Διονύσης Π. Σιμόπουλος

Πώς φτάσαμε τόσο μακριά στο Διάστημα; Με αφορμή τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από την πρώτη προσσελήνωση, ο κορυφαίος αστροφυσικός Διονύσης Σιμόπουλος μας αφηγείται την πορεία μας προς τα άστρα και αναθυμάται σταθμούς της προσωπικής του διαδρομής.

Καθώς ολόκληρη η ανθρωπότητα παρακολουθούσε από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, ο πρώτος άνθρωπος ήταν έτοιμος να κατέβει και να περπατήσει πάνω στο παράξενο έδαφος της Σελήνης. Στην Ουάσιγκτον τα ρολόγια έδειχναν 4 λεπτά πριν από τις 11 το βράδυ της 20ής Ιουλίου 1969 και στην Αθήνα σχεδόν 5:00 το πρωί της άλλης μέρας.

Εκείνο το βράδυ, πάνω στη σκονισμένη επιφάνεια της Σελήνης, αποτυπώθηκε για πρώτη φορά ένα ανθρώπινο χνάρι που έγινε το σύμβολο "ενός τεράστιου άλματος για την ανθρωπότητα".

Η στιγμή εκείνη ήταν τόσο σπουδαία και σημαδιακή, που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη στιγμή της δημιουργίας. Γιατί, όπως τόσο χαρακτηριστικά γράφτηκε τότε, "εκείνη η στιγμή ήταν ανώτερη και από την πρώτη χρήση της φωτιάς, και από την ανακάλυψη του τροχού, και από την εκμετάλλευση του αρότρου. Ήταν σπουδαιότερη από τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο και του Κολόμβου, ανώτερη και από τη διάσπαση ακόμα του ατόμου".

Γιατί έκτοτε ο κόσμος μας και η ιστορία του δεν περιορίζονται σ’ έναν μονάχα πλανήτη. Γιατί ο κόσμος μας είναι πλέον ολόκληρο το Διάστημα, και η ιστορία μας είναι τόσο μεγάλη και ανοιχτή όσο ολόκληρο το Σύμπαν.

....
Στα τέλη του ’68 από το Ελληνικό Προξενείο της Νέας Ορλεάνης με ειδοποίησαν ότι μία εφημερίδα στην Αθήνα ζητούσε κάποιον σαν κι εμένα να καλύπτει δημοσιογραφικά τις διαστημικές αποστολές, και όπως ήταν φυσικό δέχτηκα αμέσως, με μόνη αμοιβή τα έξοδά μου και την αεροπορική αποστολή της εφημερίδας, που έφτανε σε δύο ημέρες από την έκδοσή της. Στις δύο πρώτες αποστολές (Apollo 9 και 10) που κάλυψα δημοσιογραφικά περιοριζόμουν για οικονομία στο να επισκεφτώ το Διαστημικό Κέντρο του Χιούστον και να στέλνω τις ανταποκρίσεις μου στην Αθήνα από εκεί. Τη νέα εκτόξευση του Apollo 11 από το Ακρωτήριο Κένεντι δεν ήμουν διατεθειμένος να τη χάσω. Στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι έφτασα την παραμονή της εκτόξευσης και προσπάθησα, για ευνόητους λόγους, να βρω κι άλλους Έλληνες δημοσιογράφους διαπιστευμένους να παρακολουθήσουν την ιστορική αυτή εκτόξευση. Δεν βρήκα όμως κανέναν επισήμως διαπιστευμένο δημοσιογράφο από τη χώρα μας εκτός εμού!

Το άγνωστο συχνά τρομάζει τον κόσμο. Πολλούς τους κάνει να αισθάνονται χαμένοι. Μόνοι. Ανασφαλείς. Σε άλλους το άγνωστο κεντρίζει την περιέργεια. Τους κάνει ανυπόμονους. Περήφανους. Να αισθάνονται μέρος από κάτι μεγαλύτερο απ’ αυτούς. Και η απόκτηση νέων γνώσεων για το άγνωστο, ειδικά γνώσεων που προκαλούν αλλαγές στις φιλοσοφικές ιδέες του ανθρώπου σχετικά με τον εαυτό του και τη σχέση του με τη φύση, θα αντιμετωπίζεται πάντα με επαίνους και με εχθρότητα μαζί.

