις, αλλά και να τις υπερβαίνει. Να γονιμοποιεί ο διάλογος τα όσα ουσιώδη αντιπαρερχόμαστε συχνά σαν αυτονόητα ή χωρίς να υποψιαζόμαστε επαρκώς τη δυναμική τους. Ο Norman μου έστελνε τις ερωτήσεις του στα αγγλικά και έπαιρνε τις απαντήσεις μου στα ελληνικά. Τις μετέφραζε έγκαιρα, γι' αυτό και η αγγλική έκδοση του κοινού μας βιβλίου προηγήθηκε (:Metaphysics as a Personal Adventure - Christos Yannaras in Conversation with Norman Russell, St Vladimir's Seminary Press, Yonkers, NY 10707, 2017). Στην ελληνική έκδοση που τώρα επιχειρούμε, τη μετάφραση των ερωτήσεων από τα αγγλικά στα ελληνικά ανέλαβε η ευγενική αγάπη της Αναστασίας Μπύρου. Της οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ. Όπως και στον "Ίκαρο", που αγόρασε τα δικαιώματα της ελληνικής έκδοσης από το St Vladimir's Press.

Το βιβλίο "Καταφύγιο Ιδεών" είναι το χρονικό μιας ολοκληρωτικής στράτευσης, δέκα χρόνων, σε οργάνωση- κοινόβιο με έντονο χαρακτήρα ιδεολογικής θρησκευτικότητας. Μέσα από την αφήγηση αναλύονται οι εμπειρικά καλλιεργημένες μέθοδοι άσκησης ψυχολογικής εξουσίας και η διαμόρφωση χαρακτήρων απόλυτης εξάρτησης από το συγκεκριμένο οργανωτικό σχήμα. Δηλαδή συμπτώματα που παράγονται σε κάθε "κλειστό" σχήμα ιδεολογικής στράτευσης, άσχετα με τον θρησκευτκό, πολιτικό ή "κοινωνικών στόχων" προσανατολισμό του. Η επιτυχία του βιβλίου έγκειται στο ότι σαφώς λειτουργεί ως αρχέτυπη εικόνα των ανθρωπολογικών συνεπειών των παντός είδους ιδεολογικών καταφυγίων.

Το βιβλίο αυτό συγκεφαλαιώνει επιγραμματικά τη φιλοσοφική οπτική ή πρόταση της οντολογίας του προσώπου. Προτάσσει τις γνωσιοθεωρητικές προϋποθέσεις συν-εννόησης στο πεδίο του οντολογικού (υπαρκτικού) προβληματισμού. Συντομογραφεί τις δυο απόπειρες εμπειρικής διασάφησης του οντολογικού ερωτήματος που προηγούνται ιστορικά: την πλατωνική και τη χαϊντεγγεριανή. Και συγκεφαλαιώνει την προσωποκεντρική οντολογία σε επιτομή χτισμένη με αφορισμούς, που η μεταξύ τους σύνδεση σημαίνεται από την αρίθμησή τους με δεκαδικούς.