Δ. Ν. Μαρωνίτης

Το βιβλιάριο αυτό μοιράζεται σε δυο μέρη: προβλεπόμενο το ένα· απρόβλεπτο το άλλο. Στο πρώτο μέρος συντάσσονται έξι μελετήματα, τα δύο από τα οποία δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Τρία από αυτά επιμένουν σε ζητήματα μεθόδου, σκηνοθεσίας και ιδεολογίας στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, ενώ τα άλλα δύο προσηλώνονται σε επώνυμες αρχαιόμυθες συνθέσεις του: στον "Φιλοκτήτη" και στον "Τειρεσία". Μεσολαβούν τα "Μικρά ομηρικά΄: παραβατικά, μικρής έκτασης ποιήματα, που υπερασπίζονται ευάλωτες μορφές και πράξεις των ομηρικών επών και του επικού κύκλου. Το απρόβλεπτο Επίμετρο ανακαλεί (αποσπασματικά) την προδρομική εκείνη "Πολυκριτική" για τον Γιάννη Ρίτσο, δημοσιευμένη στο πρώτο τεύχος του περιοδικού "η Συνέχεια" (1973), στην οποία περιλαμβάνονται και δύο πρωτότυπα αυτοσχόλια του ποιητή, που αφορούν ειδικότερα στις συλλογές "Καθρέφτης" και "Θεωρείο", και ομολογούν απερίφραστα την ειρωνική μετατροπή κάποτε του τραγικού στοιχείου σε "γελοιογραφικό παράδοξο", προκειμένου να ανακουφιστούν από το αντικειμενικό βάρος τους ο πόνος και ο φόβος των ανθρώπων στις μέρες μας.

Τα περιεχόμενα εννέα μελετήματα καλύπτουν συντακτικό άνυσμα τριάντα εννιά χρόνων. Το πρωιμότερο ανάγεται στο 1970, το οψιμότερο προέκυψε μέσα στο 2007. Τρία ενδιάμεσα και ο τελικός διάλογος συσπειρώθηκαν στο επετειακό 1983 -πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή. Τα υπόλοιπα εντοπίστηκαν ανάμεσα στο 1992 και στο 2003. Η χρονική αυτή διασπορά δεν καταργεί, ελπίζω, την εσωτερική συνοχή και συνέχεια, δίχως τούτο να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σταθμοί και στάσεις, που υπαγορεύονται από τη διαφορά κάθε φορά του αντικειμένου, της μεθόδου αλλά και της συγκυρίας. Με το κριτήριο ειδικότερα της μεθόδου, προτείνονται, ως ομόλογα και συμπληρωματικά μεταξύ τους, έξι από τα εννέα μελετήματα, όπου προβάλλεται ο τύπος του "ποιητή-αναγνώστη" ως αποφασισμένη επιλογή του Καβάφη, η οποία αναγνωρίζεται και επιβεβαιώνεται εδώ προπάντων στα αρχαιόμυθα και αρχαιόθεμα (άλλως πως: αρχαιολογικά) ποιήματά του. Όπου η ίδια η ανάγνωση εκμαιεύει την ποίηση, καθώς το αρχαιοελληνικό λογοτεχνικό πρότυπο αντιμετωπίζεται κάθε φορά ως αφορμή για τη σύνταξη ενός νέου ποιήματος, που παράγεται σε μορφή διακριτικού διαλόγου ή αντιλόγου. Σ' αυτή την περιοχή έμπνευσης ο Καβάφης αναδείχθηκε προδρομικός και παραδειγματικός ποιητής σε διεθνές επίπεδο. Όσο για τον σύγχρονο αναγνώστη αυτών των ποιημάτων, η μέθοδός τους αποτελεί πεδίο μαθητείας και άσκησης για προσωπική αναγνώριση της ποιητικής τέχνης και τεχνικής. Αν τα προκείμενα μελετήματα ευνοούν αυτή τη μαθητεία, τότε εκπληρώνουν την αναγνωστική τους πρόθεση. Δ. Ν. Μ.

Στα εφτά χρόνια της δικτατορίας, που οι περισσότεροι έχουμε ξεχάσει - άλλοι γιατί λείπαμε και άλλοι γιατί δεν πάθαμε -, Έλληνες πολίτες από όλες τις κοινωνικές τάξεις υπόφεραν και κινδύνεψαν από τη βία και την παράλογη βαναυσότητα. Ανάμεσα σ' αυτούς και ο εντεταλμένος υφηγητής, τότε, στο τμήμα Κλασικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Δ. Ν. Μαρωνίτης.
Καθόλου δεν κάθισε φρόνιμος σε όλη τη διάρκεια της επταετίας, με αποτέλεσμα συχνά να φιλοξενείται στα κρατητήρια της συμπρωτεύουσας και της Αθήνας. Ο "Τελευταίος Σταθμός" αυτής της διαδρομής ήταν η σύλληψή του στις αρχές του 1973 με "παρ' ολίγον μοιραία κατάληξη: διάτρηση, καθυστερημένη μεταφορά στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο, σωτήρια όμως εγχείρηση την άλλη μέρα από το γενναίο και έντιμο ταγματάρχη-χειρουργό Βασώνη, εφεξής απομόνωση σε θάλαμο του Ψυχιατρικού Τμήματος ως τα μέσα Αυγούστου, όταν εξαγγέλλεται και πραγματοποιείται η γενική αμνηστία".
Πόσο μακρινά και ξένα φαίνονται σήμερα όλα αυτά: οχτώ μήνες στη φυλακή, άγνωστο τι ξημερώνει, και καθολικός τρόμος. Σημάδι από κείνους τους καιρούς είναι η "Μαύρη Γαλήνη" : ένα κείμενο που γράφτηκε στο κελί, σε χαρτοπετσέτες, και πρωτοδημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1973 στο όγδοο και τελευταίο τεύχος του περιοδικού "η Συνέχεια". Κρυπτικός λήρος, μεικτή τεχνική, συνειρμική ροή, παραισθητική και παρανοϊκή αποτύπωση μιας οριακής εμπειρίας.
Η επετειακή - σαράντα χρόνια μετά το πραξικόπημα - έκδοση της Μαύρης Γαλήνης συνοδεύεται από 27 φωτογραφίες: η ζωγράφος Νανά Βέττα εικονοποιεί με την ψηφιακή μηχανή τη διάσταση του "εφιάλτη" και την έννοια του "ενυπάρχοντος φόβου" μέσα σε απρόσμενα υλικά και τοπία.