Giorgio Agamben

Depuis sa publication, en 1856, Bartleby de Melville est gravé comme une énigme sur le seuil de la littérature américaine.
La figure falote, « définitivement perdue » de l'écrivain qui s'est arrêté d'écrire a littéralement paralysé les critiques et a éludé avec ténacité toute explication.
Quel est le message, que sans jamais le proférer, il semble vouloir nous transmettre par chacun de ses gestes ?
Et quel est le sens de la formule qu'il ne se lasse .pas de répéter à chaque sollicitation : « je préférerais mieux pas » ?
Giorgio Agamben lit dans le « je préférerais mieux pas » de l'écrivain la formule de la. puissance pure, l'algorithme d'une expérience dans laquelle le possible s'émancipe de toute raison.

Το "Homo Sacer" του Ιταλού φιλοσόφου Τζόρτζιο Αγκάμπεν έρχεται να ανανεώσει τις κριτικές μελέτες γύρω από την έννοια της κυριαρχίας και να εμβαθύνει στους τρόπους με τους οποίους ασκείται και εμπεδώνεται η βιοπολιτική. Κυρίαρχο μοτίβο αποτελεί η γυμνή ζωή του homo sacer, αυτής της σκοτεινής φιγούρας του ρωμαϊκού δικαίου στην οποία αποτυπώνεται για πρώτη φορά η παράδοξη σχέση εξουσίας/κυριαρχίας και απλής βιολογικής ζωής. Μια φιγούρα η οποία, παρ' όλη την ιερότητα που της αποδίδεται, βρίσκεται στο όριο, είναι φονεύσιμη και εκτείνεται στα πεδία της μη ύπαρξης. Με εκκίνηση το παραπάνω ο συγγραφέας συνδιαλέγεται με τη σύγχρονη πολιτική θεωρία για τις έννοιες του "ανθρώπου" και του "πολίτη", για την έννοια του "πρόσφυγα", καθώς και για το ποιος έχει το "δικαίωμα" να ορίζει τα παραπάνω. Γυμνή ζωή και κατάσταση εξαίρεσης αποτελούν για τον Αγκάμπεν δύο βασικά στοιχεία του τρόπου με τον οποίο συγκροτείται και αναπαράγεται η κυριαρχική αντίληψη της εξουσίας. Το θεμελιώδες έργο της κυρίαρχης εξουσίας είναι η παραγωγή της γυμνής ζωής ως αρχικού πολιτικού στοιχείου και ως κατωφλιού άρθρωσης μεταξύ φύσης και κουλτούρας, ζωής και βίου.

Ο Αγκάμπεν συνομιλεί και επεκτείνει τον διάλογο με στοχαστές όπως ο Αριστοτέλης, ο Καρλ Σμιτ, ο Μισέλ Φουκώ, η Χάνα Άρεντ κ.ά. Η παραγωγή ενός βιοπολιτικού σώματος είναι η πρωταρχική δραστηριότητα της κυρίαρχης εξουσίας. Μέσα από τη μελέτη του για τους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα προσεγγίζει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τη μεριά της βιοπολιτικής, ανάγοντάς τα ως ένα καίριο παράδειγμα της πολιτικής νεωτερικότητας. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης είναι σήμερα εν δυνάμει ολόκληρη η κοινωνία, οι σύγχρονες "δημοκρατίες" είναι ο φυσιολογικός συνεχιστής του ολοκληρωτισμού, του οποίου οι τεχνικές διαχέονται μέσω αόρατων δικτύων κατεξουσιασμού σε ολόκληρο το κοινωνικό σώμα. Σε μια περίοδο που η κατάσταση εξαίρεσης επεκτείνεται σε όλο και περισσότερα πεδία της καθημερινής ζωής και "όλοι ανεξαιρέτως είμαστε εν δυνάμει hominess sacri", το βιβλίο του Τζόρτζιο Αγκάμπεν έρχεται να αναμετρηθεί και να σταθεί κριτικά απέναντι στους σύγχρονους και καθοριστικούς μετασχηματισμούς που συντελούνται στο κοινωνικό πεδίο.

