Martha C. Nussbaum

Nussbaum pursues this “noble but flawed” vision of world citizenship as it finds expression in figures of Greco-Roman antiquity, Hugo Grotius in the seventeenth century, Adam Smith during the eighteenth century, and various contemporary thinkers. She confronts its inherent tensions: the ideal suggests that moral personality is complete, and completely beautiful, without any external aids, while reality insists that basic material needs must be met if people are to realize fully their inherent dignity. Given the global prevalence of material want, the lesser social opportunities of people with physical and cognitive disabilities, the conflicting beliefs of a pluralistic society, and the challenge of mass migration and asylum seekers, what political principles should we endorse? Nussbaum brings her version of the Capabilities Approach to these problems, and she goes further: she takes on the challenge of recognizing the moral claims of nonhuman animals and the natural world.

The insight that politics ought to treat human beings both as equal to each other and as having a worth beyond price is responsible for much that is fine in the modern Western political imagination. The Cosmopolitan Tradition extends Nussbaum’s work, urging us to focus on the humanity we share rather than all that divides us.

Στο κείμενο που έχουμε επιλέξει για τον παρόντα τόμο η Αμερικανίδα φιλόσοφος Μάρθα Νουσμπάουμ ξεκινά με την πραγματική ιστορία της Βασάντι, μιας νέας, μικροκαμωμένης γυναίκας από την Ινδία και το κρατίδιο Γκουτζαράτ στη βορειοδυτική Ινδία. Με αφορμή την περίπτωση της Βασάντι η Νουσμπάουμ ξεκινά να καταστρώνει έναν κατάλογο ικανοτήτων, έναν κατάλογο δηλαδή λειτουργικών ευκαιριών που όλοι οι άνθρωποι θα ήταν εύλογο να έχουν. Η θεωρία της ικανότητας ή των ικανοτήτων εκφράζει μια νέα, προοδευτική αντίληψη για την πολιτική κοινωνία, η οποία απομακρύνεται από τον υλισμό ή τον οικονομισμό πιο παραδοσιακών, αριστερών αντιλήψεων. Είναι βαθιά ανθρωποκεντρική, γιατί αφενός σκοπός της είναι η πολύπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, την οποία αντιλαμβάνεται ως ελευθερία κι ευημερία ταυτόχρονα, αλλά και γιατί, αφετέρου, το αντικείμενο της μελέτης είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και τα εμπόδια που του υψώνονται, και όχι εξωτερικά στοιχεία, όπως το εισόδημα του ίδιου ή το ΑΕΠ της χώρας του. Αμφισβητεί δηλαδή τη σημασία της παρατήρησης των έμμεσων δεικτών της ευημερίας και παρατηρεί την ίδια την καθημερινότητα ενός ανθρώπου. Συνακόλουθα η πολύπλευρη ικανότητα του ανθρώπου γίνεται και το μέτρο της δικαιοσύνης.

Ο οίκτος είναι ένα προβληματικό ζήτημα. Το συναίσθημα που βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας έχει προκαλέσει έντονη διαμάχη τόσο στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα όσο και στη νεώτερη Ευρώπη. Ορισμένοι νεώτεροι φιλόσοφοι, ασπαζόμενοι το γενικό ήθος των Ελλήνων τραγικών ποιητών, υποστηρίζουν ότι ο οίκτος είναι ένα πολύτιμο κοινωνικό συναίσθημα χωρίς το οποίο θα ήταν δύσκολο να ιδρυθούν σωστές πολιτικές κοινότητες. Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, αφιερώνοντας ένα ολόκληρο βιβλίο, τον Αιμίλιο, στον οίκτο και στον κοινωνικό του ρόλο, συνδέει στενά αυτό το συναίσθημα με την ίδια τη δυνατότητα δημοκρατικής διακυβέρνησης λέγοντας ότι συνομαδώνει τους ανθρώπους γύρω από τη σκέψη της κοινής τους αδυναμίας και τρωτότητας, υπονομεύοντας τις ιεραρχίες που βασίζονται στο αξίωμα, την κοινωνική θέση και τον πλούτο. Άλλοι, ακολουθώντας τον Πλάτωνα και τους Έλληνες και Ρωμαίους Στωικούς -και προσθέτοντας κάποια δικά τους επιχειρήματα- υποστηρίζουν ότι ο οίκτος διαβρώνει την πολιτική δομή και παράγει κακούς πολίτες - πλαδαρούς, νωθρούς και μαλθακούς.