Στο Σύμπαν υπάρχουν περίπου ένα τρισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άστρα. Όσοι είναι και οι κόκκοι της άμμου όλων των ωκεανών της Γης. Και από την άλλη, στην ύλη που περιέχεται μέσα σε μία μόνο δαχτυλήθρα βρίσκουμε ένα δισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άτομα. Πού βρίσκεται λοιπόν τώρα το κέντρο του Σύμπαντος; Βρίσκεται άραγε ο άνθρωπος πραγματικά πολύ μακριά απ’ αυτό; Ή μήπως το απροσδιόριστο αυτό κέντρο δεν είναι πραγματικά παρά θέμα προοπτικής και σχετικότητας;

Από τη γέννηση των άστρων ως τις μαύρες τρύπες, από τα στοιχειώδη σωματίδια ως τα βαρυτικά κύματα, από τους πιο μακρινούς γαλαξίες ως το ανθρώπινο είδος, αυτό το βιβλίο περιγράφει το αέναο ταξίδι της υλοενέργειας που απαρτίζει το Σύμπαν.

Είμαστε όλοι μας αστρόσκονη, και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Κάποια μέρα θα υπάρξουν άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός, κάποιου άλλου, πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο.

Σήμερα το Σύμπαν βρίσκεται στις πρώτες "ώρες" της ύπαρξής του: στην άνοιξη κυριολεκτικά της ζωής του. Πρόκειται για μια άνοιξη που πλαισιώνεται από το μεγαλείο των λαμπρών γαλαζόλευκων άστρων, αλλά και άστρων σαν τον Ήλιο μας, ενώ η ενήλικη ιστορία του θ’ αρχίσει πολύ αργότερα, σε δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων χρόνια από σήμερα.

Ακόμα όμως και τότε, θα πρόκειται για ένα πανέμορφο Σύμπαν, για εκείνα τα "όντα" που θα το κατοικούν, αν και θα φωτίζεται αμυδρά μόνο από τα κοκκινωπά, υπέρυθρα άστρα που σήμερα είναι αόρατα στα μάτια μας. Θα πρόκειται, φυσικά, για όντα με υπερβολικές δυνάμεις στη διάθεσή τους. Δυνάμεις που το μυαλό μας είναι αδύνατον ακόμα και να φανταστεί. Παρ’ όλα αυτά, κοιτάζοντας πίσω στη λαμπερή δική μας εποχή, θα μας ζηλεύουν, γιατί εμείς γνωρίσαμε το Σύμπαν όταν το Σύμπαν ήταν ακόμη μωρό. Θα μας ζηλεύουν γιατί εμείς σήμερα ζούμε όντως στην Άνοιξη του Σύμπαντος!

Στο βιβλίο περιλαμβάνεται και σχετικό φωτογραφικό υλικό.

Η σειρά αυτών των εικονογραφημένων βιβλίων παρουσιάζει όλα όσα ανακάλυψαν οι σύγχρονοι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια των οργάνων που διαθέτουν στα αστεροσκοπεία, στους επιταχυντές, ατά παρατηρητήρια και στα διαστημόπλοια, για τα διάφορα θαυμαστά που περιλαμβάνει το σύμπαν. Γιατί το σύμπαν, κι όλα όσα περιλαμβάνει, είναι γεμάτο μυστικά που, είναι κρυμμένα στα φωτεινά μονοπάτια πολύχρωμων άστρων και αλλόκοτων πλανητών. Παρ' όλα αυτά, με κάθε νέα γενιά η φύση μας αφήνει να δούμε όλο και πιο βαθύτερα τα μυστήρια που κρύβει· γιατί, όπως έλεγε κι ο Αριστοτέλης πριν από 2.300 χρόνια: «Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει», είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να μάθει. Κι αυτό είναι που μας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραματιστές και εξερευνητές, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψουμε «Τα Μυστικά του Σύμπαντος». Πριν από μισό περίπου αιώνα το προαιώνιο όνειρο του ανθρώπου να περπατήσει στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου έγινε επιτέλους πραγματικότητα. Στη διάρκεια τεσσάρων ετών, από το 1968 έως το 1972, η ανθρωπότητα παρακολούθησε από τις οθόνες των τηλεοράσεων τη μεγαλύτερη εξερεύνηση στην ανθρώπινη ιστορία, όταν 27 συνολικά αστροναύτες περιφέρθηκαν γύρω από τον φυσικό μας δορυφόρο, ενώ 12 από αυτούς περπάτησαν και εξερεύνησαν έξι διαφορετικές περιοχές στην επιφάνεια της Σελήνης. Οι υπέροχες εκείνες μέρες έχουν περάσει προ πολλού. Η NASA είχε δαπανήσει δισεκατομμύρια δολάρια στο πρόγραμμα Απόλλων σε μια προσπάθεια να αποδείξει την τεχνολογική ανωτερότητα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Έκτοτε η Σελήνη παραμένει χωρίς ανθρώπινους επισκέπτες. Ο άνθρωπος έφυγε, όχι όμως για πάντα. Γιατί αν υπάρχει ακόμα κάποιο μέλλον για τον πολιτισμό μας, τότε το μέλλον αυτό βρίσκεται, εκεί πάνω, στα όρια του ουράνιου ωκεανού, όπου ο άνθρωπος έκανε το πρώτο μοιραίο του βήμα προς τα άστρα.

