Rainer Maria Rilke

Au sortir d'une enfance presque légendaire dans le château de ses ancêtres, le jeune Danois Malte Laurids Brigge se retrouve, solitaire, à Paris. Ses cahiers sont le livre de la souffrance, où affluent les souvenirs et les angoisses de Rilke.

Né à Prague en 1875, Rainer Maria Rilke, le célèbre auteur des Lettres à un jeune poète, est le plus grand poète de langue allemande du début du siècle. Les Élégies de Duino, Les Sonnets d'Orphée, Histoires pragoises et Le Testament sont également disponibles en Points.

"Rentrez en vous-même. Explorez le fond qui vous enjoint d'écrire ; vérifiez s'il étend ses racines jusqu'à l'endroit le plus profond de votre coeur, répondez franchement à la question de savoir si, dans le cas où il vous serait refusé d'écrire, il vous faudrait mourir". A 27 ans, Rilke reçoit une lettre d'un jeune poète qui lui soumet ses textes. A cet inconnu, l'aîné ouvre son coeur. Dans cet échange, il lui parle de la création, de l'inspiration, de l'écriture, mais aussi des tourments de l'amour, de la mort et de la solitude. Cette correspondance, touchante par sa justesse et la confiance qui s'y manifeste, demeure l'un des plus beaux textes adressés à la jeunesse.

"Les Lettres à un jeune poète sont tout autant des lettres écrites par un jeune poète - Rilke a vingt-sept ans lorsqu'il répond pour la première fois, trente-deux ans lorsqu'il écrit la dernière lettre publiée - à un jeune homme dont la figure précise reste dans l'ombre de sorte qu'il devient, pour ainsi dire, l'éponyme, moins d'un âge, que d'une période de la vie, définie par un type de dilemmes. La force de ces lettres et leur très vaste lectorat tient d'abord à ceci que ce qu'on lit dans les réponses de Rilke prend un tour quasi universel en même temps qu'il y a suffisamment d'indications particulières pour ancrer la personne de Franz Kappus dans une réalité individuelle. C'est que ce dernier traverse ce moment inévitable, mais irréductiblement singulier dans l'expérience, au cours duquel chacun s'efforce de "passer" vers le monde adulte et de parvenir à être enfin vraiment soi-même : "Ne vous laissez pas troubler dans votre solitude par le fait que quelque chose en vous cherche à s'en évader. C'est précisément ce désir qui, pourvu que vous en tiriez parti calmement, à la façon d'un outil, et sans vous laisser dominer par lui, peut vous aider à étendre votre solitude à de vastes domaines. Mais l'apprentissage est toujours une période longue et close..." Par la suite, Kappus a voulu, avec beaucoup de justesse et d'exactitude dans la reconnaissance, rendre hommage à celui qui, à ce moment-là, lui a permis d'accomplir ce passage" Marc B de Launay.

Δέκα γράμματα που ο Ράινερ-Μαρία Ρίλκε είχε στείλει από το 1903 ώς το 1908 σ έναν άγνωστό του νέο, τον Franz Xaver Kappus, μαθητή της Στρατιωτικής Σχολής κι αργότερα ανθυπολοχαγό του αυτοκρατορικού στρατού της Αυστροουγγαρίας, ο οποίος σύντομα αποσύρθηκε από τον στρατό και αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία.

Ο Rilke έγραψε τα τελευταία χρόνια της ζωής του μια σειρά επιστολών απαντώντας σε μία άγνωστη γυναίκα, η οποία είχε ζητήσει τη συμβουλή του και τη συμπαράστασή του σε μια βαθιά κρίση που τάραζε τη ζωής της. Ο Rilke, θα απαντήσει στη νεαρή άγνωστη γυναίκα όχι μόνο με ανθρωπιά και βαθιά κατανόηση αλλά κυρίως με βαθύτητα στοχασμού και διεισδυτικότητα, στοιχεία που κάνουν τις επιστολές αυτές να διαβάζονται σαν ένα αυτοτελές λογοτεχνικό κείμενο. Η παρούσα έκδοση πλαισιώνεται από ένα κατατοπιστικό κείμενο της μεταφράστριας καθώς και ένα εκτενές χρονολόγιο της ζωής του Rilke, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται πολλές φωτογραφίες του.

