David Diop

The 2021 International Booker Prize!

Moi, Alfa Ndiaye, dernier fils du vieil homme, j'ai vu les obus malicieux, les ennemis aux yeux bleus, le ventre ouvert de mon plus que frère, Mademba. Par la vérité de Dieu, j'ai entendu le capitaine Armand et son sifflet de mort, les cris des camarades. Ils disent que je mérite une médaille, que ma famille serait fière de moi. Moi, Alfa Ndiaye, dernier fils du vieil homme, je suis tirailleur sénégalais.

Το 1750 ο εικοσιτριάχρονος γάλλος φυσιοδίφης Μισέλ Αντανσόν φτάνει στη Σενεγάλη με μεγάλα σχέδια: θα μελετήσει τη χλωρίδα της χώρας, θα συγγράψει ένα μεγαλειώδες επιστημονικό έργο και θα κερδίσει την καταξίωση και τη δόξα. Η συνέχεια, όμως, είναι αναπάντεχη. Ο Αντανσόν θα γοητευτεί από τη χώρα, από τη χλωρίδα και την πανίδα της, κυρίως από τους κατοίκους της, και θα αγαπήσει με πάθος τη Μαράμ, μια γυναίκα-μυστήριο. Παράλληλα, καθώς η Σενεγάλη είναι γαλλική κτήση, θα διαπιστώσει με τα ίδια του τα μάτια τι σημαίνει αποικιοκρατία, εκμετάλλευση και δουλεμπόριο, και θα έρθει αντιμέτωπος με τον κυνισμό και τη βαρβαρότητα των αξιωματούχων της αποικιακής διοίκησης. Ο Ντιοπ απλώνει το χέρι του και, μέσα από τρεις αφηγήσεις που αλληλοδιαπλέκονται, αναδύονται πρόσωπα αλησμόνητα, μαγικές αντιλήψεις για τη ζωή, χρώματα, γεύσεις και μυρωδιές της Αφρικής. Μας καλεί σε έναν αφρικανικό περίπλου μιας άλλης εποχής: Η Πύλη του ταξιδιού χωρίς επιστροφή είναι ένα μυθιστόρημα σαν ταξίδι, ένα ωραίο ταξίδι στη γη των Γουόλοφ, ένα ταξίδι στον αιώνα των Φώτων, που όμως είναι αιώνας σκότους και οδύνης για τους λαούς της Αφρικής. «Η σκέψη μου», γράφει ο ήρωας, «ήταν πράγματι ασύμβατη με τον πλούτο ενός κόσμου που στηριζόταν στο δουλεμπόριο εκατομμυρίων νέγρων για περισσότερο από έναν αιώνα». Μυθιστόρημα περιπετειώδες, ευαίσθητο, συμβολικό και ποιητικό, με κύκλους αφηγήσεων που ανοίγουν και κλείνουν εγκλωβίζοντας όνειρα και επιθυμίες, αποτυχίες και απογοητεύσεις, μια ελεγεία για τον τραγικό έρωτα του Αντανσόν και της Μαράμ, αυτού του ζευγαριού με τη μοίρα του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Η Ιστορία είναι παρούσα εδώ, το ίδιο και ο μύθος. Βέβαια, «ο μύθος και η ιστορία, εξ ορισμού, δεν σμίγουν ποτέ ολότελα, γιατί ανάμεσά τους μένει πάντα ένα κενό, ορατό ή αδιόρατο, που υπήρξε όμως από παλιά ο γόνιμος και παραγωγικός χώρος της λογοτεχνίας».

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) είναι σε εξέλιξη. Ένα πρωί, ο λοχαγός Αρμάν δίνει μέσα από τα χαρακώματα το σύνθημα της επίθεσης εναντίον των Γερμανών. Οι στρατιώτες εφορμούν. Ανάμεσά τους ο Αλφά Ντιάγε και ο Μαντέμπα Ντιοπ, δυο Σενεγαλέζοι που μάχονται, μαζί με τόσους άλλους ομοεθνείς τους, για τα γαλλικά χρώματα. Λίγα μέτρα μετά την έξοδό τους από το χαράκωμα, ο Μαντέμπα πέφτει θανάσιμα πληγωμένος μπροστά στα μάτια του Αλφά, του παιδικού του φίλου που τον είχε πάνω κι από αδελφό.

Από δω και πέρα, η αφήγηση ακολουθεί τον Αλφά καθώς βυθίζεται στην τρέλα μετά τον θάνατο του φίλου του και αδελφού της καρδιάς του, για τον οποίο αισθάνεται υπεύθυνος. Η ενοχή και οι τύψεις τον στοιχειώνουν, μετατρέποντας αυτό τον εικοσάχρονο από ένα μικρό χωριό της Αφρικής, που βρέθηκε σ’ αυτή την ουδέτερη ζώνη, σε μηχανή θανάτου: γίνεται το οπλισμένο χέρι του Θεού, το πρόσωπο της μοίρας για τους "εχθρούς με τα γαλάζια μάτια", και σπέρνει τον τρόμο ακόμα και στους δικούς του. Μοναχικός πολεμιστής, αγρίμι ανελέητο μέσα στο στόμα του τέρατος, μονολογεί για τις "δύο όψεις που έχουν τα πράγματα" και προβληματίζεται για τη σχετικότητα των αρχών και των αξιών. Ως έσχατη αντίσταση στο πρώτο μακελειό του 20ού αιώνα, επαναφέρει στη μνήμη του τη ζωή στην Αφρική, έναν κόσμο χαμένο πια, που ξαναζωντανεύει.

Μυθιστόρημα με αναπάντεχη για το θέμα του ποιητική γλώσσα, ακολουθεί τον ρυθμό της μητρικής γλώσσας του αφηγητή, με φράσεις που επαναλαμβάνονται στην αφήγηση σαν επωδός, δημιουργώντας μια ηχώ που συνδέει τον Αλφά Ντιάγε με την πατρίδα του. "Μουσικός των λέξεων", ο συγγραφέας δίνει φωνή σε όσους επέζησαν και είδαν "τα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της γης [...] τις ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι», αλλά δεν μίλησαν. Ήταν ο πόλεμος, ακραία συνθήκη που ανατρέπει όλους τους κανόνες και ξυπνά το θηρίο που βρίσκεται σε νάρκη μέσα στον καθένα μας.


Βραβείο Goncourt των μαθητών λυκείου (Γαλλία)
Βραβείο Strega Europeo (Ιταλία)