Paul Valéry

non-exchangeable & non-refundable

Η μετάφραση των ποιημάτων είναι το είδος της γραφής που δίνει τη μικρότερη ικανοποίηση. Όσο καλά και να δουλέψει κανείς, όσο επιτυχής και αν είναι, θα υπάρχει πάντα ένα αντικείμενο - το πρωτότυπο - που μένει εκεί για να μας δείχνει πως βρισκόμαστε πάντα χαμηλότερα από το σωστό, πως ακόμη κι αν πάμε ψηλότερα, πάλι χαμηλότερα θα είμαστε· αλίμονο αν προσπαθήσουμε να καλυτερέψουμε το ποίημα που μεταφράζουμε. Και τούτο ακόμη: όταν μεταφράζουμε από μια ξένη γλώσσα που ξέρουμε λίγο ή πολύ, σε μια γλώσσα - τη δική μας - που μας είναι έμφυτη και την αγαπούμε περισσότερο, κάνουμε κάτι, μου φαίνεται, σαν εκείνους τους ανθρώπους που βλέπουμε στα μουσεία, προσηλωμένους με πολλή προσοχή, ν' αντιγράφουν, είτε για να ασκηθούν είτε γιατί κάποιος τους το παράγγειλε, πίνακες δαιφόρων ζωγράφων. Μ' αυτή την έννοια ονόμασα τούτο το βιβλίο "Αντιγραφές". Αλήθεια, η δουλειά που συγκεντρώνω εδώ είναι η επιλογή από μια ευρύτερη προσπάθεια που έκαμα για να δοκιμάσω τι μπορεί να σηκώσει, στα χρόνια που έζησα, η γλώσσα μας. Εκτός από το κίνητρο αυτό, δεν έχει άλον ειρμό η συλλογή αυτή, και δεν θα ήταν σωστό να της αποδοθεί ο σκοπός της ανθολόγησης ή της αξιολόγησης. Τέλος θα έπρεπε ίσως να σημειώσω συνοπτικά ότι η μετάφραση από ξένες γλώσσες είναι σα να μεταφέρουμε στον τόπο μας ένα ελάχιστο απόσπασμα ενός ολόκληρου κόσμου, του κόσμου της γλωσσικής έκφρασης - θα έλεγα της ποιητικής τάξης - όπου ανήκει το ποίημα. Και αν πάρω την περίπτωση ενός ακραίου αναγνώστη, μου φαίνεται κάποτε ότι η προσπάθειά του πρέπει να μοιάζει μ' εκείνη του φυσιοδίφη, που από το τυχαίο εύρημα ενός σπονδύλου είναι υποχρεωμένος να ανασυστήσει ένα ολόκληρο προκατακλυσμιαίο θηρίο. Υπερβολή. Αλλά μου είναι χρήσιμη, γιατί δείχνει ότι το μεταφρασμένο ποίημα δεν μπορεί να έχει, με τη νέα του μορφή, τις ίδιες λειτουργίες που είχε στη γλώσσα του μεταφραστή. [...] Γιώργος Σεφέρης (Προλόγισμα στην πρώτη έκδοση, Σεπτέμβριος 1963)

