Θωμάς Κοροβίνης

H ιστορική και λαογραφική μελέτη "Oι Ζεϊμπέκοι της Mικράς Aσίας" αναφέρεται στην ιστορία και τον πολιτισμό ομάδων ανθρώπων με ιδιότυπα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, που έζησαν για αρκετούς αιώνες στις κεντροδυτικές περιοχές της αιγαιακής Mικρασίας και αφομοιώθηκαν, χωρίς να αφήσουν επιβιώματα, στις αρχές του 20ού αιώνα, μέσα στο πολυεθνικό χαρμάνι της οθωμανοτουρκικής επικράτειας. Πιθανός καρπός επιμειξίας Θρακών μεταναστών και κατοίκων της Φρυγίας, οι Ζεϊμπέκοι αγωνίστηκαν πεισματικά για τη διατήρηση της ελευθερίας και της αυτονομίας τους, ανέπτυξαν δυναμική ληστρική -και συχνά επαναστατική- δράση και έγιναν γνωστοί ως οι σημαντικότεροι εκφραστές της κοινωνικής ληστείας στην Aνατολία. Oρκισμένοι εχθροί της οθωμανικής εξουσίας, που επεδίωκε την καταστολή των εξεγέρσεων και την καθυπόταξή τους, σκοπό τους είχαν την αποκατάσταση της κοινωνικής αδικίας και απέκτησαν θρυλική φήμη (ιδίως οι αρχηγοί τους, οι Eφέδες, με κορυφαίο τον Tσακιτζή-Eφέ, τον επονομαζόμενο Pομπέν της Aνατολής), που οφείλεται στην παλικαριά, την ντομπροσύνη και τη γοητεία τους. H ζωή και η δράση τους τροφοδότησε τη λαϊκή καλλιτεχνική φαντασία, τη λογοτεχνία, τη μουσική, τη ζωγραφική, τον κινηματογράφο, το θέατρο, την τέχνη της φωτογραφίας, τη δημοσιογραφία, τόσο στην Tουρκία όσο και στην Eλλάδα αλλά και στην Eυρώπη.
O συγγραφέας Θωμάς Kοροβίνης, έπειτα από πολυετή έρευνα, ανακάλυψη και μετάφραση των πηγών, μελέτησε και παρουσιάζει τα στοιχεία που αφορούν την ιστορία και τη λαογραφία των Ζεϊμπέκων, δημοσιεύοντας ταυτόχρονα το πλουσιότατο φωτογραφικό και δημοσιογραφικό υλικό που συνέλεξε.

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ της βιβλιογραφίας σχετικά με την προσωπικότητα και την εποχή της δράσης και του κατατρεγμού του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ενός από τους κορυφαίους στρατηγούς της Παλιγγενεσίας, ο συγγραφέας, εμπνευσμένος από την πιο συγκλονιστική εποχή του βίου του, τον παρουσιάζει σε μια φανταστική δημόσια εξομολόγηση, την τελευταία ώρα της ζωής του, στη φυλακή της Ακρόπολης. Οξυδερκής, με καλλιεργημένη σκέψη και υψηλή στρατηγική και διπλωματική διάνοια, γνώστης τεσσάρων γλωσσών, ο εμβληματικός για τον Αγώνα οπλαρχηγός μιλά σε απλή γλώσσα, ανάμεικτη με πολλά λόγια και λαϊκά στοιχεία καθώς και δάνεια από την τουρκική, την αλβανική και την ιταλική. Αναλύοντας ο ίδιος τα θετικά και τα αρνητικά του χαρακτήρα του, τις πτυχές της ιδιοσυγκρασιακής του μοναδικότητας, τις αφορμές και τις επιδιώξεις των ανταγωνιστών και των διωκτών του, με λόγο μουσκεμένο απ’ τη στυφή γεύση της προδοσίας, ο Ανδρούτσος επιζητεί την αυτοδικαίωσή του απαντώντας στα βασικά ερωτήματα που αιωρούνται ακόμη, δύο αιώνες αργότερα, παρά την ιστορική αποκατάσταση της προσωπικότητας και του έργου του.