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας έχει ως θεματική βάση την εξέλιξη των Πλανηταρίων και της εκλαΐκευσης της επιστήμης στην Ελλάδα και το εξωτερικό σε συνδυασμό και με τη δική μου συμμετοχή σ’ αυτήν την εξέλιξη. Πρόκειται για ένα βιβλίο με ιστορίες. Και επειδή στους ανθρώπους αρέσει να ακούνε ιστορίες, τι θα μπορούσε να είναι πιο κατάλληλο για την περιγραφή αυτής της εξέλιξης παρά οι ιστορίες της ζωής της δικής μου και των συναδέλφων μου; Παρ’ όλα αυτά το βιβλίο αυτό δεν είναι μια κλασικού τύπου αυτοβιογραφία, αν και περιλαμβάνει μερικά κομβικά σημεία της ζωής μου που συνδέονται με την εξελικτική πορεία της διάχυσης της επιστήμης. Εξ ορισμού άλλωστε η προσπάθεια της εκλαΐκευσης και διάχυσης της επιστήμης στο ευρύ κοινό απαιτούσε ένα είδος γέφυρας που θα παρουσίαζε τα επιτεύγματα της επιστήμης με τρόπο ευχάριστο και ευκολονόητο από όλους, και όχι μόνο από ένα περιορισμένο ιερατείο ειδικών. Εξ αρχής θεώρησα πως η δουλειά μου ήταν να αποτελέσω μέρος αυτής της γέφυρας μέσα από τη διαμόρφωση ιστοριών είτε με την μορφή σεναρίων για το Πλανητάριο και την τηλεόραση, είτε με τη συγγραφή βιβλίων και άρθρων για εφημερίδες και περιοδικά, ή με τις διάφορες συζητήσεις που είχα με δημοσιογράφους στα ηλεκτρονικά και έντυπα ΜΜΕ, ή και με τις διάφορες ομιλίες και διαλέξεις μου σε ολόκληρη τη χώρα. Γιατί είμαι περήφανος που με τις δραστηριότητές μου αυτές κατόρθωσα να είμαι και εγώ ένας παραμυθάς, ένας παραμυθατζής του Σύμπαντος. Γι’ αυτό άλλωστε πολλές φορές αποκαλώ τον εαυτό μου πλανηταριατζή και όχι πλανητάρχη, δάσκαλο και όχι καθηγητή. […] Είναι χαρακτηριστικό και αυτό που μου έγραψε πρόσφατα ο φίλος και συνάδελφος Ίων Κορρές: «Ο κόσμος δεν χρειάζεται μεγάλα μαθηματικά μυαλά. Οι Κβαντικές και οι Σχετικότητες θα βρεθούν αργά ή γρήγορα όταν ωριμάσουν οι μαθηματικές συνθήκες. Ο κόσμος, όμως, χρειάζεται επικοινωνιακούς Sagans. Μόνο αυτοί κατεβάζουν την επιστήμη από τα στεγανά της Academia μέσα στις κοινωνίες “αποτρέποντας” έτσι τα πλήθη από βίαιες επιστροφές σε Μεσαίωνες». Αυτή άλλωστε είναι και η ουσία αυτού του βιβλίου και γενικότερα αυτό που εκπροσωπεί για μένα η εκλαΐκευση της επιστήμης. Ίσως πάλι το βιβλίο αυτό να μην είναι παρά απλά ένα είδος απολογισμού στον εαυτό μου για όσα έζησα. Ένας θόλος αναμνήσεων και ονείρων που κάναμε ως παιδιά για το αύριο, που ήδη έχει φτάσει, αφού όπως λέει και ο φίλος μου ο Θανάσης Κούστας, «εμείς τα παιδιά των χρόνων της μεταπολεμικής περιόδου, ζώντας μέσα σε στερήσεις, νιώθαμε πιο έντονη την ανάγκη να καταφεύγουμε στα όνειρα για να βαδίσουμε με αργά και σταθερά βήματα προς το αύριο».