Στο αρχαϊκό ρωμαϊκό δίκαιο είναι ξεκάθαρος ο ρόλος του Homo sacer όπως και η σημασία του για τη δόμηση της κυριαρχίας και της βιοπολιτικής. Πρόκειται για μια φιγούρα στην οποία αποτυπώνεται για πρώτη φορά η παράδοξη σχέση εξουσίας/κυριαρχίας και απλής βιολογικής ζωής. Γιατί αυτός ο χαρακτήρας παρουσιάζει τόσο ενδιαφέρον; Μα γιατί πρόκειται για κάποιον που ενώ η κοινότητα τον έχει κρίνει για κάποιο έγκλημα, εντούτοις δεν τον καταδικάζει με τους συνηθισμένους τρόπους, αλλά του αποδίδει μια ιερότητα που απαγορεύει μεν τη θυσία του, επιτρέπει όμως σε οποιοδήποτε άλλο μέλος της κοινότητας να τον σκοτώσει χωρίς τον κίνδυνο τιμωρίας. Πρόκειται επομένως για μια ζωή στο όριο, ή καλύτερα για μια παράδοξη ύπαρξη που ανοίγεται στην ανυπαρξία, για το ίδιο το μεταίχμιο μεταξύ ζωής και θανάτου.

"Βεβηλώνω σημαίνει αποδίδω εκ νέου στην κοινοχρηστία ό,τι είχε διαχωριστεί στη σφαίρα του ιερού". Αυτός ο ορισμός συνιστά τον μίτο της Αριάδνης που προσανατολίζει τον αναγνώστη στο ταξίδι του μέσα από τις εννέα σύντομες πρόζες, που κινούνται με επιτυχία μεταξύ φιλοσοφικής γραφής και λογοτεχνίας, στις οποίες ο Αγκάμπεν σταχυολόγησε τα πλέον επείγοντα και επίκαιρα σημεία της σκέψης του. Από τη θεωρία του υποκειμένου, επαναδιατυπωμένη ως μύχια σχέση μεταξύ Genius και Εγώ, έως το πρόβλημα του μεσσιανικού χρόνου, όπως προβάλλει σε συγκεκριμένες μορφές και εμπειρίες. Από την παρωδία ως μοντέλο της λογοτεχνίας μέχρι τη μαγεία ως κανόνα της ηθικής. Από τη θεωρία της επιθυμίας έως εκείνη του gestus και της έκφρασης. Μέχρι το μακροσκελέστερο κείμενο, εκείνο που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή, όπου η βεβήλωση αναδεικνύεται σε πολιτικό καθήκον του καιρού μας. Και όπως η βεβήλωση συνιστά μία πράξη αντίστασης σε κάθε μορφή διάζευξης, έτσι και ο συγγραφέας βρίσκει σε αυτό το βιβλίο έναν νέο τρόπο σκέψης, μία καινούργια διαύγεια, η οποία απορρίπτει τον διαχωρισμό μεταξύ φιλοσοφίας και λογοτεχνίας.

Ένας κοινός τόπος θέλει τη γεύση, gusto στα λατινικά, το γούστο λοιπόν, να είναι το όργανο με το οποίο γνωρίζουμε την ομορφιά και απολαμβάνουμε τα ωραία πράγματα. Πίσω από αυτή τη συμφιλιωτική πρόσοψη, o Ιταλός φιλόσοφος Giorgio Agamben αντίθετα αποκαλύπτει τον κάθε άλλο παρά καθησυχαστικό χαρακτήρα ενός ρήγματος, που διχάζει αμετάκλητα το υποκείμενο. Στο σταυροδρόμι της αλήθειας και της ομορφιάς, της νόησης και της απόλαυσης, το γούστο εμφανίζεται σαν τη γνώση την οποία το υποκείμενο δεν γνωρίζει και σαν την απόλαυση την οποία δεν απολαμβάνει. Από αυτή τη νέα οπτική γωνία, αισθητική και οικονομία, homo aestheticus και homo economicus φανερώνουν τη μυστική και παράξενη συνενοχή τους. Με το "Γούστο", ο Agamben εμβαθύνει στην ιστορία της φιλοσοφίας, φτάνοντας μέχρι τις απαρχές της αισθητικής, για να ανακτήσει κριτικά τις ρίζες μιας κεντρικής έννοιας για τον δυτικό πολιτισμό. Ο Agamben είναι ο σπάνιος συγγραφέας του οποίου οι ιδέες και τα έργα έχουν ευρεία απήχηση σε πολλά πεδία, και με το "Γούστο" στρέφει την κριτική του ματιά στο πεδίο της δυτικής τέχνης και αισθητικής. Το δοκίμιο αυτό, που γράφτηκε αρχικά το 1979, ρίχνει φως σε μια βασική κατηγορία του πρόσφατου έργου του, και υπόσχεται να απασχολήσει όχι μόνο τους αναγνώστες των φιλοσοφικών και κοινωνιολογικών κειμένων του Agamben, όπως και των κειμένων λογοτεχνικής κριτικής του, αλλά και το κοινό των θεωρητικών και ιστορικών της τέχνης.