Η "Όμορφη νύχτα" του Θωμά Κοροβίνη είναι ένα εκτενέστατο αφήγημα, που κινείται ανάμεσα στη χρονογραφία και το μυθιστόρημα. Στο κείμενο καταγράφονται λεπτομερώς τα πρόσωπα, οι παρέες και τα γεγονότα μιας εποχής που σημάδεψε τη ζωή της Θεσσαλονίκης για μια εικοσαετία περίπου, από το 1985 μέχρι τα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας, με κεντρικό άξονα τη νυχτερινή ατμόσφαιρα των λαϊκών κέντρων και ιδίως του ιστορικού μαγαζιού "Όμορφη νύχτα" της οδού Παπάφη, που ήταν γνωστό στην πιάτσα των θαμώνων του και ως "Ο ναός". Γίνονται επίσης λεπτομερείς ή γενικές αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα της ζωής της Θεσσαλονίκης, και ιδίως της καλλιτεχνικής, από το 1950 περίπου μέχρι το 1985. Το αφήγημα αποσκοπεί και στην καταγραφή και τη διάσωση στην κοινή μνήμη ενός μέρους της ανθρωπογεωγραφίας μιας -φευ- απολεσθείσης εποχής. Τα πολιτικά γεγονότα και ο απόηχός τους, οι ταξικές ποικιλίες και οι συντεχνιακές συγκρούσεις, οι κοινωνικές αντιλήψεις και οι νοοτροπίες, οι λιμπιντικές πανδαισίες και οι ερωτικές στερήσεις χρωματίζουν ζωηρά τον καμβά του κειμένου καθώς περνούν μέσα από περιγραφές προσωπικοτήτων, ατομικές εξομολογήσεις, διαπροσωπικές σχέσεις, σχοινοτενείς στιχομυθίες και πολλά απίστευτα κι όμως αυθεντικά ανέκδοτα. Ο λόγος συνοδεύεται απ' αρχής μέχρι τέλους από αλέγκρες ή σεκλετισμένες πενιές τρίχορδων μπουζουκιών και είναι μουσκεμένος από το άρωμα αδάμαστων ρεμπέτικων και λαϊκών τραγουδιών που σφράγισαν τη ζωή μας.

Εμείς αγαπάμε όχι τη ζοφερή και απάνθρωπη πλευρά της αλητείας, την ξέφρενη αληταμπουρία, τον ανθρωποβόρο τυχοδιωκτισμό, τον βίαιο τραμπουκισμό, ούτε την αληταρία της πολιτικής, των σκοτεινών γραφείων και των απρόσιτων σαλονιών. Αλλά την πολυδαίδαλη διαδρομή καθενός προς τη δική του Ιθάκη με το ακριβό κόστος του ρίσκου τής προσωπικής επιλογής, του «ανοιχτού δρόμου» κόντρα στο ρεύμα, τους «νέους με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες» του Οδυσσέα Ελύτη, που κι ο ίδιος βαφτίστηκε με ποιητικό ψευδώνυμο παρωδώντας το «αλήτης», αυτό που οι ποιητές ονόμασαν «αλήτις μοίρα» και «αλήτης δρόμος», που ο φίλος ποιητής Γιάννης Στίγκας το έκανε τίτλο σε συλλογή του («Αλητεία του αίματος»), το «είμαστε αλάνια, διαλεχτά παιδιά μέσα στην πιάτσα» του Τσιτσάνη, και το «περιπλανώμενη ζωή, περιπλανώμενο κορμί» του ίδιου, τους ατέλειωτους «ωραίους και γενναίους αλήτες», σαν τα αγόρια και τα κορίτσια που ανταμώσαμε σε μονοπάτια της προσωπικής μας περιπλάνησης, και την εκλεκτή αλητεία της τέχνης και της ιστορίας, περιπτώσεις όπως ο Ρεμπώ και ο Μπωντλαίρ, ο Καραϊσκάκης και ο Ανδρούτσος, η Φρίντα Κάλο και η Τζόυς Μανσούρ, ο Μπουκόφσκι και ο Μπάρροουζ, ο Θεόφιλος και ο Χαλεπάς, η Μπίλλυ Χόλιντεϋ και η Τζάνις Τζόπλιν, η Κατερίνα Γώγου και ο Νικόλας Άσιμος, ο Παζολίνι και ο Ζενέ, ο Λαπαθιώτης και ο Παπανικολάου, ο Τζακ Κέρουακ και ο Άλλεν Γκίνζμπεργκ, ο Βαμβακάρης και ο Μπάτης, ο Τζίμι Χέντριξ και ο Τζωρτζ Μπεστ, η Μπέλλου και η Πολυδούρη, όλους εκείνους τους πλάνητες που καμιά επισημότητα δεν τους άγγιξε και καμιά περγαμηνή δόξας ή λαχτάρα για συσσώρευση πλούτου δεν ράγισε την αυθεντικότητά τους. Αυτούς που ακολουθώντας δρόμους λοξούς ο ανθρωπισμός και οι περιπλανήσεις τους ενδυνάμωσαν την ουσία της υπόστασής τους και ενίσχυσαν το κύρος τους. Γιατί την ψυχή τους την όριζε η πηγαία και ισοβίως άσβεστη φλόγα ζωής και αγάπης προς τον συνάνθρωπο και η λατρεία της τέχνης τους που υπηρέτησαν με γνήσιο πάθος. Η παρούσα έκδοση συγκεντρώνει τα ποιήματα του Θωμά Κοροβίνη, μελοποιημένα του ποιήματα και μη μελοποιημένα ποιήματα για τραγούδια.

