Οικολογία - Ζωοφιλία

H Ζωόπολις εγκαινιάζει μια νέα αντίληψη για τα δικαιώματα των ζώων. Δεν αρκεί, όπως κάνουν οι κλασικές ηθικές θεωρίες, να καταγγέλλουμε την κακομεταχείριση των ζώων, όταν, στην πραγματικότητα, τα ζώα αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα και απλά μέσα για την εξυπηρέτηση των σκοπών μας. Η Ζωόπολις μετατοπίζει τη συζήτηση από το πεδίο της ηθικής στο πεδίο της πολιτικής, εστιάζοντας σε συγκεκριμένες υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα, που πηγάζουν από τους ποικίλους και διαφοροποιημένους τρόπους με τους οποίους τα ζώα σχετίζονται με τις ανθρώπινες κοινωνίες και τους θεσμούς. Υποστηρίζει ότι διαφορετικές κατηγορίες ζώων βρίσκονται σε διαφορετικές σχέσεις με τις πολιτικές κοινότητες των ανθρώπων. Θα πρέπει να βλέπουμε τα εξημερωμένα ζώα ως συμπολίτες μας, ως πλήρη μέλη μεικτών κοινωνιών που απαρτίζονται από ανθρώπους και ζώα, τα οποία συμμετέχουν στο συνεργατικό εγχείρημα της κοινής ιδιότητας του πολίτη. Τα ζώα της άγριας φύσης, αντιθέτως, σχηματίζουν τις δικές τους κυρίαρχες κοινότητες που δικαιούνται προστασία απέναντι στην αποικιοποίηση, την εισβολή, την κυριάρχηση και άλλες απειλές για τον αυτοκαθορισμό τους. Τα ζώα «οριακής ταξινόμησης» –τα οποία είναι μεν άγρια, ζουν όμως μέσα σε ανθρώπινους οικισμούς (όπως τα κοράκια και τα ρακούν)– θα πρέπει να θεωρούνται «μέτοικοι», που κατοικούν στις κοινωνίες μας και απολαμβάνουν την ασφάλεια του κράτους δικαίου, αλλά δεν διαθέτουν τα πλήρη δικαιώματα ούτε υπέχουν τις ευθύνες που απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη. Οφείλουμε να σεβόμαστε τα θεμελιώδη και απαραβίαστα δικαιώματα όλων των ζώων, είναι ωστόσο αναπόφευκτο να διατηρούμε διαφορετικές σχέσεις με αυτά, οι οποίες βέβαια αντιστοιχούν σε διαφορετικά είδη δικαιωμάτων και υποχρεώσεων απέναντί τους. Άνθρωποι και ζώα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένοι σε ένα σύνθετο δίκτυο σχέσεων· η Ζωόπολις προσφέρει ένα πρωτότυπο και θετικό όραμα για το πώς μπορούμε να θεμελιώσουμε αυτό το δίκτυο σχέσεων πάνω σε αρχές δικαιοσύνης και συμπόνιας.

ιατί ανατριχιάζουμε όταν φοβόμαστε; Γιατί «δείχνουμε τα δόντια μας» όταν θυμώνουμε; Τι κάνουν οι σκύλοι και οι γάτες όταν νιώθουν ευχαρίστηση, φόβο ή κατήφεια; Χαμογελούν οι πίθηκοι; Και γιατί, εν πάση περιπτώσει, ο Δαρβίνος αποφάσισε να αγγίξει ένα θέμα που μοιάζει με μια πρώτη ματιά τόσο διαφορετικό από τις υπόλοιπες εξελικτικές του εργασίες;

Η Έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο και τα ζώα –το πιο προσιτό για τον μη εξειδικευμένο αναγνώστη έργο του Δαρβίνου– δεν περιλαμβάνει απλώς έναν τεράστιο πλούτο από συναρπαστικές και οξυδερκείς παρατηρήσεις για τον τρόπο που τα οικόσιτα και τα άγρια ζώα, οι άνθρωποι και τα παιδιά τους εκφράζουν τη χαρά, τη λύπη, τον φόβο, τον θυμό τους. Σκοπό είχε να δώσει τη χαριστική βολή στον δημιουργισμό, προσφέροντας ενδείξεις για την κοινή καταγωγή όλων των ειδών, του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου, οι οποίες θα ήταν όχι μόνον ισχυρές αλλά και εύκολο για τον καθένα να τις ελέγξει. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως η Έκφραση είναι η πρώτη επιστημονική εργασία που συνοδεύεται από φωτογραφίες.