Γιατί, όταν κοιτάζουμε τα άστρα, μελετάμε… αναμνήσεις;
Πώς δημιουργείται μια μαύρη τρύπα;
Ποια είναι τα συστατικά των άστρων;
Γιατί τα άστρα νετρονίων είναι οι φάροι του Διαστήματος;
Ποια είναι η σχέση του χρυσού με τη σύγκρουση των άστρων;
Πόσες από τις εφαρμογές που χρησιμοποιούμε καθημερινά τις χρωστάμε στη διαστημική τεχνολογία;

Ταξιδέψτε στο Σύμπαν και ανακαλύψτε τα μυστικά του με ξεναγό τον άνθρωπο που μας μύησε στη σαγήνη των άστρων, τον επιστήμονα που συνδύασε την αστροφυσική και την κοσμολογία με τη χαρισματική αφήγηση και το παραμύθι, τον Διονύση Σιμόπουλο.

Σαν υπέρλαμπρος κομήτης πέρασε από τις ζωές πολλών από εμάς με το έργο του ο Διονύσης Σιμόπουλος. Σήμερα, που δεν είναι πια εδώ, μαζί μας, με πιάνει μια μελαγχολία, από την άλλη, με πιάνει και μια συγκίνηση που ξεπλένει τη λύπη: έτσι τον φαντάζομαι, σαν να γύρισε «σπίτι του», στα άστρα.
Ηλίας Μαγκλίνης

Παρόλο που στη διάρκεια του έτους η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, εμείς δεν αισθανόμαστε την κίνηση αυτή αν και κάθε μέρα η Γη βρίσκεται σε διαφορετική θέση απ αυτή που βρισκόταν την προηγούμενη. Έτσι από κάθε νέα θέση αντικρίζουμε τον Ήλιο από μια διαφορετική γωνία καθώς μετακινείται καθημερινά από τη δύση προς την ανατολή. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε και διαφορετικούς αστερισμούς στις διαφορετικές εποχές. Ο δημοφιλέστερος και πλέον έγκριτος εκλαϊκευτής αστρονομίας στην Ελλάδα μας ξεναγεί στον ελληνικό ουρανό ανά εποχή εξηγώντας μας και αναλύοντάς μας ποιοι αστερισμοί είναι ορατοί ανάλογα με την κάθε εποχή, πώς πήρε το όνομά του ο κάθε μήνας του έτους και εισάγοντάς μας σε βασικές έννοιες της αστρονομίας. Στην έκδοση περιλαµβάνεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Παρόλο που στη διάρκεια του έτους η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, εμείς δεν αισθανόμαστε την κίνηση αυτή αν και κάθε μέρα η Γη βρίσκεται σε διαφορετική θέση απ' αυτή που βρισκόταν την προηγούμενη. Έτσι από κάθε νέα θέση αντικρίζουμε τον Ήλιο από μια διαφορετική γωνία καθώς μετακινείται καθημερινά από τη δύση προς την ανατολή. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε και διαφορετικούς αστερισμούς στις διαφορετικές εποχές. Ο δημοφιλέστερος και πλέον έγκριτος εκλαϊκευτής αστρονομίας στην Ελλάδα μας ξεναγεί στον ελληνικό ουρανό ανά εποχή εξηγώντας μας και αναλύοντάς μας ποιοι αστερισμοί είναι ορατοί ανάλογα με την κάθε εποχή, πώς πήρε το όνομά του ο κάθε μήνας του έτους και εισάγοντάς μας σε βασικές έννοιες της αστρονομίας.