Το σκοπούμενον της διηγήσεώς μου είναι η γραπτή «διάσωσις» μιας «σημαδιακής» δι' εμέ αναμνήσεως, τουτέστιν μιας συναντήσεως η οποία είχεν απωθηθεί εις το έσχατον περιθώριον της μνήμης κινδυνεύουσα να καλυφθή υπό του πέπλου της λήθης, αλλά τελευταίως η ισχύς της σημασίας της την επαναφέρει πεισματικώς εις την επιφάνειαν και είναι ως επιμόνως να μου ζητή να την αποτυπώσω γραπτώς. Ούτως θα επιδοθώ εις την μετ' αναπολήσεως περιγραφήν της δια της ανακλήσεως του χρόνου, των προσώπων και των περιστατικών, επικουρούμενος υπό της υπερεντάσεως της μνήμης. Πρόκειται περί του ιστορικού μιας μικράς εις χρόνον αλλά μακράς εις έντασιν αισθημάτων διαδρομής, ενός συντόμου αλλά μοιραίου οδοιπορικού εις την Πόλιν.
Ο ποιητής Κ.Π. Καβάφης αποφασίζει σε ώριμη ηλικία να αφηγηθεί αναλυτικά υπό τύπον απομνημονευτικού πεζογραφήματος -ασκούμενος παράλληλα στην καθαρεύουσα-, ανακαλώντας από τα βάθη της μνήμης του, την ιστορία ενός σύντομου αλλά μοιραίου για τον ίδιο οδοιπορικού, την εποχή της διαμονής του στο σπίτι του πάππου του στο βοσπορινό Νιχωράκι. Ο ίδιος είναι δεκαεννέα ετών, ο περίπατος διαρκεί λιγότερο από μία ώρα και αντιστοιχεί στην απόσταση από τα τελωνεία του Καράκιοϊ μέχρι την απέναντι παραλία του Εμίνονου δια μέσου της γέφυρας του Γαλατά.
Ο αυτοαναφορικός μονόλογος παρακολουθεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννιούνται στον νεαρό Κωνσταντίνο, τόσο από την ακαταμάχητη γοητεία που του ασκεί η παρουσία του συνομηλίκου του Ανατολίτη συνοδοιπόρου του, προκαλώντας την ερωτική του αφύπνιση, όσο, δευτερευόντως, και από τους μύθους αλλά και τη ζωή της Πόλης απ' την οποία το γένος του εξ ολοκλήρου κατάγεται και στη σαγήνη της οποίας είχε εκείνο τον καιρό παραδοθεί.