Ο τόμος αποτελεί την πληρέστερη έκδοση της Έκφρασης: Περιλαμβάνει όχι μόνο όλες τις σημειώσεις και διορθώσεις που ο Δαρβίνος επιθυμούσε να προσθέσει, αλλά επιπλέον σχόλια του Paul Ekman για όλες τις σύγχρονες ερευνητικές εξελίξεις, καθώς και μια πλήρη εξιστόρηση των περιπετειών που γνώρισε η δαρβινική θεωρία περί συγκινήσεων μέσα σε ενάμιση σχεδόν αιώνα από την έκδοσή της.

Πώς καταφέρνει ένα κορίτσι με σύνδρομο Ασπεργκερ να προταθεί για το Νόμπελ Ειρήνης στα 16 της χρόνια; Για ποιον λόγο τη συμπεριέλαβε το περιοδικό Time στους 100 επιδραστικότερους διεθνώς ανθρώπους για το 2019;

Το «φαινόμενο Γκρέτα» εμφανίστηκε στις 20 Αυγούστου 2018 έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο, όταν η μαθήτρια Γκρέτα Τούνμπεργκ αποφάσισε να μην ξεκινήσει το σχολείο μαζί με τους συμμαθητές της, αλλά αντ’ αυτού να πραγματοποιήσει διαμαρτυρία για την αδράνεια απέναντι στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Από τότε έγινε η φωνή εκατομμυρίων συνομηλίκων της –της γενιάς που έχει τα περισσότερα να χάσει από την κλιματική αλλαγή–, οι οποίοι και ζητούν από τις κυβερνήσεις να πάρουν τα απαραίτητα μέτρα για τη σωτηρία του πλανήτη τώρα, πριν να είναι πολύ αργά.

Ταξιδεύοντας παντού, η Γκρέτα διαδίδει με κάθε τρόπο το μήνυμά της. Σε αυτό το βιβλίο βρίσκονται συγκεντρωμένες οι ομιλίες της, οι οποίες έχουν παρακινήσει, εμπνεύσει και συγκινήσει εκατομμύρια παιδιά, αλλά και μεγάλους σε όλο τον κόσμο.

Το δάσος είναι αγαπημένος προορισμός για πολλούς ανθρώπους. Αποτελεί συνώνυμο της γαλήνης και της παρθένας φύσης. H Mυστική ζωή των δέντρων ρίχνει φως στην πυκνή βλάστηση του δάσους και εμβαθύνει εντυπωσιακά σε ένα μυστηριώδες σύμπαν...

Στο δάσος συμβαίνουν εκπληκτικά πράγματα: Τα δέντρα επικοινωνούν μεταξύ τους. Δε μεγαλώνουν μόνο στοργικά τα μικρά τους, αλλά επίσης φροντίζουν τους ηλικιωμένους και άρρωστους γείτονές τους. Απίστευτο; Κι όμως αληθινό! Ο διακεκριμένος δασολόγος Peter Wohlleben εμβαθύνει στην κρυφή ζωή των δέντρων και μας παρουσιάζει μια εντελώς καινούρια θεώρηση του δάσους – φέρνοντας έτσι στο φως εκπληκτικά στοιχεία. Τα δέντρα έχουν μνήμη, ανταλλάσσουν μηνύματα, αισθάνονται πόνο, παθαίνουν εγκαύματα από τον ήλιο και κάνουν ρυτίδες. Κάποια δέντρα, όπως οι βελανιδιές, επικοινωνούν μεταξύ τους με χημικές αρωματικές ουσίες. Όταν, για παράδειγμα, ένα δέντρο δεχτεί επίθεση από έντομα, εκπέμπει αρωματικές ουσίες και όλα τα δέντρα της ευρύτερης περιοχής που λαμβάνουν το μήνυμα αυτό οπλίζονται κατάλληλα...