Ποια είναι η ιδιαιτερότητα εκείνη της μουσικής που κάνει έναν ποιητή να συνθέσει μια ολόκληρη ποιητική από την τέχνη των ήχων; Η παρούσα ανθολογία προσπαθεί να σκιαγραφήσει μια ενδεχόμενη απάντηση. Ο Ρίλκε, στις αρχές του 20ού αιώνα, έρχεται αντιμέτωπος με έναν ενθουσιασμό για τη μουσική που έχει πια παγιωθεί στη σύγχρονη συνείδηση, ως ύστερος εκπρόσωπος μιας γενιάς ρομαντικών ποιητών και στοχαστών από τον Χέγκελ μέχρι τον Νίτσε, με καταλύτες τον Βάγκνερ και τον Μπετόβεν. Πρόκειται για μια γενιά με εξαιρετικά αμφίθυμη στάση απέναντι στη μουσική. Η αμφιθυμία όμως αυτή δεν αποτελεί παρά βαθιά υπόκλιση απέναντι στην τέχνη εκείνη η οποία θεωρείται ότι εκφράζει με τη μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα αυτό που δεν είναι δυνατόν να παρασταθεί ούτε με έννοιες ούτε με εικόνες και έχει ωστόσο τη δύναμη να προξενεί μια τόσο δυνατή συγκίνηση για την οποία δεν ξέρει κανείς αν πρέπει να δυσανασχετεί ή να αισθάνεται ευγνώμων. Ο ανά χείρας τόμος περιλαμβάνει τα τρία σημαντικότερα κείμενα μουσικής ποιητικής του Ρίλκε: Σημειώσεις για τη Μελωδία των Πραγμάτων, Σημειώσεις πάνω στη Γέννηση της Τραγωδίας του Φρήντριχ Νίτσε και Αρχέγονη Βοή. Την ανθολογία συμπληρώνουν επίλεκτα αποσπάσματα από την αλληλογραφία του ποιητή, το Φλωρεντινό Ημερολόγιο και το δοκίμιο Βόρπσβεντε.

"Οι άνθρωποι είναι τόσο τρομερά μακριά ο ένας απ' τον άλλον· και πιο απομακρυσμένοι απ' όλους είναι συχνά όσοι αγαπιούνται. Πετούν ο ένας στον άλλον όλο τους τον εαυτό όμως κανείς τους δεν τον πιάνει κιόλας, κι έτσι απομένει πεσμένος κάπου ανάμεσα και πυργώνεται και στο τέλος τους εμποδίζει κι από πάνω να δουν και να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον." Σύντομες αφηγήσεις για τα πάθη και τα άνθη του έρωτα, ιστορίες γραμμένες στην καμπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας τους, ο μετέπειτα οικουμενικός ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε, έγραψε την πρώτη στα δεκαεννιά και την τελευταία στα είκοσι πέντε του χρόνια. Στην αρχή διστακτικός, έμφοβος απέναντι στο πάθος και τον πόθο. Αργότερα ελευθερωμένος, έτοιμος να υπερασπιστεί την αυτοδιάθεση, την περιπέτεια. Να φταίει η γνωριμία και ο δεσμός του με τη Λου Αντρέας-Σαλομέ και η ραγδαία ωρίμανση που μεσολάβησε; Όπως και να 'χει, αχνοφέγγει ήδη το περίγραμμα όσων θα τον απασχολήσουν στη ζωή και, αξεχώριστα από αυτή, στη δημιουργική του πορεία μέχρι τέλους: η διαφορετική προσέγγιση των δυο φύλων προς τον έρωτα, η ανάγκη της επαφής αλλά και της ανεξαρτησίας, του αμοιβαίου σεβασμού, της αυτονομίας. Η γλώσσα του μαγική και αναγνωρίσιμη σε κάθε γύρισμα, σε κάθε φωτοσκίαση, σε κάθε ελάχιστο τόνο. Περιεχόμενα: - Η ράφτρα, (Die Naherin) - Κι όμως, στο θάνατο (Und doch in den Tod) - Η φυγή (Die Flucht) - Μια νεκρή (Eine Tote) - Η θυσία της (Ihr Opfer) - Στο κηπάκι (Im Vorgartchen) - Αγία Άνοιξη (Heiliger Fruhling) - Κισμέτ (Kismet) - Μακρινές οπτικές (Fernsichten) - Ο ερωτευμένος (Der Liebende) - Μία ιστορία ειπωμένη στο σκοτάδι (Eine Geschichte, dem Dunkel erzahlt) - "Άλμπρεχτ Όστερμαν" (Albrecht Ostermann) - Ο δρακοφονιάς (Der Drachentoter).