Όσοι γνώρισαν τη Σμύρνη από κοντά ευτύχησαν να αποθαυμάσουν τις φυσικές ομορφιές της. Ο πολυταξιδεμένος και ανοιχτόμυαλος Ηρόδοτος έγραψε πως δεν αντίκρισαν τα μάτια του ωραιότερη πόλη. Ο μέγιστος ρήτορας Κικέρων κατέθεσε ότι δεν υπάρχει σημείο της πόλης που ο ταξιδιώτης δεν θα γοητευθεί από κάτι, τοπίο, αρχαιότητες ή ανθρώπους. Ο Σικελιανός στον πρόλογο του μυθιστορήματος Αιολική γη του Βενέζη έγραψε: «Είναι η γλυκιά ιωνική ατμόσφαιρα, είναι η κρυφή, χαμένη θαλπωρή της μυστικής του κόσμου σάρκας που απροσδόκητα ξανάρχεται και πάλι σ’ επαφή μητριαρχική μαζί μου, είναι η αγνή ιωνική πνοή του ξεχασμένου και νοσταλγημένου από τον ίδιο πολιτισμού». Aπό την εισαγωγή του Θωμά Κοροβίνη Το βιβλίο είναι μια αντιπροσωπευτική ανθολόγηση κειμένων που γράφτηκαν για τη Σμύρνη από συγγραφείς όλων των εποχών. Δομημένο σε τέσσερα μέρη παρακολουθεί την πορεία της πόλης μέχρι σήμερα, που η Σμύρνη είναι πλέον ένα σύγχρονο τουρκικό άστυ με ευρωπαϊκό χαρακτήρα, με ενδιάμεσους σταθμούς την περίοδο της μεγάλης της ακμής, με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο, και την καταστροφή της το 1922. Μεταξύ άλλων ανθολογούνται οι: Παντελής Καψής, Μανόλης Μεγαλοοικονόμος, Βασίλειος Τατάκης, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Κ. Π. Καβάφης, Κοσμάς Πολίτης, Ηλίας Βενέζης, Στρατής Δούκας, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Πέτρος Χάρης, Διδώ Σωτηρίου, Γιώργος Σεφέρης.

Όσοι γνώρισαν τη Σμύρνη από κοντά ευτύχησαν να αποθαυμάσουν τις φυσικές ομορφιές της. Ο πολυταξιδεμένος και ανοιχτόμυαλος Ηρόδοτος έγραψε πως δεν αντίκρισαν τα μάτια του ωραιότερη πόλη. Ο μέγιστος ρήτορας Κικέρων κατέθεσε ότι δεν υπάρχει σημείο της πόλης που ο ταξιδιώτης δεν θα γοητευθεί από κάτι, τοπίο, αρχαιότητες ή ανθρώπους. Ο Σικελιανός στον πρόλογο του μυθιστορήματος Αιολική γη του Βενέζη έγραψε: «Είναι η γλυκιά ιωνική ατμόσφαιρα, είναι η κρυφή, χαμένη θαλπωρή της μυστικής του κόσμου σάρκας που απροσδόκητα ξανάρχεται και πάλι σ’ επαφή μητριαρχική μαζί μου, είναι η αγνή ιωνική πνοή του ξεχασμένου και νοσταλγημένου από με τον ίδιο πολιτισμού».

Θωμάς Κοροβίνης

Το βιβλίο είναι μια αντιπροσωπευτική ανθολόγηση κειμένων που γράφτηκαν για τη Σμύρνη από συγγραφείς όλων των εποχών. Δομημένο σε τέσσερα μέρη παρακολουθεί την πορεία της πόλης μέχρι σήμερα, που η Σμύρνη είναι πλέον ένα σύγχρονο τουρκικό άστυ με ευρωπαϊκό χαρακτήρα, με ενδιάμεσους σταθμούς την περίοδο της μεγάλης της ακμής, με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο, και την καταστροφή της το 1922.
Μεταξύ άλλων ανθολογούνται οι: Παντελής Καψής, Μανόλης Μεγαλοοικονόμος, Βασίλειος Τατάκης, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Κ. Π. Καβάφης, Κοσμάς Πολίτης, Ηλίας Βενέζης, Στρατής Δούκας, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Πέτρος Χάρης, Διδώ Σωτηρίου, Γιώργος Σεφέρης.
Συμπληρώνεται από πλούσιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.

Η συλλογή με τίτλο "Τι πάθος ατελείωτο" του Θωμά Κοροβίνη (από το ομώνυμο βαρύ ζεϊμπέκικο του Μάρκου) αποτελείται από εικοσιπέντε αφηγηματικά κείμενα, το καθένα με ξεχωριστό ύφος και περιεχόμενο. Δραματικές και σκαμπρόζικες ιστορίες που διαδραματίζονται στη Θεσσαλονίκη, την Κωνσταντινούπολη και τη Μυτιλήνη, και μερικά μικρότερης έκτασης κείμενα που συνδυάζουν το διήγημα με το δοκίμιο, δένονται μ' ένα νοερό νήμα με αφηγήματα όπου πρωταγωνιστούν αγαπημένα πρόσωπα-σημεία αναφοράς του συγγραφέα απ' τον χώρο της τέχνης, με ιδιαίτερη εμβληματικότητα και προσωπικό μύθο το καθένα Βαμβακάρης - Καζαντζίδης - Πόλυ Πάνου - Νταντωνάκη - Ρασούλης - Παπάζογλου - Ταχτσής - Ζατέλη - Μεντή). Τα περισσότερα κείμενα στηρίζονται σε μια σοδειά βιωμάτων του συγγραφέα και αποτελούν ατόφια κομμάτια αυθεντικής ζωής μετουσιωμένα σε πεζά.