Στοργικό σαν σκιουράκι, πιστό σαν κοράκι, συμπονετικό σαν δασοποντικός, θλιμμένο σαν ελαφίνα – μπορούν τα ζώα να έχουν τέτοια συναισθήματα; Μήπως μια τόσο πολύπλευρη συναισθηματική ζωή δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου; Με βάση τις πιο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, συνοδευόμενες από προσωπικές παρατηρήσεις και εμπειρίες, ο παθιασμένος δασολόγος Peter Wohlleben αποκαλύπτει βαθιές πτυχές ενός κόσμου που δεν έχει ερευνηθεί ακόμα: τους περίπλοκους τρόπους συμπεριφοράς των ζώων του δάσους και του αγροκτήματος, τη συναισθηματική και συνειδητή τους ζωή. Και καταλαβαίνουμε ότι τα ζώα είναι πολύ πιο κοντά μας απ’ ό,τι φανταζόμασταν.

Να αγαπάς την οικογένειά σου, να φροντίζεις αυτούς για τους οποίους φέρεις ευθύνη, να μην παραταιτείσαι ποτέ και να μη σταματάς ποτέ να παίζεις - αυτοί είναι οι σοφοί κανόνες των λύκων. Οι λύκοι φροντίζουν ιδιαίτερα τα γέρικα και τραυματισμένα μέλη της αγέλης, ανατρέφουν τα μικρά τους με αγάπη και μπορούν να ξεχάσουν τα πάντα πάνω στο παιχνίδι. Σκέφτονται, ονειρεύονται, κάνουν σχέδια, επικοινωνούν έξυπνα μεταξύ τους και μοιάζουν με τους ανθρώπους περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ζώο. Η Έλι Ράντινγκερ, έχοντας μελετήσει επί χρόνια τους λύκους, αφηγείται συναρπαστικές ιστορίες που αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση, καθώς φέρνουν στο φως αξίες όπως η έννοια της οικογένειας, η εμπιστοσύνη, η υπομονή, οι αρχηγικές ικανότητες, η αντιμετώπιση της αποτυχίας ή του θανάτου. Καταγράφει καταπληκτικά και άγνωστα μέχρι σήμερα στοιχεία για τη ζωή των λύκων και καταδεικνύει κάτι μοναδικό: ότι οι λύκοι θα μπορούσαν να είναι η καλύτερη μορφή του ανθρώπινου είδους.

Κανείς δεν έχει συμβάλει περισσότερο στην κατανόηση της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους από τον Κάρολο Δαρβίνο, του οποίου η θεωρία της εξέλιξης ανέτρεψε τα δεδομένα της βικτωριανής εποχής, μετέβαλε ολοκληρωτικά τις αντιλήψεις μας για τη ζωή πάνω στη Γη και εξακολουθεί να δέχεται επίθεση σήμερα από τους οπαδούς όλων των θρησκειών.

Στην παρούσα έκδοση δημοσιεύονται τα κεφάλαια της Φυσικής Επιλογής από την Καταγωγή των ειδών, η οποία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βιβλία όλων των εποχών. Αξιοποιώντας πλήθος τεκμηρίων, ο Δαρβίνος υπερασπίζεται την ιδέα (την οποία και άλλοι πριν από αυτόν είχαν υποστηρίξει) ότι τα είδη εξελίσσονται, ανακαλύπτοντας επιπλέον έναν μηχανισμό που καθιστά πιθανή μια τέτοια εξέλιξη. Υποστηρίζει ότι η ζωή είναι σαν ένα δέντρο στο οποίο, καθώς οι ρίζες του αναπτύσσονται, σχηματίζονται διαφορετικά κλαδιά, τα είδη, τα οποία, με το πέρασμα του χρόνου, συνεχίζουν να διαφοροποιούνται, οδηγώντας στη

δημιουργία νέων ειδών υπό την επίδραση πάντα ορισμένων περιοριστικών παραγόντων.

