Franz Kafka

"Αχ" είπε το ποντίκι, "ο κόσμος στενεύει κάθε μέρα. Στην αρχή ήταν τόσο πλατύς που φοβόμουν, συνέχισα να τρέχω, και χάρηκα όταν είδα τελικά στο βάθος δεξιά και αριστερά τοίχους, αλλά οι μακρινοί αυτοί τοίχοι συγκλίνουν με τόση ταχύτητα που έφτασα ήδη στο τελευταίο δωμάτιο και εκεί στη γωνία στέκει η παγίδα, και τρέχω καταπάνω της". "Δεν έχεις παρά να αλλάξεις κατεύθυνση" είπε η γάτα και το έφαγε.

Η λογοτεχνία δεν μπόρεσε να σώσει τον Κάϕκα. Θα φύγει από τη ζωή νέος, ρημαγμένος εσωτερικά από το ανέφικτο της γαλήνης, την αδυναμία να βρεθεί πραγματικά κοντά σε όσα και όσους αγάπησε, τις αμφιβολίες για τα γραπτά του, πρωτίστως για τον εαυτό του. Πεπεισμένος πως το λογοτεχνικό του αποτύπωμα είναι αμελητέο, ο Κάφκα αφήνει ρητή εντολή να καταστραφούν όλα του τα γραπτά, ελπίζοντας ίσως πως μαζί τους θα διαλυθούν οι φόβοι και οι ματαιώσεις που τα είχαν υπαγορεύσει. Μια ασφυκτική αμφιβολία δονεί υπόγεια κάθε σελίδα του Κάφκα ακόμα και στις πιο εύθυμες στιγμές της τέχνης του. Αυτήν την αμφιβολία και ματαίωση αντανακλούν οι τρεις αφηγήσεις που ανθολογούνται στην παρούσα έκδοση. Αν η Σωφρονιστική Αποικία μπορεί να διαβαστεί ως μια παραβολή για την εξουσία που μολύνει ύπουλα τις ανθρώπινες σχέσεις –καθέτως και οριζοντίως– ακυρώνοντας κάθε απόπειρα επικοινωνίας, κατανόησης, συγχώρεσης και οίκτου, ο Καλλιτέχνης της Πείνας και η Ζοζεφίνα, οι έσχατες λογοτεχνικές του δημιουργίες, αντανακλούν με διαύγεια τις βασανιστικές σκέψεις που τον κατατρύχουν λίγο πριν το τέλος. [Από το Σημείωμα του μεταφραστή.]

"Όταν ένα πρωί ο Γκρέγκορ Σάμσα ξύπνησε από ταραγμένο ύπνο, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε τεράστιο ζωύφιο. Ήταν ξαπλωμένος ανάσκελα, η πλάτη του ήταν σκληρή σαν πανοπλία, και όταν σήκωσε λιγάκι το κεφάλι του, είδε την τουρλωτή καφετιά κοιλιά του να είναι χωρισμένη σε φέτες, ενώ πάνω της ήταν αδύνατο να σταθούν τα σκεπάσματα είχε μείνει σχεδόν ξεσκέπαστος. Τα αμέτρητα ποδαράκια του, αξιοθρήνητα λεπτά σε σύγκριση με το υπόλοιπο σώμα του, κουνιόντουσαν αβοήθητα μπροστά στα ίδια του τα μάτια".
Έτσι ξεκινάει ένα από τα πιο σημαντικά διηγήματα του 20ου αιώνα. Θεμελιώδες κομμάτι του έργου του Κάφκα, η "Μεταμόρφωση" είναι ένας τεράστιος ζωντανός εφιάλτης που κρύβει όλη την ένταση και το μεγαλείο της φαντασίας του Τσέχου συγγραφέα.
Η εικονογράφηση του σπουδαίου Αργεντίνου καλλιτέχνη Luis Scafati ζωντανεύει αξιοθαύμαστα την ατμόσφαιρα και τους χαρακτήρες της ιστορίας, προσκαλώντας τον αναγνώστη σε μια αξέχαστη περιπέτεια. 

Τα ανήσυχα όνειρα μιας νύχτας προκαλούν τη μεταμόρφωση του εμπορικού αντιπροσώπου Γκρέγκορ Σάμσα σε τεράστιο απεχθές ζωύφιο... Όμως, τι πραγματικά του συνέβη; Τι σημαίνει για μας μεταμόρφωση και πόσο κυριολεκτικά μπορούμε να την αντιληφθούμε; Ο μιαρός Γκρέγκορ Σάμσα δεν είναι άλλος από τον σύγχρονο... άνθρωπο-μηχανή παροχής υπηρεσιών σε έναν κόσμο "χωρίς καρδιά και πνεύμα" (Μαρξ), άνθρωπο-ρόλο μιας εφιαλτικής κλοουνάτας οικογενειακών, επαγγελματικών και άλλων κοινωνικά επιβεβλημένων λαβυρίνθων, άνθρωπο-προϊόν αλλότριων (και αλλοτριωτικών) επιθυμιών και προβολών των άλλων, που στέκεται μετέωρος στο κενό δίκτυο ενός απόντος εαυτού... Ακριβώς τη στιγμή που η μηχανή-Γκρέγκορ Σάμσα μπλοκάρει κι αρχίζει να δυσλειτουργεί, ο ίδιος βλέπει τον εαυτό του μεταμορφωμένο σε τεράστιο απεχθές ζωύφιο. Απεκδύεται τα όποια εναπομείναντα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του, υιοθετώντας την εικόνα που ο περίγυρός του απαιτεί, οι άνθρωποι του στενού οικογενειακού και επαγγελματικού του περιβάλλοντος.

Ο περιοδεύων πωλητής Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνάει ένα πρωί διαπιστώνοντας πως έχει μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο ζωύφιο. Την αρχική του έκπληξη διαδέχεται το μαρτύριο, ένας εφιάλτης πέρα για πέρα αληθινός, που βιώνεται χωρίς να φωτίζεται η γενεσιουργός αιτία. Οι γονείς του αρχικά ξαφνιάζονται, όμως γρήγορα συνειδητοποιούν την κατάσταση και την αποδέχονται. Σιωπούν, υποφέρουν, ανέχονται και αποτραβιούνται στον ιδιωτικό, περίκλειστο μικρόκοσμό τους. Το πιο γνωστό διήγημα του Φραντς Κάφκα αποτελεί μια παραβολή γεμάτη συμβολισμούς. Σε αυτή την έκδοση περιλαμβάνονται ακόμη: - "Η κρίση", το πρώτο ολοκληρωμένο διήγημα του Κάφκα, γραμμένο μέσα σε μόλις οκτώ ώρες μια νύχτα του Σεπτεμβρίου του 1912. - "Η σωφρονιστική αποικία", ένας τόπος τιμωρίας και απόλυτης φρίκης, όπου το Κακό κυριαρχεί, γραμμένο τον Οκτώβριο του 1914. - "Ένας αγροτικός γιατρός", ένα από τα πιο αινιγματικά και μυστηριώδη έργα του, από τα λίγα που ο Κάφκα πρόλαβε να δει εν ζωή δημοσιευμένα. Τέσσερα κλασικά διηγήματα που αποτυπώνουν με τον πλέον αυθεντικό τρόπο τη συγγραφική δεινότητα και την απαράμιλλη δημιουργική σκέψη του κορυφαίου συγγραφέα του 20ού αιώνα. Παράλληλα, εισάγουν τον αναγνώστη στο καφκικό σύμπαν ενός ανοίκειου κόσμου που διαπνέεται από μια ατμόσφαιρα υπαρξιακής αγωνίας, ασφυκτικών αδιεξόδων και αναπόδραστης μοίρας.

Χρειαζόμαστε τα βιβλία που επενεργούν επάνω μας σαν δυστυχία που μας πονάει πολύ, όπως ο θάνατος κάποιου που αγαπήσαμε πιο πολύ απ' τον εαυτό μας, σαν να ήμασταν διωγμένοι σε δάση, μακριά απ' όλους τους ανθρώπους, σαν αυτοκτονία, ένα βιβλίο πρέπει να είναι το τσεκούρι για την παγωμένη θάλασσα μέσα μας. Αυτό πιστεύω εγώ». (Επιστολή του Φραντς Κάφκα στον 'Οσκαρ Πόλλακ, 27 Ιανουαρίου 1904)
Το βιβλίο "Σήμερα πάλι ωραία ημέρα" αποτελεί μία ανθολόγηση 366 αποσπασμάτων από τις σημειώσεις, τα ημερολόγια και τις επιστολές του Φραντς Κάφκα (1883-1924). Το παλαιότερο αυτών των αποσπασμάτων είναι γραμμένο τον Ιούλιο του 1900 και το νεώτερο τον Μάιο του 1924, λίγες ημέρες πριν απ' τον θάνατό του.

Ένας απείθαρχος στρατιώτης καταδικάζεται σε θάνατο. Την απόφαση θα εκτελέσει ένα "ιδιόρρυθμο" μηχάνημα εγγράφοντας με αιχμηρές ακίδες πάνω στο γυμνό του σώμα το παράπτωμά του. Βαρύνοντα ρόλο παίζουν δύο πρόσωπα: ο αξιωματικός, που ενδιαφέρεται μόνο για την καλή λειτουργία της μηχανής, και ο ερευνητής-ταξιδιώτης, που, αν και εκφράζει την αντίθεσή του, παραμένει ουσιαστικά αμέτοχος και φροντίζει να αποδράσει τάχιστα από τον ζοφερό τόπο.
Το κορυφαίο όσο και αινιγματικό αυτό κείμενο έχει προκαλέσει πλήθος ερμηνείες. Είτε ερμηνευθεί ως αλληγορία για τις εκτρωματικές πλευρές των κοινωνιών εκτός νόμου είτε ως κριτική της βαρβαρότητας στην οποία οδηγεί η λατρεία της τεχνολογίας είτε αναγνωσθεί στο στενότερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που γράφτηκε (1914), η Σωφρονιστική αποικία θέτει ένα ζήτημα ηθικής φύσεως. Δεν είναι μόνο οι δράστες υπεύθυνοι για την τέλεση του εγκλήματος· συνυπεύθυνοι είναι και οι αδρανείς, όσοι ολιγώρησαν και δεν παρεμπόδισαν την επικράτηση του κακού. Γραμμένο με τη διαύγεια ενός εφιαλτικού ονείρου, το κείμενο του Κάφκα προαναγγέλλει με θαυμαστή διορατικότητα όσα ακολούθησαν λίγο αργότερα στην καρδιά της Ευρώπης.

Περιέχει το δραματοποιημένο και το πεζό κείμενο, κείμενα για την παράσταση και για το ίδιο το κείμενο, χρονολόγιο του Κάφκα και των παραστάσεων έργων του στην Ελλάδα, κ.ά. ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ Εγγραφέας; ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ Ναι, ΕΓΓΡΑΦΕΑΣ. Ταιριαστό όνομα, δεν βρίσκετε; Οι βελόνες του είναι τοποθετημένες όπως στη σβάρνα του γεωργού και λειτουργεί όπως αυτή, αν και σε περιορισμένο χώρο και πολύ πιο καλλιτεχνικά. Ο Κατάδικος είναι ξαπλωμένος στο ΚΡΕΒΑΤΙ. Ολόκληρη η επιφάνεια του ΚΡΕΒΑΤΙΟΥ είναι καλυμμένη από ένα στρώμα βαμβάκι. Ξαπλώνουμε τον Κατάδικο, γυμνό φυσικά, μπρούμυτα πάνω στο βαμβάκι· με τα λουριά αυτά τον κρατάμε δεμένο απ’ τα χέρια, τα πόδια και τον λαιμό. Εδώ, στην κορυφή του ΚΡΕΒΑΤΙΟΥ, ο άνθρωπος ακουμπάει το κεφάλι του. Στο σημείο αυτό υπάρχει ένα μικρό τσόχινο βούλωμα, που ρυθμίζεται εύκολα για να μπαίνει αμέσως στο στόμα του. Σκοπός του είναι να εμποδίσει τον άνθρωπο να φωνάξει ή να δαγκώσει τη γλώσσα του. Ο Κατάδικος δεν μπορεί παρά να βάλει την τσόχα στο στόμα του, αλλιώς το λουρί του λαιμού θα του τσακίσει τον σβέρκο! Η "Σωφρονιστική αποικία" του Κάφκα (γράφτηκε το 1919) θα έλεγε κανείς ότι καταδεικνύει φαινόμενα που στιγμάτισαν την ιστορική μνήμη του 20ού αιώνα, όπως τα γκουλάγκ, Άουσβιτς, Γκουαντάναμο, λευκά κελιά, ξερονήσια κτλ., πολύ πριν αυτά παρουσιαστούν. Κατά μία έννοια, λοιπόν, η πολιτική σημασιοδότηση του έργου ως καταγγελία του φαινομένου "ολοκληρωτισμός" γίνεται από την πρώτη στιγμή σαφής. Χωρίς να αγνοούμε τη σημαντικότητα αυτής της πολιτικής προσέγγισης, έχει ενδιαφέρον να διερωτηθούμε τι άλλο υπάρχει πιο πέρα, μετά-το-πολιτικό, φέροντας τον απόηχο ή τη Μνήμη του. Για μας, η έρευνα επικεντρώνεται στο ζήτημα του εγκλεισμού του σύγχρονου ανθρώπου στην ίδια του την ύπαρξη, στα γρανάζια του κοινωνικού του σώματος. Σάββας Στρούμπος [απόσπασμα από το κείμενο "Στα χνάρια της Σωφρονιστικής αποικίας"] Η δραματοποιημένη μορφή του διηγήματος του Φραντς Κάφκα, "Στη σωφρονιστική αποικία", παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τη θεατρική ομάδα Σημείο Μηδέν στον Χώρο Ιστορικής Μνήμης (Κοραή 4) στις 5 Φεβρουαρίου 2009.

"Διαρρύθμισα το κτίσμα και δείχνει πετυχημένο. Από έξω φαίνεται ουσιαστικά παρά μια μεγάλη τρύπα, η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν οδηγεί πουθενά, ήδη, μετά από λίγα βήματα, συναντά κανείς φυσικό αδιαπέραστο πέτρωμα, δε θέλω να παινευτώ πως σχεδίασα την παραπλάνηση αυτή επίτηδες, δεν ήταν παρά υπόλειμμα μιας από τις πολλές μάταιες απόπειρες οικοδόμησης, αλλά τελικά μου φάνηκε σκόπιμο να αφήσω τη μια αυτή τρύπα ανοιχτή. Φυσικά, κάποια τεχνάσματα είναι τόσο λεπτά, που γίνονται παγίδα από μόνα τους, το γνωρίζω καλύτερα από οποιονδήποτε και είναι αναντίρρητα προκλητικό να προσελκύει κανείς την προσοχή στην πιθανότητα να υπάρχει εδώ κάτι άξιο έρευνας. Όμως με υποτιμά όποιος θεωρεί πως είμαι δειλός και πως κατασκευάζω το κτίσμα από δειλία και μόνο. Γύρω στα χίλια βήματα από την τρύπα αυτή βρίσκεται, καλυμμένη από ένα πλέγμα βρυών, η πραγματική είσοδος του κτίσματος ( . . . )" Το διήγημα "Το κτίσμα" γράφεται κατά πάσα πιθανότητα τον χειμώνα του 1923/24, πρόκειται δηλαδή για ένα από τα τελευταία γραπτά του Φράντς Κάφκα. Η παρούσα έκδοση και μετάφραση διατηρεί τις μακριές προτάσεις του χειρογράφου και μαζί με αυτές το λαβυρινθώδη χαρακτήρα της γραφής, στον οποίο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η γοητεία του κειμένου.