Το πεζογράφημα "Το αγγελόκρουσμα: Η τελευταία νύχτα του κυρ-Αλέξανδρου" του Θωμά Κοροβίνη είναι μια αυτοαφήγηση που ξεκινάει την επομένη της Πρωτοχρονιάς του 1911, όταν ο κυρ-Αλέξανδρος αρχίζει να εκμετρεί το ζην, παρακολουθεί όλη τη δοκιμασία του χαροπατημένου και κορυφώνεται δύο νύχτες μετά για να καταλήξει στο "θαύμα" του τέλους αυτού του ανεπανάληπτου θνητού, που έχει αυτοσυστηθεί ως "ξένος του κόσμου και της σαρκός", και ο οποίος παραδίνει την ψυχή του και μας αποχαιρετά κλείνοντας με το ίδιο του το χέρι τα μάτια του. Το αφήγημα μπορεί να διαβαστεί είτε σε μοναχική αυτοακρόαση είτε μπροστά σε άλλους, ενώπιον του κοινού, ως μονόλογος. Ή να παρουσιαστεί ως πολυπρόσωπη θεατρική παράσταση όπου τους βασικούς ρόλους θα κρατούν οι τρεις πρωταγωνιστές: ο ίδιος ο κυρ-Αλέξανδρος, που ξεδιπλώνει τα αισθήματα, τους λογισμούς, τους απολογισμούς και τα οράματά του καθώς, εξομολογούμενος την τελευταία νύχτα της ζωής του, νιώθει το αγγελόκρουσμα του θανάτου· ο αναγνώστης και ιεροψάλτης, στον οποίο αναλογούν τα χωρία της εξοδίου ακολουθίας και των λοιπών εκκλησιαστικών κειμένων· και έτερος αναγνώστης, ο οποίος διαβάζει τα εμβόλιμα αποσπάσματα από διάφορα πεζά του Παπαδιαμάντη που έχουν διασπαρεί στο κυρίως κείμενο. Συμπληρωματικοί είναι οι ρόλοι των τεσσάρων αδελφάδων του, που παρευρίσκονται διακριτικά στη σκιαθίτικη κατοικία του μελλοθάνατου, καθώς και των φίλων του της Αθήνας και της Σκιάθου, λογίων, συμποτών, ταβερνιάρηδων, βιοπαλαιστών, ιερέων, ξωμάχων, αλλά και των ηρώων των αφηγημάτων του που τον επισκέπτονται απροσκάλεστοι την κρισιμότερη ώρα, όπως η Φραγκογιαννού και οι άλλοι.

Μια ανατολίτικη φαντασία, εμπλουτισμένη με σπαράγματα από την παιδική ζωή και το έργο του συγγραφέα και αναφορές στην θρακική λαογραφία. Ο δωδεκάχρονος Γιωργάκης, έχοντας το ξεχωριστό προνόμιο, ως επιδέξιο ραφτόπουλο, να φιλοτεχνήσει το επίσημο φόρεμα της ικμπάλ, της πρώτης ευνοούμενης και μέλλουσας συζύγου του σουλτάνου, το τελευταίο απόγευμα της φιλοξενίας του στο σαράι, κρύβεται σε μια απόμερη κώχη του χαρεμιού, από όπου παρακολουθεί έκθαμβος τα δρώμενα. Λίγο πριν σκοτεινιάσει, τον ανακαλύπτει η πανέμορφη και εκμαυλιστική ιμπάλ στην κρυψώνα, όπου θα του δώσει το πρώτο φιλί της ζωής του που θα σφραγίσει και το ερωτικό πεπρωμένο του. Ο μικρός Θρακιώτης, με την φανταστική παρουσία του παππού του και της μάνας του, ανακαλεί στο πρόσωπο του στιβαρού αρχιευνούχου το παιδομάζωμα και στον ξέφρενο χορό των σκανδαλιστικών χανουμισσών τα αναστενάρια και άλλα πατροπαράδοτα έθιμα και θρύλους της παγανιστικής και ορθόδοξης Θράκης.