Aharon Appelfeld

Ένας ηλικιωμένος συγγραφέας, απογοητευμένος από τον εαυτό του και τη ζωή, και μια αφοσιωμένη κοπέλα: η αγάπη που γεννιέται από τη συνάντησή τους είναι το αποκαλυπτικό γεγονός που τους επιτρέπει να βρουν το κρυφό νόημα της ύπαρξής τους. Με αριστουργηματική λιτότητα και δύναμη, ο κορυφαίος Ισραηλινός συγγραφέας Άαρον Άπελφελντ μιλάει για τη βαρβαρότητα του ολοκληρωτισμού και για την απώλεια της εβραϊκής ταυτότητας, σ` ένα μυθιστόρημα όπου το προσωπικό βίωμα εγγράφεται στην Ιστορία και όπου το παρελθόν γίνεται «φλέγον παρόν».

Τούτες οι σελίδες είναι η περιγραφή μιας πάλης, για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του Κάφκα. Και σε αυτή την πάλη παίρνουν μέρος όλες οι συνιστώσες της ψυχής: η ανάμνηση του σπιτιού και των γονιών, η διάφανη βουκολική ομορφιά των Καρπαθίων, οι παππούδες μου και τα πολυάριθμα φώτα που έλουζαν τότε την ψυχή μου. Έπειτα, ο πόλεμος, η καταστροφή που έφερε μαζί του και τα σημάδια που άφησε. Και, τέλος, τα χρόνια στο Ισραήλ: η δούλεψη της γης, η αναζήτηση γλώσσας, οι νεανικές ανησυχίες, το πανεπιστήμιο και η γραφή. Το βιβλίο αυτό δεν είναι μια σύνοψη, παρά μάλλον μια προσπάθεια (απεγνωσμένη, αν θέλετε) να ενώσω τα διάφορα κομμάτια της ζωής μου και να τα επανασυνδέσω με την πηγή της ύπαρξής μου. Ο αναγνώστης ας μην αναζητήσει σε τούτη την ιστορία μιας ζωής χρονολογική σειρά και ακρίβεια. Πρόκειται για διάφορους τόπους της ζωής μου, που δέθηκαν μεταξύ τους στη μνήμη, που είναι ζωντανοί και πάλλονται. Πολλά χάθηκαν και πολλά τα διέβρωσε η λήθη. Ό,τι απόμεινε, στην αρχή φάνηκε ελάχιστο, ωστόσο όταν έβαλα το ένα κομμάτι πλάι στο άλλο, είδα πως με τα χρόνια δεν είχαν αποκτήσει μονάχα συνοχή, μα και κάποιο νόημα. 

Ο μεγάλος συγγραφέας αναγνωρίζεται από τους χαρακτήρες που φέρνει στον κόσμο και από τη μοναδικότητα της γραφής του. Πρόκειται ακριβώς για την περίπτωση του Ισραηλινού συγγραφέα Άαρον Άππελφελντ και του μυθιστορήματος του Μέρες θαυμαστής διαύγειας, ενός από τα τελευταία και ωραιότερα έργα του.
Κάτω από το φως του Μαΐου 1945, ο εικοσάχρονος Τέο Κόρνφελντ καταφέρνει να μην υποκύψει στην υπερβολική κατανάλωση φαγητού μετά τη στρατοπεδική λιμοκτονία. Έχει μόλις αφήσει το στρατόπεδο συγκέντρωσης, που το εγκατέλειψαν οι φρουροί του καθώς πλησιάζουν οι Ρώσοι. Έχει μόνο έναν στόχο: να ξαναβρεί το οικογενειακό του σπίτι. Στους δρόμους της περιπλάνησής του στην ύπαιθρο μιας ερειπωμένης Ευρώπης, διάσπαρτης με κουφάρια από τανκ και φορτηγά, συναντά άλλους εκτοπισμένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης, βαριά τραυματισμένους, που του θυμίζουν τη φρίκη από την οποία επέζησε, ενώ ταυτόχρονα άλλες μορφές από το παρελθόν αναδύονται στη μνήμη του. Στις Μέρες θαυμαστής διαύγειας όλοι κινούνται σ' ένα περιβάλλον μεγάλης ερημιάς, σαν τη γη στον καιρό του Κάιν και του Άβελ.
Το βιβλίο αφηγείται το ταξίδι του Τέο Κόρνφελντ στα ηλιόλουστα τοπία της Κεντρικής Ευρώπης. Κάθε συνάντηση ξυπνάει μέσα του αμέτρητα ερωτήματα. Πώς να ζήσει μετά την καταστροφή; Πώς να συμφιλιώσει το παρελθόν με το παρόν, τη μοναξιά με την αλληλεγγύη; Πώς να βρει το μερίδιο της ανθρωπιάς που του αναλογεί;
Πέρα από τη συντριβή της Ιστορίας, αυτό το αξιοθαύμαστο βιβλίο είναι η ιστορία μιάς Ανάστασης.
Η συμπεριφορά των ηρώων του Άππελφελντ μοιάζει να υπακούει σε μια μυστηριώδη λογική, θυμίζοντας τους λογοτεχνικούς ήρωες των δασκάλων του, του Κάφκα με τους παθητικούς πρωταγωνιστές, που συγγενεύουν με τους δικούς του, ή του Σμουέλ Γιοσέφ Αγκνόν (1888-1970, Βραβείο Νόμπελ 1966), του αναβιωτή του πριν από το 1939 ευρωπαϊκού ιουδαϊσμού που δοκιμάζεται από την επικείμενη εξαφάνισή του.

Τις παραμονές του πολέμου, το έτος 1939, η ευχάριστη λουτρόπολη του Μπάντενχαϊμ πλέει σε μια νωχελική ανεμελιά αλά Σκοτ Φιτζέραλντ, προσμένοντας με ανυπομονησία το φεστιβάλ μουσικής που διοργανώνεται κάθε χρόνο να τη συνεπάρει με τις μελωδίες του. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του υπεραισιόδοξου διοργανωτή του φεστιβάλ, του δόκτορα Πάπενχαϊμ, ειδικά αυτή τη χρονιά αναμένονται πολλοί σπουδαίοι καλλιτέχνες. Το Μπάντενχαϊμ είναι μια κλασική λουτρόπολη με τις αδιακρισίες, τα κουστομπολιά, τα σκάνδαλα και τα ειδύλλια μεταξύ των παραθεριστών, σαν αυτές που είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί ο συγγραφέας με τους γονείς του όταν ήταν μικρός. Ταυτόχρονα ο μικρόκοσμος του Μπάντενχαϊμ αποτελεί μια μικρογραφία του πολυποίκιλου ψηφιδωτού που συνέθεταν οι Εβραίοι της Ευρώπης πριν από τον πόλεμο. Κάτι το περίεργο όμως συμβαίνει και τα σχέδια του ιμπρεσάριου ανατρέπονται. Φαίνεται πως κάποιος κίνδυνος απειλεί τη δημόσια υγεία και η Υγειονομία διατάζει να κλείσουν οι πύλες της μικρής κωμόπολης και όλοι οι Εβραίοι - κάτοικοι και παραθεριστές - να πάνε να καταγραφούν στην πλησιέστερη υγειονομική υπηρεσία. Ολόκληρη η λουτρόπολη μπαίνει λοιπόν σε καραντίνα. Αν η πλοκή δεν παρέπεμπε στη μεγαλύτερη καταστροφή του 20ου αιώνα, θα νόμιζε κανείς πως πρόκειται για την εξιστόρηση ενός ονείρου που γίνεται εφιάλτης. Το Μπάντενχαϊμ 1939 έχει τη φαινομενική απλότητα και ταυτόχρονα το βάθος και τη δύναμη μιας ζοφερής παραβολής. (. . .)

ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΧΩΡΑ στο σύγχρονο Ισραήλ, Ο Αθάνατος Μπάρτφους είναι ίσως το πιο βαθύ και δυνατό πορτραίτο επιζώντος του Ολοκαυτώματος που γράφτηκε ποτέ. Ο Άαρον Άππελφεντ χρησιμοποιεί τις τεχνικές της παράλειψης και της έμμεσης αναφοράς, που τελειοποίησε σε αριστουργήματα όπως το Badenheim 1939 και το To the Land of the Cattails, για να αφηγηθεί την ιστορία του Μπάρτφους «του αθάνατου», όπως αινιγματικά τον αποκαλούν λόγω της εμπειρίας του στα ναζιστικά στρατόπεδα. Πολίτης πλέον του Ισραήλ, πατέρας δύο κοριτσιών και εγκλωβισμένος σε έναν άπελπι γάμο, ο Μπάρτφους αγωνίζεται να καταπιέσει συναισθήματα και αναμνήσεις που του προκαλούν φόβο και αποστροφή, ενώ προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή την ηρεμία, την αξιοπρέπεια και τη συμπόνια που είναι απαραίτητες για κάθε ανθρώπινο ον. Ο Αθάνατος Μπάρτφους είναι η σκληρή και αλησμόνητη σπουδή ενός ανθρώπου που έχει φτάσει στα τραγικά του όρια.