Για τον Πιέρο Μαρτινέτι το ζώο είναι προικισμένο τόσο με νοημοσύνη όσο και με συνείδηση και γι’ αυτό ο πόνος του πρέπει να προκαλεί στον άνθρωπο μια βαθιά συμπόνια, καθώς όχι μόνο η δραστηριότητά του, αλλά και ολόκληρη η συμπεριφορά του και η φυσιογνωμία του προδίδουν την "έκφραση μιας εσωτερικής ζωής: μιας ζωής ενδεχομένως εντελώς διαφορετικής και μακρινής από τη δική μας, αλλά η οποία σε κάθε περίπτωση έχει και αυτή με τη σειρά της τα χαρακτηριστικά της συνείδησης και δεν είναι δυνατόν να αναχθεί σε έναν απλό φυσιολογικό μηχανισμό". Ο Ιταλός φιλόσοφος αναφέρει όλες εκείνες τις αποδείξεις της νοημοσύνης τους που μας παρέχουν ζώα όπως το σκυλί και το άλογο, αλλά και την εκπληκτική οργανωτική ικανότητα των μυρμηγκιών και άλλων μικρών εντόμων, τα οποία ο άνθρωπος έχει την υποχρέωση να σέβεται, μεριμνώντας να μην καταστρέφει ό,τι η φύση δημιουργεί. Επομένως η ηθική δεν πρέπει να περιορίζεται στη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, αλλά οφείλει να επεκτείνει τα όριά της και να επιδιώκει την ευημερία και την ευτυχία κάθε ζωντανού πλάσματος, που όπως ο άνθρωπος είναι σε θέση να νιώσει χαρά και πόνο.

Το κείμενο του Λούντβιχ Κλάγκες συντάσσεται το 1913 και αποτελεί, δίχως αμφιβολία, το πρώτο σύγχρονο οικολογικό μανιφέστο· διότι περιγράφει με ακρίβεια τις επιζήμιες συνέπειες που είχε ήδη αρχίσει να έχει η πρόσφατη, ακόμη τότε, βιομηχανική επανάσταση όχι μόνο στον έμβιο κόσμο και στο φυσικό περιβάλλον μα και στον ίδιο τον άνθρωπο. […] Ο Κλάγκες φρονεί πως ο τραγικός χαρακτήρας του Δυτικού ανθρώπου έγκειται στο ότι είναι ένα ον ξεριζωμένο, εφόσον έχουν διαρραγεί οι δεσμοί που τον συνέδεαν με τη μητέρα Γη. Υπάρχει, άραγε, σωτηρία για τούτον τον εκφυλισμένο μητροκτόνο; Είναι δυνατόν ν’ αποκατασταθεί ο σπασμένος του δεσμός με τη φύση; «Η “πρόοδος” σαρώνει τη γη σαν λαίλαπα· όπου έχει κατακάψει τα πάντα, δεν ευδοκιμεί πλέον τίποτα, για όσον καιρό υπάρχουν ακόμα άνθρωποι! Όσα είδη ζώων και φυτών έχουν εξολοθρευθεί, δεν ανανεώνονται· η μύχια φλόγα της καρδιάς έχει σβήσει, η εσωτερική πηγή που τροφοδοτούσε τη μουσική άνθηση και τις ιερές γιορτές έχει αποστραγγιστεί· το μόνο που απομένει είναι μονάχα η σκυθρωπή εργάσιμη μέρα διακοσμημένη με τα μπιχλιμπίδια θορυβωδών “απολαύσεων”. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βρισκόμαστε στην εποχή της παρακμής της ψυχής».