Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος

Αυτό το βιβλίο είναι αποτέλεσμα σαράντα ετών έρευνας, στοχασμού, συγγραφής και διδασκαλίας για τον Εθνικό Διχασμό. Επιδίωξή του είναι η κατανόηση, η εξήγηση, η ερμηνεία. Όχι η εξύμνηση, ούτε η καταγγελία. Αν δημιουργηθεί στον αναγνώστη η εντύπωση ότι το βιβλίο μεροληπτεί υπέρ του Ελευθερίου Βενιζέλου, αυτό προκύπτει από τα ίδια τα πράγματα, όχι από πρόθεση.Αφού παρουσιαστούν τα κυριότερα γεγονότα από το 1909 έως και το 1922, ο Εθνικός Διχασμός ερμηνεύεται ως οιονεί θρησκευτικό "σχίσμα" χαρισματικής προέλευσης, ως κρίση στη διαδικασία εθνικής ολοκλήρωσης, ως ταξική σύγκρουση, αλλά και ως διαμάχη που απέκτησε τις διαστάσεις εμφυλίου πολέμου. Με την ερμηνεία μπορεί να διαφωνήσει κανείς. Όχι όμως με τα γεγονότα στα οποία βασίζεται. 

Όταν ήμουν παιδί, ένα από τα αγαπημένα μου παραμύθια ήταν Ο μολυβένιος στρατιώτης του Χάνς Κρίστιαν Άντερσεν. Μπορώ τώρα να εξηγήσω την ταύτισή μου με τον μολυβένιο ήρωα του παραμυθιού. Δεν θα μπορούσα όμως ποτέ να είχα φανταστεί ότι η πανεπιστημιακή μου σταδιοδρομία θα ταίριαζε ειδικά με το ταξίδι του μολυβένιου στρατιώτη στον υπόνομο. Σ' αυτό το βιβλίο περιγράφω όσα έζησα στο πανεπιστήμιο, πρώτα ως φοιτητής, ύστερα ως καθηγητής, διατηρώντας όμως τις ίδιες αντιλήψεις. Αναλύω πώς παραμορφώθηκαν αυτά για τα οποία αγωνίστηκα ως φοιτητής, όπως το πανεπιστημιακό άσυλο και η συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση. Ως καθηγητής μετά το 1982 αισθανόμουν λιγότερο ασφαλής στους ίδιους ακριβώς πανεπιστημιακούς χώρους από όσο αισθανόμουν ως φοιτητής μέχρι το 1967. Ως καθηγητής μετά το 1982 χρειαζόταν επίσης να προασπίζω την ακαδημαϊκή μου ελευθερία περισσότερο συχνά παρά ως φοιτητής πριν από το 1967. Πέρα από την κριτική, το βιβλίο παρουσιάζει εμπειρίες και προτάσεις ειδικά για τη διδασκαλία, στην οποία αφοσιώθηκα. Με συνάρπαζε και με συγκινούσε πάντα ιδιαίτερα η περίπτωση παιδιών από φτωχότερες και στερημένες οικογένειες, ιδίως της επαρχίας. Απορούσα και θαύμαζα από ποιο μυστηριώδες και αναλλοίωτο καλούπι είχαν βγει τόσο άφθαρτα τα παιδιά αυτά, σαν να μην είχαν μεσολαβήσει τόσα δίσεκτα χρόνια από την εποχή που είχα παρόμοιους συμφοιτητές. Γι' αυτά τα παιδιά θα έκανα τα πάντα.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί συνέχεια εκείνου με τον τίτλο 1915: Ο Εθνικός Διχασμός και καλύπτει την περίοδο του Μεσοπολέμου, μέχρι το 1940. Παρά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Διχασμός δεν ξεπεράστηκε. Συνεχίστηκε προπαντός ως κρίση εθνικής ολοκλήρωσης, μέσα πλέον στα όρια του κράτους, με τρία μέτωπα σύγκρουσης: μεταξύ προσφύγων και γηγενών, μεταξύ Ελλήνων Ορθοδόξων και εθνικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων, μεταξύ Νέων Χωρών και Παλαιάς Ελλάδας. Συνεχίστηκε επίσης ως οιονεί θρησκευτικό σχίσμα μεταξύ των πιστών του Βενιζέλου και εκείνων του νεκρού βασιλέα Κωνσταντίνου. Εξακολούθησε να έχει και ταξικές διαστάσεις, αλλά με σημαντικές ανακατατάξεις. Τέλος, ο Εθνικός Διχασμός ως εμφύλιος πόλεμος αναζωπυρώθηκε από την εκτέλεση των Έξι και υποτροπίασε με το Κίνημα του 1935. Το βιβλίο διαψεύδει την εικόνα της στασιμότητας που καλλιεργείται σήμερα. Δεν ήσαν «πάντα έτσι» οι Νεοέλληνες και το κράτος τους, όπως λέγεται συχνά. Υπήρξαν στιγμές και εκτός πολέμων που στάθηκαν ικανοί για μεγάλα έργα, που αξιοποίησαν στο έπακρο εξωτερικά δάνεια και ξένη βοήθεια. Το βιβλίο διαψεύδει επίσης την εντύπωση της «κυκλικότητας» που καλλιεργείται σήμερα. Επίκαιρη είναι και η ανάδειξη των αδιεξόδων που συνεπάγεται στη δύση της η χαρισματική ηγεσία, μετά τα «θαύματα» που κατόρθωσε στην ακμή της.

non-exchangeable & non-refundable

Γιατί να ασχοληθεί κανείς με τα γράμματα του βασιλέα Κωνσταντίνου Α΄ προς την Ιταλίδα ερωμένη του Πάολα; Υπάρχουν ερωτικές επιστολές που περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες γενικότερης σημασίας, πέρα από τα ερωτόλογα, τις αναπολήσεις, τις φαντασιώσεις ή άλλες «γαργαλιστικές» αλλά ριζικά ιδιωτικές λεπτομέρειες. Τέτοιες είναι και οι επιστολές του Κωνσταντίνου προς την Πάολα. Μας λένε πολλά για την προσωπικότητα του Κωνσταντίνου, από το ίδιο του το χέρι. Καμία άλλη πηγή δεν έχει τέτοια αμεσότητα, ούτε τόση αξιοπιστία. Γι’ αυτό άλλωστε τις έχουν χρησιμοποιήσει ως τεκμήρια (χωρίς να παραπέμπουν όπως όφειλαν) ένας ακραιφνής μοναρχικός σαν τον Παναγιώτη Πιπινέλη και ένας αφοσιωμένος αυλικός σαν τον Κωνσταντίνο Λούρο. Έτσι βρέθηκαν αποσπάσματά τους ακόμη και στην επίσημη ιστοσελίδα της πρώην βασιλικής οικογένειας…

Ο σκοπός αυτού του βιβλίου είναι περιορισμένος και εστιασμένος: να αναδείξει κρίσιμα στοιχεία της προσωπικότητας του Κωνσταντίνου, όπως προκύπτουν από τα δικά του γράμματα. Ίσως έτσι φανεί και η αναντιστοιχία μεταξύ του πραγματικού προσώπου και του ειδώλου που λάτρεψε η μισή Ελλάδα. Το βιβλίο αυτό συμπληρώνει τα προηγούμενα δύο βιβλία μου για τον Εθνικό Διχασμό (1915 και Μετά το 1922). Το ζητούμενο εξακολουθεί να είναι η κατανόηση, η εξήγηση, η ερμηνεία – όχι η καταγγελία. Το ζητούμενο αυτό υπηρετεί και η εικονογράφηση με πολλές φωτογραφίες που είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό.