Une inlassable curiosité, le goût du paradoxe et de la surprise, de la moquerie parfois, le souci de saisir « le tout ensemble » sans jamais négliger la nuance, la certitude que la philosophie - gage de liberté - doit être utile à l'humanité, ont donné à la vie de Montesquieu (1689-1755) l'élan d'un continuel renouvellement. S'écartant de la voie toute tracée qui s'offrait à lui, celle d'un notable respecté, il a fait scandale avec des Lettres persanes, choqué les prudes avec le licencieux Temple de Guide, ébranlé les fondements de l'histoire avec ses Considérations sur les causes de la grandeur des Romains et de leur décadence, fondé les démocraties modernes avec L'Esprit des lois. Mais surtout, en faisant entendre la raison du coeur, il a ouvert un autre chemin : celui des Lumières.
Ο δέκατος έκτος τόμος της ετήσιας Διάλεξης Κ.Θ. Δημαρά, περιλαμβάνει τη μελέτη της Catherine Volpilhac-Auger γύρω από την άδηλη σχέση του Montesquieu με την Εγκυκλοπαίδεια και τους εκδότες της. Η διεισδυτική αυτή ανάλυση φωτίζει πολιτικές δεσμεύσεις και εκδοτικές στρατηγικές κατά την κορύφωση του Διαφωτισμού και προτείνει ένα στοχασμό γύρω από τον ρόλο της διανόησης στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας. Ο τόμος αυτός βρίσκει το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών σε μια νέα διοικητική δομή. Το ΚΝΕ αποτελεί πλέον Τμήμα του υπό ενιαία διεύθυνση Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, μαζί με τα άλλα δύο Κέντρα ανθρωπιστικών ερευνών του ΕΙΕ. Ωστόσο το ανά χείρας κείμενο προλογίζει ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, παλαιός διευθυντής του ΚΝΕ (2000-2011), καθώς προλόγισε την κυρία Volpilhac-Auger τον Νοέμβριο του 2011. Στις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες και τη γενικευμένη κρίση μέσα στην οποία ζούμε και εργαζόμαστε, θεωρήσαμε απαραίτητη τη δημοσίευση του τόμου αυτού και τη συνέχιση της εκδοτικής σειράς που εγγράφει το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στον χάρτη της διεθνούς ιστορικής έρευνας για τις ανθρωπιστικές σπουδές. Στην προσπάθεια αυτή βρήκαμε σύμμαχο το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου που ανέλαβε το κόστος του εγχειρήματος. Είμαστε βαθύτατα ευγνώμονες για τη γενναιόδωρη και ενθαρρυντική αυτή χειρονομία.