Αρχές φθινοπώρου του 1913 ο Ρίλκε θα επισκεφθεί μια έκθεση της ήδη γνωστής κουκλοποιού Λόττε Πρίτσελ στο ατελιέ της στο Μόναχο. Η εντύπωσή του θα είναι τέτοια που θα του εμπνεύσει ένα κείμενο για τις κούκλες ως έκφραση της συναισθηματικής αλληλεπίδρασης του παιδιού με τον κόσμο. Οι δυο τους θα συναντηθούν και πάλι λίγα χρόνια αργότερα στο βιβλιοφιλικό "Υπερίωνα" του Μονάχου. Αυτή τη φορά το δοκίμιο του Ρίλκε θα πλαισιώνουν σχέδια της ίδια της Πρίτσελ, σ' ένα βιβλίο όπου το πυκνά γραμμένο πλην όμως κρυστάλλινα γοητευτικό κείμενο του ποιητή συνοδεύουν χορεύτριες αιθέριας εμφάνισης και λαμπερού στυλ, σπουδές της καλλιτέχνιδας πάνω στις λεπτουργημένες κέρινες κούκλες της. Εκείνη τη συνάντηση, εκείνη την περίφημη έκδοση αναβιώνει η ανά χείρας 90 χρόνια αργότερα.

Ο Αυστρογερμανός ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε γεννήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου του 1875 στην Πράγα από πατέρα πρώην στρατιωτικό και μητέρα μια κοσμική γυναίκα, από πλούσια οικογένεια βιομηχάνων, κόρη αυτοκρατορικού συμβούλου. Ως παιδί και έφηβος δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευτυχισμένος. Η παιδεία του ήταν ανοργάνωτη και αποσπασματική. Αρχικά ακολουθεί στρατιωτική εκπαίδευση, όμως αδυνατεί να προσαρμοστεί και τελικά λόγω εύθραυστης κράσης την εγκαταλείπει. Εισάγεται στην Εμπορική Σχολή του Λίντς, άλλα μετά από έναν χρόνο επιστρέφει στην Πράγα και συγκεντρώνεται στις σπουδές του το 1895 εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου και διδάσκεται λογοτεχνία, ιστορία της τέχνης, φιλοσοφία και για ένα εξάμηνο νομικά. Συνεχίζει τις σπουδές του σε Μόναχο και Βερολίνο. Τα-ξιδεύει ακατάπαυστα σε όλη την Ευρώπη. Καρπός των επισκέψεων του στη Ρωσία, που θα αποτελέσουν ορόσημο στη ζωή του, είναι το "Ωρολόγιον" (1905). Το 1901 παντρεύεται τη γλύπτρια Κλάρα Βέστχοφ και την ίδια χρονιά γεννιέται η κόρη τους. Εγκαθίσταται στο Παρίσι, το γεωγραφικό και καλλιτεχνικό του επίκεντρο για δώδεκα περίπου χρόνια, όπου συνδέεται στενά με τον Ροντέν και εξελίσσει ένα νέο ύφος ακραίας γλωσσικής και λυρικής εκλέπτυνσης, το όποιο αντανακλάται στα "Νέα Ποιήματα" (1907- 1908) και τις "Αναμνήσεις τον Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε" (1910). Περιέρχεται σε δημιουργική κρίση και βαθύτατη κατάθλιψη έως το 1922, όποτε εν μέσω δημιουργικού παροξυσμού ολοκληρώνει τις "Ελεγείες του Ντουίνο" (1923), που συνέλαβε σε μια στιγμή διαύγειας το 1912 στην Ιταλία, ενώ συνθέτει σε διάστημα λίγων μόλις ημερών τα "Σονέτα στον Ορφέα" (1923), εμπνευσμένα από τον θάνατο ενός νεαρού κοριτσιού· τα δύο αυτά έργα θα θεωρηθούν τα ποιητικά του αριστουργήματα και θα του χαρίσουν διεθνή φήμη. Ο Ρίλκε έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Μυζό, κοντά στη λίμνη της Γενεύης, στην κοιλάδα του Ροδανού, και πέθανε στις 29 Δεκεμβρίου του 1926 στο σανατόριο του Βαλμόν στην Ελβετία από λευχαιμία. Σύμφωνα με τον θρύλο ο Ρίλκε ασθένησε όταν αγκυλώθηκε από το αγκάθι ενός ρόδου καθώς φρόντιζε τον κήπο του.