Αρχή, δημιουργία και προσταγή συνδέονται άμεσα στη δυτική κουλτούρα. Η αρχή, η προέλευση, είναι ήδη μια προσταγή, η έναρξη είναι πάντα και η αρχή -ο «άρχων»- που κυβερνά και προστάζει. Αυτό ισχύει τόσο στη θεολογία, όπου ο Θεός όχι μόνο δημιουργεί τον κόσμο αλλά τον κυβερνά και δεν σταματά να τον κυβερνά μέσω μιας συνεχούς δημιουργίας, όσο και στη φιλοσοφική και πολιτική παράδοση, όπου αρχή και δημιουργία, προσταγή και βούληση, διαμορφώνουν από κοινού έναν στρατηγικό μηχανισμό, χωρίς τον οποίο το οικοδόμημα της κοινωνίας μας θα κατέρρεε. Τα κείμενα του Ιταλού φιλοσόφου Τζόρτζιο Αγκάμπεν που παρουσιάζονται σε αυτό τον τόμο προσπαθούν να αποκαλύψουν αυτό τον μηχανισμό μέσω μιας αρχαιολογικής διερεύνησης των εννοιών του έργου, της δημιουργίας, της προσταγής και της βούλησης. Το έδαφος της "αρχής" διασχίζεται και εξερευνάται παντοιοτρόπως, στη βάση της αναζήτησης μιας αν-αρχικής οδού διαφυγής. Η αναρχία εμφανίζεται ως το μυστικό κέντρο της εξουσίας, κάτι που πρέπει, να έρθει στο φως προκειμένου να καταστεί δυνατή μια σκέψη που θα απορρίπτει τόσο την αρχή όσο και την προσταγή αυτής της εξουσίας

Η κατάσταση εξαίρεσης - έννοια που αντλεί την καταγωγή της από την "exceptio" του ρωμαϊκού δικονομικού συστήματος και την οποία ο Αγκαμπέν θεωρεί ταυτόσημη με την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» - έχει αρχίσει σήμερα να μετατρέπεται, και με τη δική μας ανοχή, σε «φυσιολογικό» τρόπο διακυβέρνησης, τρόπο ο οποίος καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική πολιτική των κρατών. Το βιβλίο του κορυφαίου Ιταλού φιλοσόφου διερευνά σε βάθος τις σύνθετες ιστορικές πτυχές του ζητήματος, αναλύει τα αίτια και τις επιπτώσεις του στις σημερινές κοινωνίες και εξετάζει τις «μεταμορφώσεις» του μέσα στο χρόνο - από τα στρατόπεδα θανάτου του Χίτλερ ως τις φυλακές του Γκουαντάναμο του Μπους. Όταν η κατάσταση εξαίρεσης τείνει να γίνει ο κανόνας, οι θεσμοί και οι ισορροπίες των δημοκρατικών συνταγμάτων δεν μπορούν να λειτουργήσουν και το ίδιο το όριο ανάμεσα στη δημοκρατία και τον απολυταρχισμό μοιάζει να καταλύεται.

Καταργείται η αγάπη στο όνομα της υγείας έπειτα θα καταργηθεί και η υγεία Καταργείται η ελευθερία στο όνομα της ιατρικής έπειτα θα καταργηθεί και η ιατρική Καταργείται ο Θεός στο όνομα της λογικής έπειτα θα καταργηθεί και η λογική Καταργείται ο άνθρωπος στο όνομα της ζωής έπειτα θα καταργηθεί και η ζωή Καταργείται η αλήθεια στο όνομα της πληροφόρησης αλλά δεν καταργείται η πληροφόρηση Καταργείται το σύνταγμα στο όνομα της έκτακτης ανάγκης αλλά δεν καταργείται η έκτακτη ανάγκη