`Στοχάζομαι δεν σημαίνει να προχωρώ βαθύτερα στην έννοια της τάξης; Δες με ποιο τρόπο το τυφλό το Δέντρο με τα αποκλίνοντα μέλη αυξάνεται γύρω από τον εαυτό του κατά την έννοια της Συμμετρίας. Μέσα του η ζωή σταθμίζει, ορθώνει μια δομή και ακτινοβολεί τον αριθμό της με τα κλαδιά και τις εκβλαστήσεις τους, και κάθε εκβλάστηση το φύλλο της, με τις άκρες ήδη σημαδεμένες απ` το κυοφορούμενο μέλλον...` Μια εικοσαετία μετά το `Ευπαλίνος ή Ο αρχιτέκτων` και το `Ψυχή και χορός`, δύο σωκρατικούς διαλόγους που κυκλοφόρησαν και οι δύο το έτος 1921, στις 25 Οκτωβρίου 1943 ο Βαλερύ διαβάζει στο Ινστιτούτο της Γαλλίας το `Διάλογο για το δέντρο`. Λίγο καιρό πριν είχε ολοκληρώσει τη μετάφραση σε ελεύθερο στίχο των `Βουκολικών` του Βιργιλίου. Το Δέντρο απασχολεί τον ποιητή στα τελευταία του χρόνια καθώς μέσα στο βαρύ κλίμα της γερμανικής Κατοχής πορεύεται προς το τέλος της ζωής του. Το 1944 οι τρεις διάλογοι μαζί θα κυκλοφορήσουν σε έναν τόμο. Ο Πωλ Βαλερύ, που είχε γεννηθεί το 1871, θα πεθάνει το 1945 έχοντας δει την απελευθέρωση.

Ο Πωλ Βαλερύ (1871-1945) πιστεύει στην "παραξενιά που λέγεται πνεύμα". Εκείνο που κατ' εξοχήν αποστρέφεται είναι τα κόμματα. Θεωρεί ότι όλα ανεξαιρέτως "μαίνονται κατά της πατρίδας", ενώ οι πολιτικοί "εκμεταλλεύονται ό,τι πιο ποταπό υπάρχει στον άνθρωπο", εμπορευόμενοι κίβδηλες ιδέες και υποσχέσεις. Υπέρμαχος της πνευματικής ελευθερίας, υποστηρίζει ότι οι δημοκρατικές ελευθερίες είναι σε μεγάλο βαθμό πλασματικές, "γεμάτες καταναγκασμούς που υποδουλώνουν τους ανθρώπους" εν ονόματι, δήθεν, της γενικής βούλησης. Εκείνο που ονειρεύεται είναι μια αρισταρχία του πνεύματος με καθοριστική επιρροή, στο πλαίσιο μιας ιδανικής πανευρωπαϊκής Πολιτείας. Γιατί "η πολιτική διχάζει, ενώ το πνεύμα ενώνει". Αυτό το αντίδοτο έχει να προτείνει στη νέα βαρβαρότητα που εκτρέφουν οι Μοντέρνοι Καιροί μας.

Οι "Σκέψεις και αφορισμοί" συναπαρτίζουν μια σταχυολόγηση από τις 500 και πλέον σελίδες που συνθέτουν τον κύριο κορμό του διανοητικού "Ημερολογίου καταστρώματος" του Πωλ Βαλερύ, και εικονογραφούν με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο τις πιο σκοτεινές πτυχές της σκέψης του. Ο Βαλερύ παρατηρεί τον εαυτό του, που παρατηρεί τον εαυτό του να παρατηρεί τον εαυτό του, μπροστά σ' έναν καθρέφτη. Τούτη η πολυεπίπεδη αυτοχειρουργική επέμβαση εμπεριέχει πίκρα, έκσταση, αηδία, δέος, αυτοθαυμασμό, ανία, μόχθο, άσκηση, αγωνία, αλαζονεία, άρνηση, κατάφαση. Είναι η σπαρακτική διαδρομή μιας εγκεφαλικής προσωπικότητας μέσα στον ίδιο της τον εαυτό.

Η περίφημη μελέτη θανάτου του Πωλ Βαλερύ και ένα από τα εμβληματικότερα ποιήματα του 20ού αιώνα σε νέα μετάφραση. Κορυφαίο δείγμα "καθαρής ποίησης" από την ώριμη περίοδο του ποιητή, το "Θαλασσινό κοιμητήρι" ξεκινά σαν ζοφερός ρεμβασμός αλλά καταλήγει σε μια λαμπρή κατάφαση της ζωής. Το επίμετρο της έκδοσης υπογράφει ο μεγάλος Γάλλος φιλόλογος και μοντερνιστής θεολόγος Henri Bremond.