Ζαν - Ζακ Ρουσώ

Στον "Λόγο περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων", η γραμμή που ακολουθεί ο Ρουσσώ είναι η αντίθεση ανάμεσα στον "φυσικό" και στον "τεχνητό" άνθρωπο, έτσι όπως τον κατασκευάζει η κοινωνία. Μια αντίθεση που την καταγγέλλει σ' όλο το έργο του. Αλλά το σπουδαιότερο που θα παρατηρήσει ο αναγνώστης σ' αυτό το κείμενο της πρώτης νιότης του Ρουσσώ είναι ότι μας δίνει ένα πρότυπο ανθρώπου όπως θα έπρεπε να είναι, κι ότι δεν δανείζεται το πρότυπό του από καμιά προηγούμενη μορφή κοινωνίας, ούτε καν απ' αυτή την ίδια τη "φυσική κατάσταση". Βαδίζοντας πάνω στ' αχνάρια των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων ο Ρουσσώ δημιουργεί πρότυπα, προσφέρει "ιδανικά" προς μίμηση κι αντικειμενικούς στόχους προς επίτευξη. Και με μια τετράγωνη λογική στηρίζει τη θεωρία του πάνω σ' ακλόνητα επιχειρήματα κι αποδεικνύει πως ο άνθρωπος πραγματικά πρέπει να 'χει γεννηθεί ελεύθερος και ίσος, κι ότι η ανισότητα κι η καταπίεση αποτελούν συνέπειες της κακής οργάνωσης της κοινωνίας - της κοινωνίας του 18ου αιώνα άραγε μόνο;

Ο εραστής του εαυτού του Μπορεί το όνομα του Ρουσσώ να ταυτιστεί με την ευθυμία; Μοιάζει απίθανο. Κι όμως σε ηλικία είκοσι περίπου χρονών, έγραψε αυτή την κωμωδία. Είναι η ιστορία ενός νεαρού ματαιόδοξου, στον οποίο η αδελφή του, από πονηριά, δείχνει ένα πορτρέτο του ίδιου μεταμφιεσμένου σε γυναίκα. Και ο κενόδοξος μας, χωρίς να το γνωρίζει, ερωτεύεται την ίδια του την εικόνα! θα πει ο Ρουσσώ αργότερα. Επιδέξια δομημένο, κωμικό και συγκινητικό, με το ενδιαφέρον στραμμένο στο κέφι και την ευαισθησία των νεαρών ηρώων, ο Νάρκισσος είναι ένα έργο χαρούμενο.

Η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, το δεύτερο από τα τρία μεγάλα αιτήματα της Γαλλικής Επανάστασης στο απόγειο του Διαφωτισμού, ήταν μια κατάσταση που -με ελάχιστες εξαιρέσεις- ο πολιτισμός ποτέ δεν είχε καταφέρει να πλησιάσει. Σχεδόν μισό αιώνα νωρίτερα, το 1754, ο Ζαν-Ζακ Ρουσό είχεανταποκριθεί στην πρόκληση να μπει στην καρδιά του κοινωνικού προβλήματος, παραθέτοντας τα αίτια της εδραίωσης της ανισότητας ως θεμελιακό (και ανυπέρβλητο;) χαρακτηριστικό των κοινωνικών συστημάτων, όπως αυτά διαμορφώθηκαν στο πέρασμα των χρόνων· κι από πολλές απόψεις η ανάγνωση της φλογερής πραγματείας του "Περί ανισότητας" παραμένει σήμερα εξίσου διαφωτιστική όσο τότε, ένα μνημείο σύγχρονης πολιτικής
και κοινωνικής σκέψης.

Ο Ρουσσώ υπογράφοντας το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» ως πολίτης της Γενεύης κάνει μια προσπάθεια να θέσει τους όρους για την εύρυθμη λειτουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας.

Κηρύττει ότι ο άνθρωπος έχει ως κληροδότημά του από τη φύση τα απαραβίαστα και ιερά δικαιώματα της ελευθερίας και της ισότητας και αναλύει την άποψή του για τη δημιουργία των κοινωνιών.

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο είναι η συμφωνία που συνάπτουν μεταξύ τους ίσα και ελεύθερα άτομα ώστε να ρυθμίσουν τη συμβίωσή τους στην κοινωνία όπου ζουν αλλά και για να προστατεύσουν τα φυσικά δικαιώματά τους. Εγχείρημα δύσκολο που προϋποθέτει τη ριζική μεταμόρφωση όσων συμμετέχουν σ’ αυτό. Όμως η συμφωνία αυτή, κατά τον Ρουσσώ, δεν αποτελεί πράξη αγαθών ατόμων, παρά ανταποκρίνεται σε καταστάσεις και προβλήματα που προκαλεί η διεφθαρμένη από τον πολιτισμό και εγωιστική πλέον ανθρώπινη φύση.