Ήταν Ιανουάριος του 1912, μια παγωμένη μέρα του χειμώνα, μ' έναν μανιασμένο βόρειο άνεμο που αποκαλείται bora να αναδεύει τη θολούρα τ' ουρανού με το ασήμωμα της θάλασσας, όταν ο Ρίλκε, περπατώντας κατά μήκος της απόκρημνης ακτής, εξήντα μέτρα πάνω απ' το νερό, με μιαν έγνοια στο μυαλό και την πικρή απουσία της μούσας στην καρδιά, άκουσε άξαφνα να ηχεί μες στο κεφάλι του μια φωνή πού υπαγόρευε: "Ποιός, αν κραύγαζα, θα μ' άκουγε άραγε απ' τις τάξεις των αγγέλων;".

Κάπως έτσι γεννήθηκαν οι "Ελεγείες"· σπάνια ο ποιητικός μύθος καταγράφηκε πιο λαμπρά ρομαντικός. Όταν δέκα χρόνια αργότερα η συγγραφή τους ολοκληρώθηκε, έμελλε να θεωρηθούν ένας από τους σπουδαιότερους ποιητικούς κύκλους του αιώνα. Δέκα εκτενή ποιήματα, γραμμένα κατά την ανασφαλή χρονική περίοδο πριν και μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, που πραγματεύονται κι επανεξετάζουν όλες τις αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου, αντιτάσσοντας στο αδιέξοδο της μοντέρνας συνθήκης την πίστη στο βιωμένο αίσθημα και την εσωτερική εμπειρία. Δέκα επίμονοι μονόλογοι μεταξύ μέρας και νύχτας, ζωής και θανάτου, έρωτα και αποχωρισμού, Θεού και άνθρωπου.

Με τις "Ελεγείες" του ο Ρίλκε οδηγεί στα άκρα τον ευρωπαϊκό λυρισμό και την αντιληπτική μας ικανότητα- ποιήματα πυκνού μα αστραφτερού νοήματος, τάσσονται πλήρως στην υπηρεσία όχι απλώς της αναθύμησης ή έστω αναβίωσης των πραγμάτων, αλλά της ολοκληρωτικής μεταμόρφωσης τους, ώστε ο κόσμος να αναδημιουργείται αδιάσπαστος μέσα μας, καθιστώντας οποιαδήποτε άλλη ένταση πραγματικότητας ανεπαρκή. Οι "Ελεγείες" διανοίγονται μες στη σιωπή και την αφαίρεση ως άσματα θρηνητικά, αλλά ο θρήνος, προκαλώντας εδώ τη βαθύτερη ομορφιά της ανήσυχης ανθρώπινης καρδιάς, τελικά, ως χειρονομία σχεδόν ιερή, καταφάσκει απόλυτα στη ζωή.