Θανάσης Διαμαντόπουλος

Στη νέα σειρά μελετών του ο Θανάσης Διαμαντόπουλος ερμηνεύει και αναλύει τις διαιρετικές τομές που σφράγισαν και διαπέρασαν την πολιτική ζωή της χώρας, κατά τη διάρκεια των 11 δεκαετιών από το κίνημα στο Γουδί μέχρι σήμερα. Σε 11 τεύχη - καθένα εκ των οποίων μελετά και από μια δεκαετία - καταγράφεται η σύγχρονη πολιτική ιστορία από την οπτική των μειζόνων πολιτικών και παραταξιακών διαιρέσεων, εξετάζοντας το κοινωνικό, ιδεολογικό και ψυχολογικό υπόστρωμα των πολιτικών αντιπαραθέσεων που προσδιόρισαν κάθε δεκαετία της πολιτικής ζωής της χώρας και του εθνικού δημόσιου βίου γενικότερα.

Το παρόν πρώτο τεύχος θέτει στη διάθεση των αναγνωστών την κρίσιμη δεκαετία του 1910 που σφραγίστηκε από την καταλυτική και κυρίαρχη παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου, την ανορθωτική ώθηση που έδωσε στην ελληνική κοινωνία και την κοινωνικοπολιτική πόλωση που προκάλεσε, που μετεξελίχθηκε στη συνέχεια σε Εθνικό Διχασμό. Ο βενιζελικός εθνικισμός, στοχεύοντας σε μια ανασημασιοδότηση της παραδοσιακής Μεγάλης Ιδέας, προσέβλεπε σε διαμόρφωση ισχυρών οικονομικών συμμαχιών και αλληλεξαρτήσεων, σε αναζήτηση νέων αγορών - αν όχι ζωνών επιρροής, στην οικονομική αξιοποίηση των οποίων θα μετείχε η χώρα μας- και σε διαμεσολαβητικό ρόλο της Ελλάδας ανάμεσα στην ανεπτυγμένη Δύση και την πλούσια σε πρώτες ύλες Ανατολή. Ο αντιβενιζελικός, αντίθετα, στόχευε πρωτίστως στην -συμβολικού εν πολλοίς χαρακτήρα- αναζωογόνηση των παραδοσιακών ζωτικών μύθων της φυλής, στα συλλογικά της απωθημένα, στη λυτρωτική επίλυση των εκκρεμοτήτων του ελληνισμού με την Ιστορία και τις ήττες του. Στα μάτια των βενιζελικών οι κωνσταντινικοί φάνταζαν -όχι ως γερμανόφιλοι, αλλά- ως γερμανόδουλοι. Και, αντίστοιχα στα μάτια των κωνσταντινικών, οι βενιζελικοί ως αγγλόδουλοι και αγγλοϋποκινούμενοι. Η χώρα είχε επομένως χωριστεί σε δύο παρατάξεις, κάθε μια εκ των οποίων εθεωρείτο από τους αντιπάλους της ως παράταξη προδοτών. Η δεκαετία του 1910 τέλειωσε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο να είναι το άμωμο και άσπιλο ίνδαλμα της μιας παράταξης και η εωσφορική έκφραση του κακού για τους οπαδούς της άλλης. Ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τις ρίζες και τις εκφάνσεις των πολιτικών διαιρέσεων που διαπέρασαν την ελληνική κοινωνία, από την προ της έκρηξης του Εθνικού Διχασμού περίοδο μέχρι τις ημέρες μας.

Ευνοιοκρατία, ημετεροκρατία, αναξιοκρατία, αναξιοπιστία, προσοδοθηρία, πελατειασμός, συντεχνιασμός, κομματισμός του κράτους και κρατικοποίηση του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος, κυριαρχία του βραχυπρόθεσμου επί του μακροπρόθεσμου, όπως και του οργανωμένου ειδικού συμφέροντος επί του ανοργάνωτου ευρύτερου και γενικού, παραλυτική επίδραση του φόβου του πολιτικού κόστους, πολιτική αστάθεια που παράγει νομική, οικονομική και επενδυτική ανασφάλεια… Αυτά θεωρεί ο καθηγητής Διαμαντόπουλος ως τις κύριες νοσογόνες εστίες του πολιτικού μας συστήματος, οι οποίες επιμολύνουν το σύνολο της κοινωνικής και οικονομικής ζωής του τόπου. Διερωτάται λοιπόν: Θα μπορούσαν, και υπό ποιες προϋποθέσεις, να συμβάλουν στον περιορισμό των προαναφερόμενων παθογενειών θεσμοί όπως το Συνταγματικό Δικαστήριο, η Βουλή –σχετικά– σταθερής διάρκειας, η Γερουσία ως τροχοπέδη στις παρορμητικές εκδηλώσεις της λαϊκής κυριαρχίας ή μια Προεδρία της Δημοκρατίας με ειδικές πρόσθετες αρμοδιότητες (π.χ. δικαίωμα ελέγχου στην προκήρυξη δημοψηφισμάτων); Και ακόμη: Τι βελτιωτική επίδραση θα μπορούσε να προσδοκάται από την αλλαγή του τρόπου ανάδειξης της ηγεσίας της δικαιοσύνης καθώς και του συστήματος εκλογής βουλευτών; Από μια άλλη λογική συγκρότησης του υπουργικού συμβουλίου; Ή ακόμη και από την –για πολλούς «υπερβατική»– μετάβαση σε προεδρική δημοκρατία; Ένα βιβλίο που ο συγγραφέας του δεν το θέλησε καταγγελτικό αλλά διαγνωστικό, με την τελική φιλοδοξία κάποιας μικρής συμβολής στον περιορισμό των εγγενών νοσηροτήτων του πολιτικού μας συστήματος.

Από τις Εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορούν επίσης τα εξής βιβλία του Θανάση Διαμαντόπουλου: Ο κοινοβουλευτισμός της συγκυβέρνησης: Θεσμικό υπόστρωμα, λειτουργικές ιδιαιτερότητες και είδη (2015), Το πορτρέτο ενός ηγέτη: Από την ιστορία του Μητσοτάκη στον Μητσοτάκη της Ιστορίας (2013), Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ: Ένας ιδιόρρυθμος δικομματισμός (2012) και Εκλογικά συστήματα: Θεωρία και πρακτικές εφαρμογές (2001).

 

Τις προτάσεις του συγγραφέα σχολιάζουν: Ανδρέας Ανδριανόπουλος, Ευριπίδης Αντωνίου, Παρασκευάς Αυγερινός, Ευάγγελος Βενιζέλος, Γιώργος Γεραπετρίτης, Άδωνις Γεωργιάδης, Άννα Διαμαντοπούλου, Ξενοφών Κοντιάδης, Μαριλένα Κοππά, Δημήτρης Κράνης, Κώστας Λάβδας, Ανδρέας Λοβέρδος, Πάσχος Μανδραβέλης, Γιάννης Μαρίνος, Κώστας Μποτόπουλος, Χάρης Οικονομόπουλος, Γιάννης Πανούσης, Αλέκος Παπαδόπουλος, Παναγιώτης Πικραμμένος, Γιάννης Ραγκούσης, Φίλιππος Σπυρόπουλος, Μιχάλης Σταθόπουλος, Πέτρος Τατσόπουλος, Παύλος Τσίμας, Κώστας Χρυσόγονος

Καλοκαίρι του 2018: ένας υπέργηρος συνταξιούχος αρεοπαγίτης αποφασίζει να αφηγηθεί τις μνήμες, τα βιώματα, αλλά και τους έρωτές του σε μια διδακτορική φοιτήτρια. Ένας άνθρωπος με τελείως εικονοκλαστική ματιά στο ιστορικό παρελθόν του τόπου... Που τα κατοχικά και τα πρώτα μετακατοχικά χρόνια έζησε καταστάσεις αδιανόητα φρικτές... Που συνέβη να έχει προνομιακή πρόσβαση σε πληροφορίες σχετιζόμενες με την υπόθεση Μέρτεν, του περιβόητου "Χασάπη των Εβραίων"... Που ενεπλάκη στην εκτέλεση του "Δράκου του Σέιχ Σου"... Που, μετά την πτώση της Χούντας, κίνησε γη και ουρανό, για να μη δικάσει βασανιστές... Που μετείχε, όμως, στη σύνθεση του δικαστηρίου, το οποίο συγκροτήθηκε για τον Ανδρέα Παπανδρέου... Που συνδέεται, με κάποιον σκοτεινό δεσμό, προς έναν διασωθέντα της πυρκαγιάς στο Μάτι... Και που, πάνω απ’ όλα, κουβαλάει ένα φοβερό μυστικό, ένα ανεπούλωτο αίσθημα ενοχής... Αυτός είναι ο ήρωας του νέου μυθιστορήματος του Θανάση Διαμαντόπουλου, στο οποίο μυθοπλασία και ιστορία συμπλέκονται, ενώ καταστάσεις ασύλληπτης θηριωδίας συνυπάρχουν με τα πιο αγνά ανθρώπινα αισθήματα, φιλίας, συντροφικότητας και παθιασμένων ερώτων, του χθες και του σήμερα...

Ένας Διχασμός χωρίς τέλος… Ανάμεσα σε δύο παρατάξεις προσδιοριζόμενες από την αντίπαλη πλευρά ως «προδοτικές»… Οι οποίες συνιστούσαν ωστόσο, έως το τραγικό 1922 τουλάχιστον, εκφράσεις διαφορετικών εκδοχών του ελληνικού «αναθεωρητικού/απελευθερωτικού» μεγαλοϊδεατισμού και εθνικισμού… Ένας Διχασμός με υπόβαθρο προσωποκεντρικό ασφαλώς (η σύγκρουση των «δύο Β»), αλλά και κοινωνικό και ιδεολογικό και οικονομικών στοχεύσεων και νοοτροπιών… Ένας παρατεταμένος οιονεί εμφύλιος πόλεμος, που κατέλιπε μίση αδιανόητα και ανεξίτηλα… Και που οδήγησε σε δικαστικούς φόνους «προδοτών», δηλαδή πολιτικών αντιπάλων. Ολοκληρώνοντας την έρευνά μου για το βιβλίο αυτό –το πιο κοπιώδες και, στα μάτια μου, το σημαντικότερο εξ όσων έχω γράψει–, έμεινα με την απορία που καταγράφει στα «πολεμικά» Aπομνημονεύματά του ο Ουίνστον Τσώρτσιλ: «Με τόσα που τους έκαναν… Και τόσα που [οι ίδιοι] έκαναν στον εαυτό τους… Πώς επιβίωσαν οι Έλληνες;». Θ.Δ. «Το magnum opus της όλης συγγραφικής δημιουργίας του [Διαμαντόπουλου]». Ιωάννης Θεοδωρόπουλος «Έργο εθνικής αυτογνωσίας, είχε για μένα επιπροσθέτως την ένταση και τη γοητεία μοντέρνου θεατρικού έργου». Πάνος Λαζαράτος «Τσιμπά σαν σφήκα της γνώσης… Έργο με πολλή ανθρώπινη σοφία». Γιώργος Σιακαντάρης «Δεν είναι απλώς μια εξαιρετικά εύστοχη μελέτη που αφορά την Ιστορία και την Πολιτική Επιστήμη. Είναι ένα έργο που υπηρετεί την πολιτική κουλτούρα της κοινωνίας μας». Ευάνθης Χατζηβασιλείου

Ελπίζω ο αναγνώστης που θα κάνει τον κόπο να εντρυφήσει στο παρόν να νιώσει τον παλμό και τη δόνηση του πλήθους, του οποίου οι διάφορες «ιδεολογικά έμφορτες», ενίοτε μάλιστα ένοπλες, μερίδες συγκρούονταν στα τέλη του 1923 ζητωκραυγάζοντας οι μεν υπέρ της Δημοκρατίας, οι δε υπέρ της Βασιλείας (κάποιοι ακόμη και υπέρ των Σοβιέτ…). Και να αισθανθεί την «εμπύρετη» ένταση των κοινοβουλευτικών διαξιφισμών μεταξύ Βενιζέλου και Παπαναστασίου το 1924… Και να «ακούσει» τον ήχο των πυροβόλων του Κονδύλη, όταν το 1926 έδιναν το τελειωτικό και πολυαίμακτο χτύπημα στα παραστρατιωτικά «Δημοκρατικά Τάγματα», τα οποία μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα ο κυνικός στρατηγός είχε χρησιμοποιήσει για να ανατρέψει το καθεστώς του Πάγκαλου. Ή όταν τα ίδια αυτά πυροβόλα συνέτριβαν, το 1935, τον τελευταίο «ένοπλο σπασμό» της ηφαιστειώδους ιδιοσυγκρασίας του Βενιζέλου. Ωστόσο… Ο πρωταρχικός στόχος του πονήματος αυτού δεν είναι αφηγηματικός. Κύρια πρόθεση του γράφοντος είναι να ανασυνθέσει, να αναδείξει και να αναλύσει τη φύση, παράλληλα δε να ερμηνεύσει τη δραματική πορεία, τους διαρκείς τριγμούς, τις επαναλαμβανόμενες εκτροπές, τις πολυειδείς δονήσεις και την επώδυνη κατάληξη αυτής της «πολιτευματικής παρένθεσης» που άνοιξε στις 25 Μαρτίου του 1924 για να κλείσει δραματικά τον Νοέμβριο του 1935... Θανάσης Διαμαντόπουλος